سرگذشت قوچ‌های اولیه تا قوچ هترو
برای این‌که به مفهوم قوچ هترو و اصلاح نژاد قوچ هتروزیگوت برسیم نیاز است که گله‌داری و تولید مثل گوسفندان را از ابتدا بررسی کنیم. گله‌های گوسفند از انواع و اقسام گوسفندان نر و ماده تشکیل شده‌اند. ممکن است در یک گله از گوسفندان نژادهای مختلف این گونه جانوری حضور داشته باشند و البته با توجه به این‌که در هر بازه سنی نام خاصی برای آن‌ها در نظر گرفته شده است، می‌توان گفت انواع و اقسام گوسفندان نیز در هر گله حضور دارند. در تعریفی کلی از جنسیت گوسفندان باید گفت که به گوسفند ماده میش و به گوسفند نر قوچ گفته می‌شود.
از دیرباز تا کنون ترکیب جمعیتی گله‌های گوسفند بدین شکل بوده است که همیشه تعداد نرهای یک گله از تعداد گوسفندهای ماده گله کمتر بوده است. این ترکیب جمعیتی دلایل خاص خودش را دارد که به چند مورد از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
در مورد پرورش گوسفندهای ماده آن چیزی که از ابتدا تا کنون مد نظر گله‌داران بوده این هدف بوده است که گوسفندهای ماده بیشتر به منظور تولیدمثل و ازدیاد جمعیت گله پرورش داده می‌شدند و پرورش آن‌ها کمتر خاصیت استفاده گوشتی یا خوراکی داشته و اصطلاحا یک پرورش داشتی بوده است. امروزه پرورش میش همو و هترو نیز به همین منظور است. گوسفندان نر و اصطلاحاً قوچ‌ها عموما به منظور پرواربندی پرورش داده می‌شوند و به همین دلیل جمعیت آن‌ها در گله کمتر از گوسفندان ماده است. تعداد گوسفند نر یا قوچی که هر ساله در هر گله باقی می‌مانند به منظور انجام عمل تولیدمثل و جفت‌گیری بوده و مابقی آن‌ها صرف فروش و کسب درآمد یا استفاده خوراکی انسان‌ها می‌شوند. در گذشته البته بیشتر استفاده خوراکی برای دامدار و خانواده اش یا تبادل آن‌ها با یک محصول دیگر مدنظر بوده است ولی امروزه فروش آن‌ها به بازار مصرف گوشت بیشتر اتفاق می‌افتد. همان‌طور که گفته شد کارکرد اصلی قوچ‌ها در گله انجام عمل جفت‌گیری و تولیدمثل است که امروز با محصولاتی نظیر قوچ هترو این عمل را هدفمندتر و بهینه‌تر کرده‌اند. قوچ هتروزیگوت محصولی است که توسط شرکت دانش‌بنیان افشار ژن در اختیار متقاضیان و دامپروران و مزرعه‌داران محترم قرار می‌گیرد تا آن‌ها بتوانند در گله یا مزرعه خود از آمیزش این قوچ با میش‌ها به بره‌هایی دست پیدا کنند که در آینده تبدیل به گوسفند چندقلوزا یا میش دوقلوزا شوند.
چرا مکان پرورش قوچ‌ها باید از میش‌ها جدا باشد؟
جالب است که امروزه با صنعتی و مدرن شدن دامپروری نیز همچنان رویکرد نگهداری گوسفندان نر در گله‌ها همان رویکرد سنتی باقی مانده است؛ یعنی این‌که تعداد نرها در گله کمتر از تعداد ماده‌ها بوده است و اگر مزرعه یا گله‌ای هم باشد که صرفاً در حال پرواربندی گوسفندان نر باشد، آن‌ها را از گوسفندان ماده جدا می‌کنند تا خللی در داشت گوسفندان ماده یا میش و پرواربندی گوسفندان نر یا قوچ‌ها ایجاد نشود. امروزه با وجود محصولاتی مانند قوچ هترو روند جفت‌گیری بسیار کنترل شده و اصطلاحاً دست کاری شده انجام می‌شود. بدین صورت که قوچ هتروزیگوت را به مدت محدود در جوار میش‌ها قرار می‌دهند تا عمل جفت‌گیری را انجام دهد. در گذشته بیشتر گوسفندان نر به طور همیشگی درون گله قرار داشتند و هیچ‌گونه جداسازی‌ای بین گوسفندان نر و ماده انجام نمی‌پذیرفت. در این روشِ نگهداری سنتی عمل جفت‌گیری قوچ با میش و آبستن شدن میش‌ها بدون کنترل و دست‌کاری و با روندی کاملاً غریزی و طبیعی پیش می‌رفت؛ اما همان‌طور که گفته شد این مدل از پرورش گوسفند دارای ایرادهایی هم برای گوسفندان ماده و هم برای قوچ است. در مورد گوسفندان ماده شامل میش هترو و همو یا گوسفندان معمولی ممکن است این ایراد پیش بیاید که وجود همیشگی نرها در کنار آن‌ها می‌تواند به گوسفندان ماده استرس وارد کند. از آن‌جایی که نرها برای عمل جفت‌گیری بر طبق غریزه عمل می‌کنند زمان و وقت خاصی نیست که مبادرت به جفت‌گیری کنند و همین کار باعث استرس همیشگی در ماده شده و آن‌ها را از رشد و تغذیه مناسب باز می‌دارد. برای مثال اگر گوسفندان در حال چرا کردن باشند و نرها اقدام به جفت‌گیری کنند این عمل باعث توقف چرا شده و در تغذیه آن‌ها تاثیر منفی می‌گذارد. ایراد دیگر حضور همیشگی نرها در جوار ماده‌ها در گله این است که نمی‌توان کنترلی بر روی فرآیند جفت‌گیری داشت. در این حالت ممکن است یک قوچ در یک روز چندین بار اقدام به جفت‌گیری با میش‌های مختلف بکند که این عمل باعث خستگی و ضعف بدنی در قوچ شده و چون تعداد دفعات آن نیز زیاد است احتمال ناموفق بودن جفت‌گیری را افزایش داده و برخی از میش‌هایی که در این فرآیند حضور دارند آبستن نخواهند شد.
استفاده از قوچ ژن‌دار و اصلاح نژادی در جفت‌گیری
امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی و پیشرفت روزافزون علم ژنتیک محققان علوم دامی و فعالان صنعت دامپروری موفق شده‌اند که انواع نژاد گوسفندان را مورد اصلاح نژاد دامی قرار دهند. قوچ هترو یا قوچ هتروزیگوت نیز یکی از نمونه‌های موفق این اصلاح نژادی است که در کشور ما نتایج مطلوبی داشته است. استفاده از این قوچ‌ها برای جفت‌گیری با میش‌های مختلف توصیه می‌شود. در برخی از این فرآیندها بره حاصل از جفت‌گیری قوچ هترو با میش، یک گوسفند دوقلوزا یا میش چند قلوزا خواهد بود و در برخی از موارد هم یک گوسفند چندقلوزا؛ و اگر بره حاصل از جفت‌گیری نر باشد تبدیل به یک قوچ ژن دار یا قوچ هتروزیگوت خواهد شد که می‌تواند در نسل بعد از خود نژادی اصلاح شده و به‌صرفه ایجاد کند.
از جمله ایرادهای جفت‌گیری کنترل نشده برای قوچ‌ها این است که حضور همیشگی ماده‌ها در کنار آن‌ها باعث خواهد شد که نرها برای تصاحب ماده با یکدیگر به رقابت بپردازند و در این بین با یکدیگر درگیر شده و به هم آسیب بزنند. در ضمن در طی فرآیند جفت‌گیری یا درگیری حتی ممکن است به دیگر گوسفندان نیز آسیب بزنند. این مسئله‌ی همواره مشغولِ جفت‌گیری بودن یک ایراد بزرگ دیگر را نیز برای قوچ‌ها به همراه دارد و آن هم این مورد است که درگیری بیش از حد آن‌ها باعث خواهد شد تغذیه درستی نداشته و از رشد و پرواربندی باز بمانند. از آن‌جایی که هدف اصلی از پرورش گوسفند نر مقاصد پرواربندی و فروش آن‌ها است این لاغر و ضعیف شدن قوچ کل پروسه پرورش آن را دچار چالش خواهد کرد. این دلایل از جمله دلایل مهمی هستند که کارشناسان به دامپروران و مزرعه‌داران توصیه می‌کنند تا موضوع جفت‌گیری و تولیدمثل گوسفندان را کاملاً تحت کنترل داشته باشند و از تعدادی نرِ محدود برای این کار استفاده کنند و باقی نرها را در این کار دخالت ندهند تا در پرواربندی آن‌ها خللی ایجاد نشود.
حال برای این که این محدود بودن تعداد قوچ‌ها برای جفت‌گیری، بهترین و بهینه‌ترین صرفه را برای دامدار یا مزرعه‌دار داشته باشد او باید بتواند با انتخاب نرهایی خوش‌بنیه از نژادی مطلوب این موضوع را مدیریت کند تا هم از آسیب رسیدن به قوچ‌های پرواری خود جلوگیری کند و هم نسل آینده بره‌های مزرعه یا گله خود را از یک نژاد با صرفه تشکیل دهد.
قوچ هترو می‌تواند یک پیشنهاد و انتخاب بی‌نظیر برای این کار باشد. مزرعه‌داران و دامداران با انتخاب یک یا چند قوچ هتروزیگوت برای مزرعه یا گله خود می‌توانند این اطمینان را حاصل کنند که میش‌هایی که در برهه جفت‌گیری هستند با یک قوچ نر اصلاح نژاد شده جفت‌گیری خواهند کرد و هم از این موضوع مطمئن خواهند شد که نسل آینده‌ی بره‌هایی که در مزرعه یا گله آن‌ها به دنیا می‌آیند دارای ژن‌های اصلاح شده است. بره‌های حاصله از این جفت‌گیریِ کنترل شده اگر ماده باشند تبدیل به میش ژن دار و اگر نر باشند تبدیل به قوچ ژن دار خواهند شد که در هر دو حالت برای مزرعه و گله مورد بحث یک جهش محسوب می‌شود. این بره‌ها اگر ماده باشند در زمان زایمان دو قلوزا یا چند قلوزا خواهند بود که این کار باعث افزایش تصاعدی جمعیت گله‌اش می‌شود و سود سرشاری را برای دامدار به ارمغان می‌آورد. اگر این بره‌ها نر باشند هم به دلیل ژن‌دار بودن، هم نرهای مطلوبی برای خود مزرعه و گله و جفت‌گیری با میش‌ها هستند و هم بعد از رسیدن به بلوغ می‌توانند گزینه مناسبی برای ارائه به دیگر مزارع و گله‌ها برای ایجاد و پرورش نسل باشند.