انواع مسمومیت‌ها در گوسفندان

انواع مسمومیت‌های دام‌ها شامل موارد زیر هستند:

1. ایجاد مسمومیت از طریق دستگاه تنفسی

عواملی که موجب ایجاد مسمومیت گوسفند از طریق دستگاه تنفسی می‌شود، معمولاً حالت گازی دارند مانند سموم شیمیایی که برای سم‌پاشی جایگاه استفاده می‌شود. این سم‌ها شامل سم گروه‎های ارگانو کلره و ارگانو فسفره در این گروه قرار دارند. از علائم مسمومیت با سم ارگانو کلره انقباضات عضلات سروصورت، بسته بودن چشم‌ها به‌دلیل اسپاسم پلک‌ها و عدم تعادل در برخی از دام‌ها به هنگام حرکت، ریزش شدید بزاق و حرکات ممتد جوشی (نشخوار) است. برای درمان این مسمومیت باید آمپول سولفات اتروپین را به داخل ورید گوسفند تزریق کنند.

2. ایجاد مسمومیت از طریق دستگاه عصبی

مسمومیت با نمک یک بیماری دستگاه عصبی حیوانات اهلی است. غلظت نمک نباید از 4 درصد بالا رود. مصرف سریع و مقدار زیاد نمک موجب ایجاد علائم معده‌ای روده‎ای و عصبی می‌شود. نشانه‌های این نوع مسمومیت شامل اسهال خونی و دل‌درد، کشیدگی سروگردن، کوری، افزایش حساسیت‌پذیری، سروصدا کردن، فشاردادن سر به موانع و لرزش‎های عضلانی است. اکثر دام‌های مبتلا حتی بعد از درمان دارویی شدید از بین می‌روند.

3. مسمومیت با علوفه آغشته به آمونیاک (بونکروزگاوی)

قراردادن علوفه با کیفیت پایین در معرض آمونیاک بدون آب ارزش غذایی مواد را بالا می‌برد و قابلیت هضم مواد غذایی را افزایش داده و ارزش نسبی محتوای پروتئین غذا بالا رفته و اضافه‌کردن بیش از حد آمونیاک به علوفه به میزان متجاوز 3 درصد علوفه براساس ماده خشک ممکن است باعث مسمومیت ناشی از ایجاد 4- متیل ‌ایمیدازول شود. از علائم مسمومیت در دام‌های مبتلا ازدیام حساسیت و عدم تعادل است. هنگام استراحت دام‌ها حالتی مانند اسب چوبی به خود می‌گیرند، اما وقتی‌که تحریک شوند فعالیت بیش از اندازه از خود نشان می‌دهند به نظر می‌رسد که کور باشند و به‌اجبار دور خود می‌چرخند. از دیگر علائم مانند فریاد کشیدن تغییر صدا و برخوردن به اشیا به هنگام راه‌رفتن یا دویدن است. برای این نوع مسمومیت درمان اختصاصی پیدا نشده، اما در گوساله‌ها برای درمان از طریق اسپرومازین 45% میلی‌گرم درون سیاهرگ و ویتامین 14/1 میلی‌گرم داخل عضلانی استفاده می‌شود.

4. ایجاد مسمومیت از طریق دستگاه گوارش

کانتارادین ماده سمی اصلی گونه‌‎های سوسک بلیسر است که برای دام‌ها بسیار سمی است و روی دستگاه‎های معده، روده‌ای، اداری و قلبی اثر می‌گذارند.4 تا 6 گرم از سوسک بلیستر خشک‌شده می‌تواند برای دام‌ها کشنده باشد. دام‌ها با خوردن یونجه درو شده که آلوده به سوسک بلیستر است در معرض مسمومیت قرار می‌گیرند. از علائم این مسمومیت بی‌اشتهایی، درد در محوطه شکمی، تلاش مداوم برای دفع ادرار و شوک قلبی عروقی است. برای درمان این نوع سم هیچ‌گونه داروی ضد سم وجود ندارد.

مسمومیت با مس در گوسفندان

یکی از مسمومیت‌های گوسفندان، مسمومیت با مس است. از دلایل اصلی شیوع این بیماری نگهداری گوسفندان در یک محیط سربسته در کنار هم و افزایش مصرف بیش از حد مکمل‌های غذایی است. مسمومیت با مس در گوسفندان به دو نوع مسمومیت مزمن و مسمومیت حاد دسته‌بندی می‌شوند:

مسمومیت حاد در گوسفندان

مصرف بیش از اندازه مس برای جلوگیری از کمبود مس موجب مسمومیت حاد در گوسفندان می‌شود. معمولاً این نوع مسمومیت‌ها بعد از مصرف تصادفی مقدار بیش از حد نمک‌های مس محلول اتفاق می‌افتد. مسمومیت حاد ممکن است مصرف 20 تا 100 میلی‌گرم مس در گوسفند رخ دهد.

مسمومیت مزمن در گوسفندان

از دلایل مسمومیت مزمن تجمع مس در کبد به‌علت استفاده بیش از اندازه مس در رژیم غذایی است. مسمومیت مزمن مس در میان گوسفندان به‌مراتب به دیگر دام‌ها رایج‌تر است. بسیاری از عواملی که متابولیسم میزان مس را تغییر می‌دهند با افزایش جذب یا احتباس مس منجر به بروز مسمومیت مزمن مس می‌شوند. کاهش مولیبدن یا سولفات در رژیم غذایی یک عامل مهمی در بروز مسمومیت مزمن است. مسمومیت مزمن گوسفند ممکن است با مصرف روزانه 3.5 گرم مس هنگام چرا چراگاه‌هایی که دارای ppm 15-20 (ماده خشک) مس و مقدار پایین مول بدن هستند، اتفاق افتد. گوسفندان ظرفیت قابل‌توجهی برای ذخیره مس در کبد دارند، اما در صورت بروز بحران مقدار بسیاری مس از کبد به جریان خون آزاد می‌شود. این شرایط منجر به پارگی گلبول‌های قرمز خون و کم‌خونی شدید و زردی می‌شود که به‌سرعت کشنده است.

عوامل اصلی در بروز بیماری مسمومیت گوسفند آبستن

برای این‌که میش آبستن تا اتمام زایمان مشکلی نداشته باشد و بره سالم به دنیا بیاید باید به‌صورت کامل تغذیه موردنیاز دام آبستن فراهم شود. تغذیه نامناسب، تغییر ناگهانی شرایط آب‌وهوایی و استرس حمل‌ونقل جزء مواردی است که به‌صورت کامل می‌تواند موجب بیماری مسمومیت آبستنی شود. در برخی اوقات ممکن است با بروز اختلالات عصبی و حتی با مرگ دام زنده همراه شود.

• تغییر ناگهانی غذا
• مصرف علوفه بی‌کیفیت، نان خشک و علوفه کپک‌زده
• استرس ناشی از تغییر شرایط آب‌وهوایی یا حمل‎‌ونقل
• لنگیدن دام یا مشکلات سم که ممکن است موجب بروز درد و کاهش اشتها در دام شود.
• آلودگی‌های انگلی موجب می‌شود هرچقدر گوسفند غذا بخورد به میزبان انگل برسد.
• از مواردی که موجب اخلال در خوردوخوراک میش آبستن می‌شود شامل زخم دهان و شکستن دندان است.

امکان ابتلا مسمومیت در میان دام‌های لاغر و چاق نیز وجود دارد؛ بنابراین وضعیت نمره بدنی دام را از اواخر ماه اول آبستنی تا دو ماه آخر را بررسی کنید و با توجه به کم‌وزیاد بودن آن نسبت به تغذیه دام زنده اقدام نمایید.