مراتع را چگونه از نابود شدن نجات دهیم؟
اهمیت چرای گوسفندان در مراتع
مراتع از مهم‌ترین پوشش‌های گیاهی هستند که می‌توان بخشی از تغذیه موردنیاز گوسفندان و سایر دام‌ها را توسط آن‌ها تأمین کرد. چرای گوسفندان در مرتع هزینه کمتری برای تأمین علوفه به دامداران تحمیل می‌کند اما باید توجه داشت که در این روزها به دلایل مختلف مانند خشک‌سالی، آتش‌سوزی، بادهای شدید، تبدیل مرتع به زمین‌های کشاورزی، چرای گوسفندان در زمان نامناسب و چرای سنگین گوسفندان مراتع در حال از بین رفتن هستند. در صورت نابودی و از بین رفتن مراتع ، دامداران باید هزینه بیشتری برای تهیه علوفه و غذای موردنیاز گوسفندان بپردازند و همین امر می‌تواند صنعت دامپروری را تحت تأثیر قرار دهد. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص مرتع ابتدا پیشنهاد می‌کنیم که مطلب مرتع چیست و در مورد عوامل تخریب آن چه می‌دانید؟ را مطالعه کنید. در این مطلب قصد داریم در خصوص راه‌هایی که توسط آن می‌توان از نابود شدن مرتع‌ها جلوگیری کرد مطالبی را با هم مرور کنیم. با مجتمع دامپروری افشار ژن همراه باشید
شروع نابودی مراتع با منشأ انسانی
می‌توان گفت که اساس تخریب سریع مراتع در ایران از سال ۱۳۴۶ و با ملی شدن ارضی جنگلی و مرتعی آغاز شد. در این زمان آن تعداد اندک مرتع‌داری که وجود داشت، دام‌دار شدند. برخی از دامداران هم برای سود بیشتر تا در منطقه‌ای مرتعی مشاهده می‌کردند با چرای گوسفندان بیش از اندازه ظرفیت مرتع باعث نابودی آن می‌شدند. این عوامل سرعت تخریب مرتع‌های ایران را بالا برد تا جایی که به شکل امروزی در آمدند و مراتع بسیاری اکنون در خطر نابودی قرار دارند.
راه‌های نجات مراتع از نابودی
همان‌طور که گفتیم یکی از مهم‌ترین منابع چرای گوسفندان آن هم به صورت ارزان قیمت استفاده از مراتع است اما مرتع‌های ایران در این روزها در معرض نابودی قرار دارند. به همین دلیل نیاز است تا اقداماتی جهت جلوگیری از نابودی آن‌ها صورت گیرد. برخی عوامل نابود کننده و مخرب مرتع‌ها، منشأ طبیعی دارند. آتش‌سوزی، سیل، بادهای شدید و خشک‌سالی از مهم‌ترین عوامل تخریب مرتع با منشأ طبیعی هستند. شاید نتوان برای جلوگیری از این موارد اقدامات بسیار زیادی را انجام داد اما می‌توان از نابودی مرتع‌های موجود توسط عواملی که منشأ انسانی دارند و انسان‌ها به طور مستقیم یا غیر مستقیم در آن نقش دارند جلوگیری کرد. مهم‌ترین اقداماتی که می‌توان برای جلوگیری از نابودی مرتع‌ها انجام داد عبارت‌اند از
۱- توجه به موارد ایمنی
یکی از عوامل نابودی مرتع‌ها بی دقتی انسان‌ها در آتش روشن کردن و مواردی مانند این است. بسیاری اوقات پرتاب یک ته سیگار به داخل مرتع می‌تواند سبب ایجاد آتش‌سوزی و از بین رفتن بخشی یا تمام یک مرتع شود. آموزش، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی از مواردی است که به کمک آن می‌توان از بروز این‌گونه حوادث و بی‌احتیاطی‌ها جلوگیری کرد تا مراتع حفظ شوند.
۲- قرق زمین و رعایت حریم قرق
برخی از مرتع‌ها آن‌قدر ضعیف هستند که نیاز به تقویت دستی دارند. برخی افراد برای تقویت این مرتع‌ها اقدام به کاشت گیاهان به صورت دستی می‌کنند. همچنین در مواقعی تنها با محافظت از یک مرتع برای مدتی، مرتع می‌تواند دوباره پوشش گیاهی مناسب را به دست بیاورد. به همین دلیل این زمین‌ها را قرق می‌کنند. عدم رعایت حریم قرق و استفاده از مرتع یاد شده باعث می‌شود که نه تنها پوشش گیاهی این مرتع بهبود پیدا نکند بلکه به سمت نابودی کامل حرکت کند.
اهمیت مراتع در چرای گوسفندان
۳- عدم تبدیل مرتع به زمین کشاورزی
یکی از دلایل تخریب مراتع ، شخم زدن مرتع برای کاشت دیم توسط کشاورزان است. کشاورزان معمولاً پس از کاشت در این مرتع به محصول مناسبی دست پیدا نمی‌کنند در حالی که مرتعی را نابود کرده‌اند. نیاز است که با توجیه مناسب کشاورزان در این خصوص، از نابودی بیشتر پوشش‌های گیاهی موجود در مرتع‌ها جلوگیری کرد. مهم است که کشاورزان بدانند با توجه به آب و هوای منطقه و میزان حاصلخیزی زمین آیا اقدام به کاشت در این زمین‌ها به صرفه است یا خیر و همچنین باید در این خصوص با کارشناسان اداره منابع طبیعی صحبت کرد و در این خصوص به آن‌ها اطلاعات لازم را داد تا جوازهای لازم کسب شود.
۴- چرای گوسفندان به میزان مناسب
کار دامپروری شاید ساده به نظر برسد اما نکات فنی و پیچیده بسیاری دارد. یکی از این موارد چرای گوسفندان است. باید بدانید که هر مرتع می‌تواند جواب‌گوی تعداد مشخصی از گوسفندان باشد. زمانی که تعداد گوسفندانی که برای چرا به مرتع برده می‌شوند بیشتر از ظرفیت باشد، مرتع بخش اعظمی از برگ گیاهان و علوفه موجود در خود را از دست می‌دهد و نمی‌تواند به خوبی خود را بازسازی کند. برای این‌که بتوان میزان مناسب چرا در مرتع را محاسبه کرد باید به میزان علوفه و خوب بودن پوشش گیاهی مرتع در کنار تعداد گوسفندان و روزهایی که قرار است در مرتع بمانند توجه داشت.
۵- توزیع سوخت مناسب
در بسیاری از مناطقی که بوته کنی انجام می‌شود، مشکل عدم توزیع سوخت مناسب مانند نفت و گاز وجود دارد. بهترین راه برای جلوگیری از نابودی مرتع‌ها در این مناطق توزیع مناسب سوخت و کنترل عدم بوته کنی مجدد است. کمک روستاییان و افراد محلی نیز می‌تواند از بوته کنی افراد سودجو یا نا آگاه جلوگیری کند.
۶- رعایت فصل چرای گوسفندان
گیاهان به زمانی برای رشد و نمو نیاز دارند. اواخر زمستان و اوایل بهار زمان‌هایی هستند که گیاهان از خواب زمستانی بیدار می‌شوند و شروع به رشد می‌کنند. برای حفظ مراتع افرادی که به دامداری و دامپروری مشغول هستند نباید در این زمان گوسفندان یا سایر دام‌ها را به چرا در مراتع ببرند. چرای گوسفندان در این زمان می‌تواند جلوی رشد گیاهان را بگیرد. آن‌ها با خوردن برگ‌های تازه سبز شده نمی‌گذارند که رشد گیاه در طول فصل بهار مناسب باشد و گیاه ضعیف می‌شود. ضعیف شدن گیاهان یک مرتع باعث می‌شود که به مرور زمان آن مرتع ضعیف و نابود شود. همچنین رد شدن گوسفندان از روی خاک خیس و مرطوب باعث می‌شود تا این خاک سفت شود و همچنین دانه‌ها و بذرهای موجود در خاک لگد شوند و نتوانند رشد کنند. این موضوع یکی دیگر از عواملی است که می‌تواند به مرتع آسیب‌های شدیدی وارد کند. در این زمان‌ها بهتر است که به گوسفندان به صورت دستی غذا داده شود تا مراتع فرصت بازسازی خود را داشته باشند.
نقش چرای گوسفندان در دامپروری
۷- جلوگیری از لگد کوبی مراتع توسط دام‌ها
از دیگر مواردی که باعث می‌شود مراتع ضعیف شوند، حرکت تعداد زیادی دام از روی مراتع است. دام‌ها با لگد کردن خاک مرتع آن را سفت می‌کنند و از رشد گیاهان جلوگیری می‌کنند. همچنین در هنگام بارش باران، به دلیل سفتی خاک، آب باران نمی‌تواند به خوبی به درون خاک نفوذ کند و گیاهان آب موردنیاز خود را به خوبی دریافت کنند. همچنین سفت شدن خاک مانع ورود میزان هوای کافی به خاک می‌شود و عدم وجود هوای کافی باعث می‌شود تا گیاهان به تدریج خشک شوند.
۸- توجه به آبشخورها
اگر در مرتع آبشخور به میزان و تعداد مناسب وجود نداشته باشد، چرای گوسفندان و دام‌ها محدود به مناطق اطراف آبشخور می‌شود و همین امر به مرور باعث ضعیف شدن پوشش گیاهی این مناطق می‌شود. باید به میزان مناسب و کافی آبشخور در مرتع تدارک دید و تمام آن‌ها را با میزان مناسبی آب سالم و تمیز پر کرد تا گوسفندان مشکلی برای نوشیدن آب نداشته باشند.
نکاتی در مورد انواع علوفه مرتع، مزرعه و هیدروپونیک
همان‌طور که در طول این مقاله توضیح داده شد حفظ مرتع‌های مختلف نیاز به رعایت موارد مختلفی دارد که با در نظر گرفتن آن‌ها هم می‌توان در حفظ محیط‌زیست موفق بود و هم می‌توان مراتع باکیفیت‌تری برای چرای دام‌ها و به خصوص گوسفندان داشت.
اما موضوعی که در اینجا باید مد نظر دامپروران باشد این است که در صورت حفظ مراتع و باکیفیت بودن علوفه تولیدی در آن‌ها، باز هم برای خوراک گوسفندان نیاز به مکمل‌های دیگری نیز هست. کنسانتره به عنوان یک خوراک تولیدِ صنعتی و مقوی، امروزه بیشترین استفاده را در گله‌های پرورش سنتی گوسفند و مزارع مدرن این کار دارد. استفاده هم‌زمان از کنسانتره و علوفه به صورت ترکیبی می‌تواند بهترین راهکار برای تغذیه گوسفندان و بازدهی مطلوب آن‌ها باشد.
چگونگی ترکیب و مقدار هر کدام از انواع خوراک گوسفند را باید بر اساس یک جیره نویسی تخصصی و استاندارد انجام داد. دامداران باید بدانند که انجام این کار و نگارش جیره نویسی را باید به کارشناسان این حوزه بسپارند. ما در شرکت افشار ژن با سابقه‌ای ۳۰ ساله از دانش آکادمیک و تجربه عملی پرورش گوسفندان باکیفیت، آمادگی داریم تا جیره نویسی مختص گله یا مزرعه شما را انجام دهیم. با ما تماس بگیرید.
در ضمن نباید از یاد برد که کنسانتره‌ای که برای جیره گوسفند در نظر گرفته می‌شود نیز باید استاندارد بوده و از شرکت‌ها و تولیدکنندگان معتبر خریداری شود. افشار ژن به عنوان یک مجتمع دامپروری پیشرو با علم به این موضوع اقدام به تولید کنسانتره‌هایی باکیفیت و استاندارد نموده است که سلامت و کیفیت آن‌ها را نیز تضمین می‌کند.
همان‌طور که اشاره شد بخش دیگری از خوراک ترکیبی گوسفندان علوفه است. علوفهی مورد نیاز دام می‌تواند به صورت چرا در مرتع یا کشت در مزارع و انتقال آن‌ها به مکان دامداری، تامین شوند.
اما امروزه نوعی از علوفه جدید نیز در بین پرورش‌دهندگان دام محبوبیت پیدا کرده است که به آن علوفه هیدروپونیک گفته می‌شود. علوفه هیدروپونیک نوعی گیاه است که در غیاب نور و خاک کشت شده و سرعت رشد آن بسیار بالا است. برای پرورش این نوع از علوفه به یک مکان سر بسته مانند سیلو یا انبار نیاز است که قفسه‌بندی شده باشد. درون قفسه‌های مختلف ظروف فلزی قرار گرفته و درون این ظروف را با دانه‌های گیاهان مختلف پر می‌کنند. آبیاری فراوان باعث خواهد شد که این گیاهان در عرض چند روز جوانه زده و به رشد نهایی خود برسند.
این نوع از کشت گیاه دقیقاً مشابه شیوه‌ای است که برای سبز کرده سبزه‌های سفره‌ی هفت‌سین استفاده می‌شود. امروز دامداران زیادی از علوفهی هیدروپونیک استفاده می‌کنند اما ممکن است آگاه نباشند که این دسته از گیاهان با این شیوه پرورش ارزش غذایی پایینی دارند.
به دلیل عدم حضور خاک و نور طبیعی علوفهی هیدروپونیک نمی‌تواند در ساختار خود مواد مغذی و انواع ویتامین‌ها را تامین کند به همین خاطر دام‌هایی که این نوع از علوفه‌ها را می‌خورند نیز نمی‌توانند به این مواد مغذی ضروری دست پیدا کنند. لازم است که دامپروران در استفاده از این علوفه‌ها حتماً با متخصصین علوم تغذیه دامی مشورت نمایند.
رعایت این موارد و توجه به برخی نکات دیگر می‌تواند علاوه بر حفظ مراتع برای چرای گوسفندان و ادامه روند مناسب دامپروری در کاهش مشکلاتی از قبیل فرسایش خاک و کاهش آب‌های زیر زمینی نقش داشته باشد.
در صورتی که مطالعه این مطلب برایتان سودمند بود پیشنهاد می‌کنیم مطلب بیماری آگالاکسی چیست؟ در خصوص این بیماری گوسفندان چه می‌دانید؟ را مطالعه کنید.