شرایط بدن گوسفند و نمره بدنی آن‌ها را بدانید و بعد خرید کنید
شرایط بدن گوسفند بر مبنای سنجش چربی و ماهیچه‌های آن انجام می‌شود و گوسفندان بر مبنای این تست به سه دسته گوسفند لاغر ، گوسفند متوسط و گوسفند چاق دسته‌بندی می‌شوند. استفاده از بررسی شرایط بدنی گوسفند، روشی بهتر و دقیق‌تر نسبت به بررسی شرایط وزنی آن‌ها است؛ زیرا تنوع وزنی گوسفندها بسیار گسترده است و اگر یک مزرعه‌دار یا گله‌دار بخواهد با تقسیم‌بندی دام‌های خود بر مبنای وزن، برای آن‌ها برنامه خوراک‌دهی تدوین کند، کار بسیار سختی را پیش رو خواهد داشت.
برای بررسی شرایط بدنی دام‌های سبک چه کار کنیم؟
چگونگی بررسی شرایط بدن گوسفند
برای بررسی شرایط بدنی دام‌های سبک مانند گوسفند و دسته‌بندی آن‌ها، می‌توان مهره‌های کمر دام را لمس کرده و سپس تخمینی از وضعیت ماهیچه و چربی آن به دست آورد. در طی این سنجش زائده‌های خاری و زائده‌های جانبی‌ای که در این قسمت از بدن گوسفند قرار دارند، لمس شده و بر مبنای وضعیت آن‌ها نمره‌دهی انجام می‌شود.
استفاده از این سیستمِ بررسی و نمره‌دهی، کار پرورش گوسفند را بهینه‌تر کرده و باعث می‌شود که دامدار بتواند جیره گوسفند یا جیره کل مزرعه گوسفند را با دقت بیشتری فراهم کند.
در این سیستم نمره‌دهی هر گوسفند از 1 تا 5 امتیاز خواهد گرفت. گوسفند لاغر نمره 1 دریافت کرده، نمره 3 مربوط به گوسفند متوسط بوده و گوسفند چاق یا در واقع گوسفند خیلی چاق نیز نمره 5 خواهند گرفت. باید دقت داشت که در این سیستم نمره‌دهی، زمانی که شرایط بدنی گوسفند بین دو حالت قرار بگیرد از نمره 5/0 استفاده می‌شود.
اگر بخواهیم به صورت تقریبی بگوییم می‌توان هر یک نمره‌ای که گوسفند در این سیستم کسب می‌کند را معادل 13 درصد وزن یک گوسفند زنده، با شرایط بدنی مطلوب، در نظر گرفت. 13 درصد وزن گوسفند با شرایط مطلوب، مقداری بین 3 تا 5/3 کیلوگرم خواهد بود.
در پایان این بخش باید به دو نکته بسیار مهم اشاره کرد. نکته اول این‌که اکثر گوسفندان نمره بدنی بین 2 تا 4 داشته و نمرات 1 و 5 به گوسفندهای خیلی لاغر و خیلی چاق تعلق می‌گیرد که تعداد آن‌ها بسیار اندک است. نکته دوم نیز در مورد نمره بدنی میش‌ها است. باید دقت داشت که گوسفندان ماده با توجه به دوره تولیدی و پرورشی‌ای که در آن قرار دارند، نمره متفاوتی دریافت خواهند کرد.
شرایط بدنی گوسفند خیلی لاغر (نمره 1)
چگونه می‌توان متوجه شد که چرا یک گوسفند نمره 1 دریافت کرده است یا یک گوسفند در مهره‌های کمر خود چه شرایطی دارد که نمره بدن گوسفند 1 می‌شود؟
چنین گوسفندی دارای زوائد خاریِ تیز و برجسته در جوار مهره کمر خود است. همچنین زوائد عرضی این گوسفند هم تیز بوده و می‌توان انگشتان دست را به راحتی از زیر این زوائد عبور داد. در ادامه باید اشاره کرد که لمس کردن نواحی‌ای که بین زوائد عرضی قرار دارند، در چنین گوسفندی به راحتی امکان‌پذیر خواهد بود. و در نهایت باید گفت که ماهیچه کمر این گوسفندان کم‌عمق است و هیچ‌گونه پوشش چربی نیز ندارد.
شرایط بدنی گوسفند لاغر (نمره 2)
در بررسی و نمره‌دهی به یک گوسفند لاغر باید در نظر داشت که زوائد خاری، تیز و برجسته هستند و زوائد عرضی کمر آن‌ها صاف بوده و کمی نیز گرد هستند. در این دسته از گوسفندها عبور دادن انگشتان از زیر زوائد عرضی با اعمال کمی فشار امکان‌پذیر خواهد بود. همچنین ماهیچه کمر گوسفندهای لاغر پوشش چربی اندکی دارد ولی پر است.
شرایط بدنی گوسفند متوسط (نمره 3)
در این دسته از گوسفندها که می‌توان آن را شامل اکثریت گوسفندها در نظر گرفت، زوائد خاری صاف هستند. زوائد عرضی نیز صاف بوده و پوشش خوبی دارند و برای لمس انتهای این زوائد، به اعمال فشار زیادی نیاز است. گوسفندان متوسط دارای ماهیچه کمر پر و تراکم چربی مطلوب هستند.
شرایط بدنی گوسفند چاق (نمره 4)
در یک گوسفند چاق زوائد خاری را فقط می‌توان با اعمال فشار روی ستون مهره پیدا کرد. زوائد عرضی در این گوسفندها پیدا شدنی نیست و ماهیچه کمر پر بوده و پوشش چربی آن نیز ضخیم است.
شرایط بدنی گوسفند خیلی چاق (نمره 5)
هنگامی که یک گوسفند خیلی چاق باشد، امکان پیدا و لمس کردن زوائد خاری وجود ندارد. همچنین زوائد عرضی نیز در این گوسفندان قابلیت پیدا کردن و لمس شدن ندارند. ماهیچه کمر این گوسفندها پر بوده و پوشش چربی آن‌ها نیز بسیار ضخیم است.
چرا شرایط بدنی دام حائز اهمیت است؟
مهم‌ترین دوره‌های نگهداری گوسفند ماده و نمره بدنی در آن‌ها
نگهداری گوسفند و پرورش آن در مزرعه گوسفند یا در فضای باز تفاوتی در نمره‌دهی بدن گوسفند ایجاد نمی‌کند، ولی سه دوره در پرورش گوسفند وجود دارد که نمره شرایط بدنی در آن‌ها بسیار حائز اهمیت است.
- دوره پیش از جفت‌گیری
- دوره اواخر آبستنی
- دوره از شیرگیری
اگر گوسفند ماده در زمان قبل از جفت‌گیری دارای نمره بدنی مناسب باشد، نرخ تخمک‌ریزی آن افزایش خواهد داشت. باید توجه داشت که یک گوسفند داشتی در صورتی که در دوره پیش از جفت‌گیری نمره بدنی بالاتر از 4 داشته باشد احتمال این‌که به ناموفق بودن جفت‌گیری دچار شده و نازا شود، بالاتر خواهد رفت.
همچنین باید دانست میش‌هایی که نمره بدنی آن‌ها در زمان پیش از جفت‌گیری کمتر از 3 باشد، به فلاشینگ بهتر جواب می‌دهند. میش‌هایی که نمره بدنی آن‌ها در این دوره‌ی پرورش گوسفند 3 و 4 باشد، هنگامی که به دوره بره‌زایی می‌رسند نرخ مرگ‌ومیر بره‌ها در آن‌ها کمتر خواهد بود.
همچنین بره‌های تولید شده توسط میش‌َهایی که در زمان پیش از جفت‌گیری نمره بدنی بین 3 و 4 دارند، وزن از شیرگیری بالاتری نسبت به بره‌های به دنیا آمده از میش‌هایی که نمره بدنی آن‌ها در دوره پیش از جفت‌گیری کمتر از 5/2 است، خواهند داشت.
نکته مهم: میش باید بالاترین نمره بدنی خود را در روز زایمان داشته باشد. اگر میش مد نظر از نوع میش هترو یا میش همو باشد که دوقلوزا و چند قلوزا هستند، این نمره بدنی در روز زایمان اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
بعد از این دوره، گوسفند به بحرانی‌ترین دوره تغذیه‌ای خود وارد می‌شود. مرحله شیردهی دوره‌ای است که احتیاجات تغذیه‌ای میش بسیار بالا است. اگر گوسفند لاغر بعد از زایمان بررسی شود، مشخص خواهد شد که در مقایسه با گوسفند چاق یا گوسفند دارای نمره بدنی متوسط، شیر کمتری تولید کرده و آغوز آن نیز از لحاظ کیفیت و کمیت به اندازه آن گوسفندها نخواهد بود.
در جدول زیر شرایط و نمره مطلوب بدن گوسفند بر اساس دوره‌های مختلف نگهداری گوسفند و میش درج شده است.
| ردیف | دوره تولیدی میش | نمره شرایط بدنی بهینه دوره |
| 1 | جفت‌گیری | 4 – 3 |
| 2 | اویل و اواسط آبستنی | 4 – 5/2 |
| 3 | بره‌زایی (زایمان) | بهترین نمره بدنی |
| 4 | یک قلوها | 5/3 – 3 |
| 5 | دو قلوها | 4 – 5/3 |
| 6 | از شیرگیری | 2 یا بالاتر |
*جدول نمره بدنیِ بهینه میش، در دوره‌های مختلف پرورش آن
نمره بدنی قوچ
دامداران و مزرعه‌داران باید بدانند که نمره بدنی قوچ نیز به مانند نمره بدنی میش بسیار حائز اهمیت است. باید دانست که بدن گوسفند نر اگر زیادی لاغر یا زیادی چاق باشد، این گوسفند امکان این‌که در فرآیند جفت‌گیری به درستی عمل کند را از دست داده و بسیاری از آمیزش‌های آن با میش‌َها، به باروری میش ختم نخواهد شد.
با توجه به فعالیت بدنی و استرسی که در دوره جفت‌گیری متوجه قوچ‌ها است، یک گوسفند چاق یا لاغر ممکن است در این دوره بیش از 15 درصد از وزن خود را از دست بدهد. با توجه به همین نکته قوچ‌ها باید در دوره‌ی پیش از جفت‌گیری، حتماً در شرایط مطلوبی از لحاظ نمره بدنی قرار داشته باشند. نمره بدنی بین 3 و 4 می‌تواند برای قوچ‌ها در این دوره از نگهداری گوسفند، نمره مناسبی باشد.
به خصوص اگر قوچ مد نظر یک گوسفند لاغر است، باید جیره نویسی و نحوه خوراک‌دهی آن به گونه‌ای پیش برود که کمبود وزن قوچ جبران شده و لاغری بیش از حد و از دست دادن وزن، به سلامتی او و به موفقیت باروری میش، خدشه‌ای وارد نکند.
نکته مهم در مورد نمره بدنی مزرعه گوسفند
افرادی که به کار پرورش گوسفند مشغول هستند باید بدانند که برای به دست آوردن نمره بدنی مزرعه گوسفند نیاز نیست که تمامی گوسفندان گله یا مزرعه را مورد سنجش و پایش قرار دهند. این افراد می‌توانند با ارزیابی از 10 تا 20 درصد گوسفندان گله یا مزرعه تخمینی از شرایط و نمرات بدنی کل گله به دست بیاورند.
