مرتع را می‌توان یکی از اصلی‌ترین منابع تغذیه گوسفندان به صورت طبیعی دانست. پوشش گیاهی موجود در مراتع می‌تواند غذای مناسبی برای گوسفندان باشد و آن‌ها از علوفه تازه و مقوی تغذیه کنند. زمانی که گوسفندان در مراتع، چرا می‌کنند هزینه تهیه غذا و علوفه برای آن‌ها کاهش می‌یابد، از سلامتی و تحرک بیشتری برخوردار هستند و می‌توانند در محیطی مناسب رشد کنند. البته باید توجه داشت که بردن گوسفندان به مراتع بی خطر نیست و مواردی مانند حیوانات شکارچی و آلودگی‌های موجود در مسیر می‌تواند گله را تهدید کند. دام‌داران برای کسب سود بیشتر، افزایش تعداد گوسفندان موجود در گله و حفظ سلامت آن‌ها باید در خصوص گوسفندان، بیماری‌ها و تغذیه آن‌ها اطلاعات مناسبی داشته باشند تا بتوانند در صورت نیاز، اقدامات لازم را در زمان مناسب انجام دهند و از ایجاد مشکلات بزرگ‌تر مانند بروز بیماری‌های واگیردار در گله جلوگیری کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص تغذیه گوسفندان پیشنهاد می‌کنیم مطلب جیره غذایی گوسفند را مطالعه کنید. در این مطلب قصد داریم در خصوص مرتع ، انواع آن و عوامل مخرب مراتع نکاتی را با هم مرور کنیم. با مجتمع دام‌پروری افشار ژن همراه باشید.

مرتع چیست؟

به زمینی که در آن تا کنون هیچ‌ زراعتی انجام نشده است مرتع می‌گویند. این جمله به این معنی است که این زمین تا کنون شخم زده نشده، بذری کاشته نشده و به صورت کلی به دست انسان تغییری در آن ایجاد نشده است. در این زمین‌ها در فصل بهار، برخی گیاهان به صورت خودرو، می‌رویند که پوشش گیاهی مرتع را تشکیل می‌دهند. مرتع‌ها معمولاً در دامنه و ارتفاعات کوه‌ها وجود دارند. در گذشته مراتعی در زمین‌های صاف و مسطح وجود داشتند اما این روز‌ها این‌گونه مراتع کمتر دیده می‌شوند.

انواع مراتع

مراتع را می‌توان از چندین نظر تقسیم‌بندی کرد. یکی از این تقسیم‌بندی‌ها از نظر مقدار پوشش گیاهی است. بر اساس پوشش گیاهی مراتع را به سه دسته تقسیم می‌کنند. این سه دسته عبارت‌اند از:

۱- مراتع خوب

مراتع خوب از پوشش گیاهی بسیار غنی و مناسبی برخوردار هستند. تمام سطح این مراتع از گیاهان پوشیده شده و به سختی می‌توان منطقه‌ای خالی از گیاه در آن یافت. این مراتع برای تغذیه گوسفندان بسیار مناسب است و می‌تواند به راحتی نیازهای گله را برطرف کند.

۲- مراتع متوسط

این گونه مراتع پوشش گیاهی متوسطی دارند. در برخی از قسمت‌های این مراتع گیاهان به میزان مناسبی روییده‌اند اما در قسمت‌های دیگری پوشش گیاهی ضعیف است.

۳- مراتع ضعیف یا فقیر

در مراتع فقیر گیاهان به میزان کمی روییده‌اند و بسیاری از قسمت‌های آن خشک است. این مراتع بیشتر در مناطق خشک وجود دارد. تغذیه گوسفندان در این مراتع نمی‌تواند تمامی نیازهای آن‌ها را برطرف کند.

فواید مرتع

مراتع با پوشش گیاهی متنوع خود فواید بسیاری برای انسان و محیط‌زیست دارند. مراتع با رشد گیاهان به صورت خودرو منبع مناسبی برای تغذیه دام‌ها و حیوانات ایجاد می‌کنند. در برخی از مناطق کشور میزان علوفه مراتع به قدری مناسب است که در بیشتر طول سال تغذیه گوسفندان از طریق این مراتع صورت می‌گیرد و تنها برای مدت کوتاهی نیاز به غذادهی دستی به آن‌ها وجود دارد. تمامی گیاهان دی اکسید کربن موجود در اتمسفر را جذب می‌کنند و پس از انجام عمل فتوسنتز، اکسیژن آزاد می‌کنند. اکسیژن را می‌توان حیاتی‌ترین عنصر برای زندگی حیوانات و انسان‌ها دانست و بدون گیاهان، عملاً هوایی برای تنفس باقی نخواهد ماند. از دیگر مزایای وجود مرتع‌ها کمک به ذخیره شدن آب در سفره‌های زیرزمینی است. در زمان بارندگی آب از ارتفاعات به سمت دشت‌ها جاری می‌شود. این آب جاری کمتر در زمین نفوذ می‌کند و حرکت خود را ادامه می‌دهد اما در مناطقی که گیاهان وجود داشته باشند مانند مراتع و جنگل‌ها، گیاهان مانند سدی کوچک عمل می‌کنند و باعث می‌شوند تا از سرعت حرکت آب کاسته شود. کاسته شدن از سرعت حرکت آب به معنی زمان بیشتر برای نفوذ در زمین و تأمین آب سفره‌های زیرزمینی است. یکی از مشکلاتی که این روزها در کشورهای بسیاری مانند کشور ما وجود دارد، فرسایش خاک است. زمانی که پوشش گیاهی مناسب نباشد، باد و سیل ذره‌ذره خاک را به مکان‌های دیگر می‌برند. فرسایش خاک می‌تواند به خاک منطقه آسیب جدی بزند و اثرات آن را در کاهش کیفیت خاک، کم شدن پتانسیل خاک برای تولید محصولات کشاورزی و افت کیفیت آب‌های سطحی می‌توان مشاهده کرد. یکی دیگر از فواید وجود مرتع و پوشش گیاهی، حفظ حاصلخیزی خاک منطقه است. برگ‌های گیاهان، درختچه‌ها و علف‌ها پس از خشک شدن بر روی زمین می‌افتند و به مرور تجزیه می‌شوند. تجزیه این برگ‌ها بخش زیادی از مواد موردنیاز برای حاصلخیز ماندن خاک را تأمین می‌کند و به همین جهت می‌توان گفت خاک مراتع معمولاً بسیار حاصلخیز است.

عوامل مخرب مراتع

مراتع ایران در حال حاضر با سرعت نه چندان کمی رو به نابودی هستند. عوامل نابودگر و مخرب مراتع بسیار زیاد و متفاوت هستند که نقش انسان در برخی از آن‌ها بسیار پر رنگ و مشخص است. از مهم‌ترین عوامل تخریب مراتع و پوشش گیاهی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- خشک‌سالی

شاید مهم‌ترین دلیل طبیعی از بین رفتن مراتع، خشک‌سالی باشد. زمانی که میزان بارندگی در یک سال کمتر از سال‌های گذشته باشد، خشک‌سالی اتفاق می‌افتد. خشک‌سالی می‌تواند باعث خشک شدن و از بین رفتن گیاهان شود و به مراتع صدمات جدی وارد کند.

۲- بادهای شدید

وزش برخی بادهای بسیار شدید یکی دیگر از مواردی است که به مراتع آسیب جدی می‌رساند. بادهای شدید، خاک حاصلخیز منطقه را جا به جا می‌کنند، باعث خشک شدن زمین و جا به جا شدن آب‌های سطحی می‌شوند و گیاهان را می‌شکنند و از بین می‌برند.

۳- آفات و بیماری

از دیگر مواردی که انواع مراتع را تهدید می‌کند هجوم آفات یا بیماری‌ها است. آفاتی مانند ملخ می‌توانند با خوردن قسمت بسیار زیادی از پوشش گیاهی صدمات بسیار شدیدی به مرتع بزنند. همچنین برخی بیماری‌ها با شیوع در میان گیاهان، آن‌ها را بیمار کرده و از بین می‌برند. در اینجا نیاز است که انسان‌ها نقش خود را به عنوان محافظ مراتع و جنگل‌ها از یاد نبرند و در این مواقع به کمک مراتع بشتابند.

۴- آتش‌سوزی

آتش‌سوزی از عواملی است که ممکن است به صورت طبیعی اتفاق بیفتد یا انسان‌ها در ایجاد آن نقش داشته باشند. البته در این روزها بیشتر آتش‌سوزی‌هایی که در مراتع و جنگل‌ها رخ می‌دهد حاصل بی دقتی و بی توجهی انسان‌ها است. آتش پوشش گیاهی منطقه را از بین می‌برد و مراتع را برای مدتی از گیاهان خالی می‌کند.

۵- چرای سنگین دام‌ها

در مراتع با توجه به میزان حاصلخیزی و وسعت، میزان مشخصی از علوفه و گیاهان رشد می‌کند. تغذیه گوسفندان و سایر دام‌ها باید با توجه به این موارد انجام شود. زمانی که به این موضوع توجه نشود و گوسفندان یا دام‌های دیگر بیش از ظرفیت مرتع به چرا مشغول شوند، پوشش گیاهی آسیب می‌بیند و گیاهان نمی‌توانند به خوبی رشد کنند و خود را بازسازی کنند. گفته می‌شود که چرای مناسب در یک مرتع به میزانی است که حداقل نیمی از علوفه در آن باقی بماند. این مطلب به این معنی است که اگر بوته‌ای یک کیلوگرم علوفه سبز دارد، نباید بیش از نیم کیلوگرم از آن توسط دام‌ها خورده شود.

۶- چرای دام در زمان نامناسب

اواخر زمستان و اوایل بهار زمان مناسبی برای تغذیه گوسفندان و سایر دام‌ها از گیاهان مراتع نیست. در این زمان گیاهان تازه در حال رشد هستند و باید به آن‌ها اجازه سبز شدن داد. همچنین خاک خیس و مرطوب مراتع در زیر پای گوسفندان له می‌شود و دیگر برخی از دانه‌ها و گیاهان نمی‌توانند در مرتع سبز شوند. از دیگر معایب راه رفتن گوسفندان بر روی خاک مرطوب، از ریشه در آمدن گیاهان است.

۷- بوته کنی

برخی افراد سودجو از گیاهان مراتع به عنوان سوخت استفاده می‌کنند. برخی درختچه‌هایی که در مراتع می‌رویند و سال‌ها زمان برای رسیدن آن‌ها به اندازه مناسب زمان لازم است، ظرف چند دقیقه و با چند ضربه تبر یا اره کنده می‌شوند و از بین می‌روند. این روند باعث می‌شود که مراتع، مخصوصاً مراتع فقیر و ضعیف آسیب بسیار شدیدی ببینند.

۸- ایجاد زمین کشاورزی

برخی کشاورزان در سال‌هایی که بارندگی مناسب است، به سراغ مراتع می‌روند تا با شخم زدن آن‌ها گیاهان موردنظر خود را بکارند. در این زمان اگر زمین حاصلخیزی کافی را نداشته باشد و کشاورز نتواند محصول مناسبی از آن برداشت کند، زمین شخم زده شده را به حال خود رها می‌کند. این زمین فاقد هر گونه گیاهی است و به همین سادگی قسمتی از مراتع از بین می‌رود.

توضیحاتی در مورد خوراک دام و نقش علوفه در آن

در این مقاله توضیحات مفصلی را در مورد مرتع ارائه دادیم. انواع مراتع، فواید آن‌ها برای دام، انسان و محیط‌زیست و عواملی که باعث تخریب آن می‌شوند. این موارد شامل عوامل طبیعی، عوامل انسانی و حضور دام‌ها، بیماری‌ها و … بودند.

اکنون باید دانست با وجود این‌که مرتع همیشه در دسترس دامداران نبوده و یا ممکن است مراتع فقیر باشند، یک دامدار باید چگونه گله خود را تغذیه کند؟ استفاده از خوراک جایگزین روشی است که به این دامداران توصیه می‌شود.

موردی که این دسته از پرورش‌دهندگان گوسفند نباید فراموش کنند این است که چه گوسفندان خود را به صورت گله نگهداری کنند چه به صورت مزرعه، چه مرتع در دسترس آن‌ها باشد چه نباشد، در نهایت بهترین جیره غذایی گوسفند استفاده از خوراک ترکیبی علوفه و کنسانتره است.

استفاده از علوفه چه به صورت چرای آزاد در مرتع باشد، چه به صورت کشت آن در مزرعه و منتقل کردنش به مکان نگهداری دام‌ها، همواره بخشی از انرژی مورد نیاز گوسفند را تامین خواهد کرد و اگر دامداری قصد به حداکثر رساندن بازدهی مزرعه یا گله داشتی خود را دارد یا می‌خواهد در کوتاه‌ترین زمان بهترین گوسفندان پرواری را داشته باشد، حتماً باید در کنار علوفه از کنسانتره نیز استفاده کند.

موضوع مهمی که در این بین باید حتماً به آن توجه ویژه‌ای داشت استفاده از علوفه‌های هیدروپونیک است. این علوفه‌ها با گسترش دامداری مدرن و صنعتی رواج پیدا کرده‌اند و برخی از دامداران در محوطه مزرعه خود انبار یا سیلویی را به کشت آن‌ها اختصاص داده‌اند.

در این نوع از کشت علوفه، بدون استفاده از خاک و نور طبیعی، بذر گیاهان مختلف را درون ظروفی فلزی قرار داده و در قفسه‌های ایجاد شده در محیط قرار می‌دهند. با آبیاری زیادی که انجام می‌شود این دانه‌ها به سرعت جوانه زده و رشد می‌کنند. سرعت رشد علوفه‌های هیدروپونیک به قدری زیاد است که می‌توان هر چند روز یک بار آن‌ها را برداشت کرده و به عنوان خوراک، به مصرف دام‌ها رساند.

نکته‌ای که در پرورش این علوفه‌ها و تغذیه دام‌ها با آن‌ها نباید از یاد برد، کم بودن ارزش غذایی علوفه‌های هیدروپونیک است. با توجه به نبود خاک و نور طبیعی در این گونه از کشت گیاهان، ارزش غذایی آن‌ها بسیار پایین بوده و ساختار آن‌ها را ۷۰ تا ۸۰ درصد آب تشکیل داده است.

دامداری که از این علوفه استفاده می‌کند باید بداند که بهتر است آن‌ها را به عنوان طعم‌دهنده و مکمل کنسانتره یا کاه غنی شده استفاده کند نه به عنوان یک وعده کامل غذایی. همچنین با توجه به ارزش پایین غذایی، اگر از این علوفه استفاده می‌شود، وزن مناسب آن برای هر دام بیش از وزن علوفه‌ای است که در جیره نویسی ذکر شده است. چون جیره نویسی معمولاً بر مبنای علوفه کشت داده شده در مزرعه نوشته شده و ارزش‌های غذایی آن دسته از علوفه‌ها در طی نگارش آن در نظر گرفته می‌شود.

در صورتی که مطالعه این مطلب برایتان سودمند بود پیشنهاد می‌کنیم مطلب مراتع را چگونه از نابود شدن نجات دهیم؟ را مطالعه کنید.

در ضمن مجتمع دام‌پروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا ، میش دوقلوزا و افشار برولا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.