چرا میش هترو ؟
خریداری میش هتروزیگوت برای مزرعه یا گله‌ای که در شرف تاسیس است از این جهت یک سرمایه‌گذاری مطمئن با سود تضمین شده است که این محصول دامیِ شرکت دانش‌بنیان افشار ژن یک میش دوقلوزا خواهد بود که در هر مرحله از آبستنی و زایمان دو بره به دنیا خواهد آورد و با توجه به این‌که هر میش امکان دو بار آبستنی و زایمان در یک سال را دارد، دام‌دار یا مزرعه‌دار می‌تواند در هر سال چهار بره داشته باشد.
در ضمن این بره‌ها همگی دارای ژن دو قلوزایی بوده و اگر ماده باشند تبدیل به میش هترو شده و می‌توانند در نسل بعدی گوسفندانِ مزرعه یا گله که توسط آن‌ها ایجاد می‌شود، این روند دو قلو و چند قلوزایی را ادامه داده و باعث افزایش تصاعدی جمعیت گله یا مزرعه شوند. حال اگر این بره‌های متولد شده از میش هترو نر باشند وقتی که به بلوغ برسند تبدیل به قوچ همو یا هترو خواهند شد که آن‌ها نیز می‌توانند در ایجاد نسل بعدی، انتقال‌دهنده ژن‌های دو قلوزایی و چند قلوزایی به بره‌ها باشند. با این روند نرخ افزایش جمعیت گله نسبت به گله‌های معمولی چند برابر خواهد بود و سرمایه‌گذاری اولیه دام‌دار یا مزرعه‌دار هر چه زودتر به سوددهی مطلوب می‌رسد.
حال اگر همین مزرعه یا گله با استفاده از گوسفندهای معمولی ایجاد شود با توجه به نرخ بره‌زاییِ یک بار در هر زایمان و سالی دو بره، سرعت رشد جمعیت گله یا مزرعه در مقایسه با گله یا مزرعه‌ای که بر پایه میش همو و هترو ایجاد شده است، نصف خواهد بود.
این روند رشد در صورتی است که از لحاظ هزینه نگهداری و تغذیه، گوسفندان اصلاح نژاد شده در مقایسه با گوسفندان معمولی تفاوت چندانی ندارند. در واقع مزرعه‌دار یا دام‌دار با هزینه جاریِ یکسان نرخ بهره‌وری پایین‌تری را تجربه خواهد کرد. درک این موضوع و اقدام برای ایجاد مزرعه یا گله بر پایه گوسفندانی که اصلاح نژاد دامی شده‌اند، مستلزم صرف هزینهِ بیشتر در ابتدا و خرید میش هترو یا همو و یا هر دو محصول برای مزرعه و گله است.
شرایط نگهداری از میش هتروزیگوت
در مورد این موضوع که گوسفندان اصلاح نژادی مانند میش هترو برای نگهداری شرایط خاصی را نیاز دارند یا نه در سطرهای قبل اشاره کوچکی کردیم. همان‌طور که گفته شد این محصولات دامیِ شرکت دانش‌بنیان افشار ژن از لحاظ شرایط نگهداری و تغذیه فرق آن‌چنانی با گوسفندهای معمولی نداشته و با همان خوراک و مکان نگه‌داریِ معمول میتوان این گوسفندان را در مزرعه یا گله پرورش داد. مواردی که باید برای پرورش مطلوب این گوسفندان رعایت کرد اکثراً نکاتی است که از دیرباز در دام‌داری سنتی نیز رواج داشته و امروزه هم قابل قبول است و البته نکات محدودی درباره نحوه تولید مثل گوسفندان و زایمان این میش‌ها و نحوه تغذیه آن‌ها وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود.
برای پرورش میش هتروزیگوت یا هر نوع دیگری از گوسفند و دام در ابتدای امر باید مطمئن باشید که تغذیه آن به درستی انجام می‌شود. در برخی از مزارع یا گله‌ها به دلیل زیاد بودن جمعیت یا کوچک بودن فضای نگهداری گوسفندان، روند توزیع غذا در بین آن‌ها به درستی انجام نشده و برخی از این دام‌ها نمی‌توانند تغذیه مناسب و در نتیجه بازدهی مطلوبی داشته باشند. اگر جایگاه غذا خوردن گوسفندان در مزرعه یا گله متناسب با تعداد اعضای آن مزرعه یا گله نباشد در زمان‌هایی که غذادهی انجام می‌شود عموماً نرها یا گوسفندهایی که قدرت بدنی بیشتری داشته، گوسفندهای ضعیف‌تر یا بره‌ها را از رسیدن به پیشخوان غذا بازمی‌دارند و از تغذیه مناسب آن‌ها جلوگیری می‌کنند. در صورت رخ دادن چنین اتفاقی مزرعه‌دار یا گله‌دار باید یا فضای پیشخوان غذا را افزایش دهد یا از تعداد گوسفندان حاضر در مزرعه یا گله کم کند.
مورد دیگری که در سطرهای بالا در مورد تغذیه گوسفندان اصلاح نژادی و به خصوص میش هترو مطرح کردیم مربوط به جیره نویسی است. جیره نویسی برای یک مزرعه یا گله یا حتی برای یک گوسفندِ خاص کاری تخصصی بوده که با سنجش و در نظر گرفتن ویژگی‌های بدنی و سلامت گوسفندان انجام می‌شود. در زمینه جیره نویسی برای گوسفندانِ یک مزرعه یا گوسفندی خاص می‌توانید از خدمات کارشناسان ما در افشار ژن استفاده کنید.
ایجاد مزرعه یا گله برای میش هترو
داشتن میش هترو برای تاسیس یا اصلاح یک مزرعه نکته‌ای مهم و قابل توجه است. برای دام‌داران و مزرعه‌دارانی که قصد ایجاد یک مزرعه یا گله را دارند نکته‌ای حیاتی و حائز اهمیت وجود دارد و آن سرمایه‌گذاری درست و هدفمند است که بتواند در کمترین زمانِ ممکن بهترین سود را به بار بیاورد. برای تاسیس مزرعه پرورش گوسفند یا ایجاد یک گله گوسفند، استفاده بهینه از منابع است که مشخص می‌کند جایگاه دام‌دار یا مزرعه‌دار و کسب و کارش ظرف چند سال آینده کجا خواهد بود.
هر چه استفاده از منابع و ظرفیت‌های موجود هوشمندانه‌تر و بهینه‌تر باشد کسب و کار زودتر به رشد و گسترش رسیده و سوددهی خواهد داشت. حال اگر در به‌کارگیری منابع و ظرفیت‌ها دقت لازم نباشد شکوفایی کسب و کار زمان بیشتری برده و یا ممکن است هرگز رخ ندهد. در ضمن رقبای کاری را نیز نباید از یاد برد که در اندک زمانی ممکن است جایگاه شما را در بازار تصاحب کنند. میش هتروزیگوت برای ایجاد یک مزرعه یا گله یکی از همان فرصت‌های بهینه و سرمایه‌گذاری‌های زودبازده است.
اگر مزرعه‌دار یا دام‌دار می‌خواهد که در زمینه پرورش گوسفند رشد و پیشرفت پرسرعتی داشته باشد باید بداند که با خرید میش هترو و میش همو می‌تواند هر چه زودتر به این هدف برسد. اشتباهی که اکثر افراد در شروع به کار دامپروری و پرورش گوسفند انجام می‌دهند این است که وقتی بخشی از سرمایه خود را صرف تامین امکانات اولیه نظیر مکان نگهداری و خوراک دام‌ها کردند، از مبلغ نهاییِ خرید دام و گوسفند کم کرده و سعی می‌کنند در آن صرفه‌جویی کنند! در حالی که صرفه‌جویی در یک سرمایه‌گذاری با درصد سود تضمینی، اشتباه است!
قیمت گوسفند چندقلوزا یا دو قلوزا یا همان میش هترو نسبت به دیگر گونه‌های گوسفندِ معمولی گران‌تر بوده و برخی از دام‌داران و مزرعه‌داران به همین منظور از خرید آن برای ایجاد گله یا مزرعه خود منصرف شده و سعی می‌کنند با جایگزین کردن میشهای معمولی تعداد بیشتری گوسفند را برای مزرعه یا گله فراهم کنند. این موضوع در حالی اتفاق می‌افتد که صرفه‌جویی در منابع اشتباه بوده و این افراد سرمایه‌گذاری درستی انجام نداده‌اند.
تولیدمثل گوسفندان اصلاح نژادی
از جمله نکات مهم دیگری که باید در نگهداری و پرورش گوسفندان اصلاح نژادی مانند میش هتروزیگوت رعایت کرد، مباحث مربوط به بارداری و زایمان این گوسفندان است. مزرعه‌دار یا گله‌داری که یک میش چندقلوزا یا دو قلوزا در مزرعه یا گله خود دارد باید بداند که در وهله اول باید جفت‌گیری این گوسفند را کنترل کرده تا در دوره فحلی صرفاً با قوچ ژن دار آمیزش داشته باشد. اگر این کنترل بر روند جفت‌گیری وجود نداشته باشد امکان این‌که بره‌ها یا یکی از بره‌هایی که توسط میش هترو به دنیا آورده می‌شوند از لحاظ کیفیت ژنی افت داشته باشند، هست. همان‌طور که می‌دانیم بره‌های حاصل از میش هتروزیگوت دارای ژن دو قلوزایی خواهند بود اما اگر قوچی که در روند جفت‌گیری با این میش آمیزش می‌کند یک قوچ اصلاح نژادی باشد، بره‌هایی اصیل‌تر و باکیفیت‌تر تولید خواهند شد.
مورد بعدی که باید در مبحث بارداری و زایمان این گوسفندان رعایت شود تغذیه آن‌ها بر طبق جیره نویسی اصولی است. این گوسفندان عموماً در دوره آبستنی نیاز به تغذیه ویژه و مجزایی ندارند اما با نزدیک شدن به موعد زایمان و پایان آبستنی، نیاز است که جیره نویسی مخصوص برای آن‌ها صورت بگیرد و مقدار و نوع غذای آن‌ها متفاوت شود. همچنین در روزهای آخر منتهی به وضع حمل نیز جیره نویسی برای میش هتروزیگوت متفاوت خواهد بود.
نکته پایانی هم در مورد محیط وضع حمل این گوسفندان است. در ابتدا باید گفت گوسفندان اصلاح نژادی هم مانند گوسفندان معمولی وضع حمل خواهند کرد و در بیشتر موارد نیاز به عمل ویژه یا خاصی وجود ندارد اما بهترین حالت برای زایمان میش هترو کاری است که امروزه در مزارع مدرن پرورش گوسفند صورت می‌گیرد. ایجاد اتاقک‌های مخصوص زایمان که هر اتاقک مختص به یک میش باشد. سه یا چهار روز قبل از موعد زایمان باید میش را به اتاقک منتقل کرده و در آنجا اسکان داد. از جمله ویژگی‌هایی که این اتاقک‌ها باید داشته باشند این است که پتو و ملحفه تمیز در آن‌ها قرار گیرد و در محیط آن آرامش موجود باشد تا گوسفندی که در آستانه زایمان است دچار استرس نشود و به بره‌ها آسیبی نرسد.
جیره میش هتروزیگوت
در سطرهای قبل گفته شد که تغذیه این میش دو قلوزا با تغذیه دیگر گوسفندان تفاوت آن‌چنانی ندارد ولی نباید از یاد برد که جیره نویسی میش‌ها با قوچ‌ها متفاوت بوده و همچنین میش‌ها با توجه به دوره‌ی پرورشی‌ای که در آن قرار دارند، جیره نویسی‌ای متناسب با همان دوره خواهند داشت.
میش‌ها با توجه به دوره‌های نگهداری، فحلی و جفت‌گیری، بارداری و زایمان و دوره شیردهی، باید جیره نویسی و تغذیه‌ای خاص داشته باشند. از آنجایی که میش هترو دو قلوزا است تغذیه آن با میش‌َهای معمولی نیز فرق خواهد داشت. اگر میش در دوره نگهداری باشد، هدف از تغذیه آن جلوگیری از کاهش وزن و لاغریِ زیاد خواهد بود.
میزان خوراک روزانه دام در این دوره بین 1300 تا 1500 گرم خواهد بود. با فرا رسیدن دوره‌های جفت‌گیری و بارداری مقدار خوراک میش تا 1800 گرم در روز افزایش خواهد یافت. با آغاز دوره شیردهی این خوراک به خصوص برای میشهای هترو و دوقلوزا تا 2500 گرم نیز افزایش پیدا می‌کند. ترکیبی از کنسانتره و علوفه می‌تواند نیازهای تغذیه‌ای میش هترو را در این دوره برطرف کند.
کنسانتره مخصوص گوسفند داشتی و گوسفند پرواری یکی از محصولات عرضه شده توسط شرکت افشار ژن است و با تضمین کیفیت و قیمت به متقاضیان محترم عرضه می‌شود.
در مورد علوفه مناسب نیز باید دقت داشت که اگر علوفه‌ی استفاده شده در تغذیه گوسفندان و به خصوص میش‌ها از نوع علوفه هیدروپونیک است، باید مقدار آن را افزایش داد تا مواد مغذی به مقدار کافی به دام برسد. از آنجایی که علوفه‌های هیدروپونیک بدون خاک کشت می‌شوند، حجم زیادی از ساختار آن‌ها را آب تشکیل داده است. اگر بخواهیم دقیق‌تر بیان کنیم باید گفت که 70 تا 80 درصد این علوفه‌ها تشکیل شده از آب است. به همین خاطر اگر میش هتروزیگوت قرار است با این نوع از علوفه تغذیه شود باید بر اساس درصد مواد مغذی درون آن در جیره نویسی لحاظ شود نه وزن علوفه.
نکات کلیدی در مورد جیره میش هترو:
1. اصول کلی جیره‌نویسی برای میشهای هتروزیگوت
- میشهای دوقوزا هترو به‌دلیل باروری بالا و دوقلوزایی بیشتر، نیاز تغذیه‌ای بالاتری نسبت به میشهای معمولی دارند.
- هدف از تنظیم جیره، پوشش نیاز انرژی، پروتئین و مواد معدنی بدون چاقی بیش از حد است.
- در صورت کمبود مواد مغذی در دوران پیش از زایش، خطر زایش سخت (دیستوشیا) و مرگ بره‌ها افزایش می‌یابد.
۲. نیازهای انرژی در مراحل مختلف
| مرحله فیزیولوژیک | انرژی مورد نیاز (Mcal/kg DM) | توضیح |
|---|---|---|
| دوره نگهداری (غیربارور) | ۲.۲–۲.۴ | فقط برای حفظ وزن بدن |
| سه‌ماهه اول آبستنی | ۲.۵–۲.۶ | رشد اولیه جنین |
| سه‌ماهه آخر آبستنی | ۲.۸–۳.۰ | رشد سریع جنین و افزایش نیاز انرژی |
| دوره شیردهی | ۳.۰–۳.۳ | بسته به تعداد بره‌ها، نیاز افزایش می‌یابد |
💡 نکته: هر بره اضافه، حدود ۱۵٪ انرژی بیشتر برای مادر نیاز دارد. بنابراین در میشهای دوقلوزا هترو باید انرژی جیره حدود ۱۰ تا 20 درصد بالاتر از حد معمول تنظیم شود.
۳. پروتئین و مواد معدنی
- پروتئین خام (CP): حدود ۱۲٪ در نگهداری و تا ۱۶٪ در دوران شیردهی باید تأمین شود.
- کلسیم و فسفر: نسبت Ca:P باید حدود ۲:۱ باشد. کمبود فسفر می‌تواند باعث کاهش باروری شود.
- منیزیم و سلنیوم: در دوقوزایی نقش حیاتی دارند؛ کمبود آن‌ها باعث ضعف عضلانی بره‌ها و مشکلات متابولیکی در میش می‌شود.
🧪 مکمل‌های پیشنهادی:
بلوک‌های معدنی حاوی سلنیوم، روی، مس و کبالت برای افزایش توان باروری و رشد بره‌ها.
۴. جیره پیشنهادی برای میش هترو (در دوران آبستنی)
| نوع خوراک | مقدار در روز (کیلوگرم در ماده خشک) | توضیح |
|---|---|---|
| یونجه مرغوب | ۱.۵ | منبع فیبر و کلسیم |
| جو آسیاب‌شده | ۰.۵ | تأمین انرژی |
| سبوس گندم | ۰.۳ | افزایش هضم‌پذیری |
| کنجاله سویا | ۰.۲ | منبع پروتئین باکیفیت |
| مکمل معدنی–ویتامینه | ۰.۰۲ | ضروری برای جلوگیری از کمبودها |
📍 نکته: در اواخر آبستنی (۱۵ روز آخر)، میشه مقدار جو و کنجاله رو ۱۵٪ افزایش داد تا از کاهش وزن جلوگیری بشه.
۵. تغذیه در دوره شیردهی
- در این دوره، نیاز انرژی ۱.۵ برابر افزایش می‌یابد.
- استفاده از غلات (جو، ذرت)، علوفه خشک و سیلاژ ذرت به نسبت متعادل توصیه می‌شود.
- برای هر بره اضافه، ۰.۲ تا ۰.۳ کیلوگرم کنسانتره بیشتر باید به جیره روزانه اضافه شود.
- تأمین آب تمیز و تازه حداقل ۳ بار در روز ضروری است.
۶. نکات مدیریتی مکمل جیره
- تغذیه باید به‌صورت تدریجی تغییر کند تا از بروز نفخ یا اسیدوز جلوگیری شود.
- میش‌ها در اواخر آبستنی نباید چاق یا بسیار لاغر باشند (امتیاز بدنی ۳ تا ۳.۵ از ۵ ایده‌آل است).
- استفاده از مکمل پروبیوتیک‌ها و مخمرها در میشهای هترو باعث بهبود هضم فیبر و افزایش تولید شیر می‌شود.
۷. نقش جیره در سلامت بره‌ها
- کیفیت آغوز به‌شدت وابسته به تغذیه مادر در ۲ هفته پایانی آبستنی است.
- کمبود انرژی یا پروتئین در مادر = بره‌های کم‌وزن و ضعیف.
- جیره متعادل به همراه مکمل‌های حاوی ویتامین A، D و E موجب افزایش ایمنی طبیعی بره‌ها می‌شود.
۸. اشتباهات رایج در تغذیه میش هترو دوقوزا
❌ استفاده بیش از حد از کنسانتره و نادیده‌گرفتن فیبر
❌ تغذیه یکنواخت در طول بارداری
❌ ندادن مکمل‌های معدنی–ویتامینه
❌ تغییر ناگهانی جیره در دوران شیردهی
❌ عدم کنترل وزن میش‌ها قبل از زایش
سوالات متداول (FAQ)
۱. میش هترو چیست؟
میشی است که ژن دوقلوزایی را از یکی از والدین به ارث برده و از نظر ژنتیکی هتروزیگوت است.
۲. تفاوت آن با میش دوقوزا هموزیگوت چیست؟
هموزیگوت دو آلل مشابه دارد و اغلب دوقلوزایی بسیار بالا (اما گاهی خطر زایش دشوار) دارد؛ در حالی‌که هتروزیگوت تعادل بهتری دارد.
۳. میانگین تعداد بره در زایش میش هترو چقدر است؟
در میشهای دوقوزا هترو حدود ۲ تا ۲.۳ بره در هر زایش.
۴. میش هترو در چه مناطقی از ایران پرورش می‌یابد؟
بیشتر در آذربایجان غربی، کردستان و خراسان شمالی.
۵. آیا میتوان از تلقیح مصنوعی برای تولید میش هترو استفاده کرد؟
بله، یکی از روشهای اصلی حفظ ژن FecB استفاده از تلقیح مصنوعی با قوچهای حامل ژن هترو است.
۶. قیمت تقریبی میش دوقوزا هترو چقدر است؟
بسته به خلوص ژنتیکی، وزن و گواهی ژن، بین ۱۵ تا ۳۰ میلیون تومان (پاییز ۱۴۰۴).
نتیجه‌گیری
میش دوقوزا هترو، نمونه‌ای موفق از تلفیق ژنتیک و علم پرورش دام است. این نژاد با داشتن ویژگی هتروزیگوت، علاوه بر افزایش نرخ دوقلوزایی، موجب بهره‌وری بالاتر در صنعت دامپروری می‌شود. سرمایه‌گذاری در اصلاح و توسعه این نژاد می‌تواند گامی مؤثر در ارتقای تولید گوشت و شیر کشور باشد.
🔗 منابع پیشنهادی:
- سایت مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور
- مقاله: “Effect of Booroola Gene in Doğuza Sheep” — Turkish Journal of Animal Science, 2023
