اصلاح ژنتیک در گوسفندان آن‌ها را تبدیل به محصولات تراریخته می‌کند؟
اصلاح ژنتیک یا دست‌کاری ژنی اصطلاحی است که امروزه بسیار شنیده می‌شود. به موازات آن محصولات تراریخته و محصولات غیر تراریخته نیز در مجامع علمی و در بین مردم تبدیل به یک موضوع حساس شده است که موافقت و مخالفت‌های زیادی را در پی داشته است. در صنعت دام‌داری و پرورش گوسفندان از نژاد افشار برولا به عنوان یک گونه اصلاح نژادی ایرانی نام برده می‌شود. وجود این گوسفندان اصلاح نژاد شده برای بسیاری از افراد این سوال را ایجاد کرده است که آیا گوسفندان اصلاح نژاد شده جزو محصول‌های تراریخته محسوب می‌شوند یا محصول‌های غیر تراریخته. در این مقاله سعی داریم توضیحاتی را در مورد اصلاحات ژنتیکی، محصول تراریخته و غیر تراریخته و مواردی از این دست بیان کنیم. با افشار ژن همراه باشید.
در ضمن در صورتی که مباحث اصلاح نژاد گوسفندان برای شما جذابیت دارد پیشنهاد می‌کنیم مقاله اصلاح نژادهای دامی ، روش اصلاح نژاد گوسفندان و جفت‌گیری را نیز مطالعه کنید.
گوسفند چند قلوزای اصلاح نژادی یعنی چه؟
قوچ یا میشی که به عنوان یک گوسفند چند قلوزا یا دو قلوزا شناخته می‌شود در طی یک برنامه‌ریزی زمان‌مند مورد اصلاح ژنی قرار گرفته است و این ویژگی در درون ژن‌های این حیوان تثبیت شده و از بین نمی‌رود. عاملی که باعث شده است این گوسفندان چنین ویژگی مطلوبی را به دست بیاورند، ژنی به نام FecB (ف ِ کِ ب) است. انتقال دادن این ژن به یک گوسفند که ویژگی‌های مطلوب برای دریافت آن را داشته باشد، می‌تواند آن گوسفند را مورد اصلاح ژنی قرار داده و تبدیل به گوسفندی چند قلوزا نماید. حال سوالی که مطرح می‌شود این پرسش است که آیا این اصلاح ژنتیک انجام شده روی این گوسفندان آن‌ها را تبدیل به محصولات تراریخته می‌کند یا نه؟
محصولات تراریخته چه هستند؟
در توضیح و تعریف یک حیوانِ تراریخته باید گفت؛ موجودی است که یک «ژن عملکردی برون‌زاد» به آن منتقل شده است. این ژنِ عملکردی در نهایت باعث خواهد شد یک یا چند صفتی که تا قبل از آن متعلق به آن موجود نبوده است، در جاندار به وجود بیاید. هنگامی که اضافه شدن این ژنِ عملکردی به موجود اتفاق بیفتد در «دی‌ان‌ای» یا ترکیب ژنتیکیِ این موجودات تغییراتی حاصل می‌شود که رخ دادن آن‌ها از راه‌هایی نظیر جفت‌گیری یا نوترکیبیِ طبیعی، امکان‌پذیر نبوده است. در واقع این جانداران محصول یک دست‌کاری ژنتیکی هستند که یک صفت مثبت را به آن‌ها منتقل می‌کند یا یک صفت مضر را از ساختار ژنی آن‌ها خارج می‌کند
محصولات تراریخته چه هستند و چگونه به وجود می‌آیند؟
ژن عملکردی چیست؟
اطلاعات ژنی به دو صورت ژنومیک عملکردی و ژنومیک ساختاری وجود دارند. ژن ساختاری جنبه‌های ایستای یک ژن مانند ساختار و توالی دی‌ان‌ای را پوشش می‌دهد ولی ژن عملکردی بخش‌های پویای اطلاعات ژنی مانند تعامل پروتئین و پروتئین، رونویسی، ترجمه و ساماندهی بیان ژن را انجام می‌دهد. مطالعه ژن‌های عملکردی کمک می‌کند که بتوان ویژگی‌ها و عملکردهای ژن‌ها و محصولات آن‌ها را در یک موجود زنده بررسی کرد. به خصوص چگونگی ترجمه شدن ژن‌ها به پروتئین را می‌توان بررسی کرد.
منظور از ژن عملکردی برون‌زاد هم ژنی است که امکان انتقال صفات این موجود را به بیرون از آن و در واقع به درون یک موجود دیگر دارد.
البته در اینجا باید اشاره کرد که واژه تراریخته بیشتر برای مواد و محصولات مصرفی مانند پوشاک و خوراکی‌ها کاربرد دارد. این‌ها محصولاتی هستند که با کمک علم مهندسی ژنتیک ساختار ژنتیکی آن‌ها دستخوش تغییر شده است. همچنین باید بیان کرد که در روندهای اصلاح ژنتیکی همیشه قرار نیست که یک صفت به محصول افزوده شود، در برخی از موارد ممکن است صفتی از ساختار ژنی محصول حذف شود.
مثلاً در طی فرآیندهای مهندسی ژنتیک می‌توان صفت مقاومت را از یک باکتری به یک جانور یا گیاه منتقل کرد. چنین تغییری در حالت طبیعی مثل گرده‌افشانی یا جفت‌گیری امکان وقوع ندارد. این محدودیت‌ها ضرورت دست‌کاری ژنی و اصلاحات ژنتیکی را بیش از پیش نشان می‌دهد.
افشار برولا تراریخته نیست!
با توجه به توضیحات داده شد باید گفت که اصلاحات ژنی در دام‌ها و مشخصاً گوسفند افشار برولا از روش‌های تراریختگی انجام نمی‌شود زیرا می‌توان صفت یا صفات مدنظر را به شیوه‌هایی طبیعی و در طی یک برنامه‌ریزی درست و اصولی منتقل کرد. در برخی موارد هم آلل خاصی از یک ژن که مد نظر است را می‌توان به دی‌ان‌ای گوسفند الحاق کرد. موجودی که حامل این اصلاح ژنی شده است و نسلی که بعد از آن به وجود می‌آیند همگی ژنومی طبیعی ولی اصلاح شده خواهند داشت.
نکات کلیدی راجع به اصلاح نژاد گوسفندان
آلل چیست؟
آللِ (ف ک ب) که در گویش عادی ژنِ (ف ک ب) نامیده می‌شود چه چیزی است؟ پاسخ به این سوال درک اصلاح ژنتیک دامی و فرق بین محصولات تراریخته و غیر تراریخته را راحت‌تر می‌کند.
بر همین اساس باید گفت که کروموزوم ساختاری بوده که میزبان ژن‌ها است. به جایگاهی که هر ژن روی ساختار کروموزوم دارد، اصطلاحاً آلل می‌گویند. هر آلل به همراه آلل مشابه خود که روی دو کروموزومِ همتا واقع شده‌اند، ژن کنترل کننده یک صفت در آن جاندار هستند. با در نظر گرفتن این توضیحات باید گفت که آللِ کنترل کننده چند قلوزایی در ژن گوسفندان، آلل یا ژن ف‌ک‌ب است.
در صورتی می‌توان گفت که یک گوسفند یک محصول تراریخته است که ژن ف‌ک‌ب آن ساختگی باشد و در فرایندی آزمایشگاهی و با استفاده از مهندسی ژنتیک به گوسفند منتقل شده باشد.
ف‌ک‌ب در اصلاح ژنتیک گوسفند
این ژنِ موثر در چند قلوزایی گوسفندان حدود 30 تا 35 سال قبل در گوسفندان برولا مرینوس کشف شد. باید دقت کرد که این آلل یا ژن در این گوسفندان کشف شده است؛ یعنی این‌که به وسیله مهندسی ژنتیک ایجاد یا منتقل نشده بلکه صرفاً کارکرد آن کشف شده است.
پیشینه این ژن نیز به گوسفندان نژاد گاروله یا شاروله بازمی‌گردد که چندین نسل قبل‌تر از هندوستان وارد نیوزیلند شده و جد گوسفندان برولا مرینوی نیوزیلندی محسوب می‌شدند. حدس دانشمندان و پژوهشگران این حوزه این است که آلل ف‌ک‌ب حاصل یک جهش ژنتیکی یا موتاسیون در گوسفندان نژاد شاروله بوده است. این ژن که امروزه در اصلاح ژنتیک گوسفندان افشار برولا نیز به کار می‌رود، در زمان تخمک‌گذاری گوسفند ماده باعث افزایش تعداد تخمک‌ها در هر سیکلِ تخمک‌گذاری شده که این موضوع به آبستن شدن تعداد بیشتری بره توسط حیوان منجر می‌شود.
با این توضیح باید این گونه نتیجه گرفت که آلل ف‌ک‌ب حاصل یک جهش ژنتیکی طبیعی بوده که در گوسفندان برولا مرینوس نیوزیلندی رخ داده است و صرفاً توسط یک فرد، کشف شده است. با توجه به این موضوع باید گفت گوسفندان چند قلوزا جزو محصولات تراریخته محسوب نمی‌شوند.
علاوه بر گوسفندان افشاری، گوسفندان نژاد آواسی، گوسفندان نژاد مرینوس مجاری و … نیز هر کدام از جمله نژادهایی هستند که این ژن را به صورت کاملاً طبیعی و از طریق جفت‌گیری یا تلقیح مصنوعی دریافت کرده‌اند.
البته باید توجه داشت طراحی ژنی‌ای که برای هر کدام از نژادها در نظر گرفته می‌شود از نژادهای دیگر متفاوت خواهد بود. برای مثال در اصلاح نژادی گوسفند افشار تمامی ژن‌های مربوط به گوسفند خارجیِ برولا حذف شده است؛ بنابراین گوسفندی که اکنون در اختیار ما است گوسفند چند قلوزای افشاری نام دارد و استفاده از عناوینی مثل افشار برولا یا افشاری بولا صحیح نیست. چون این نژاد ترکیبی از افشاری و برولا نیست و نژاد خالص افشاری است که دارای ژن چند قلوزایی شده است یعنی صرفاً ژن ف‌ک‌ب به این نژاد الحاق شده است.
نتیجه‌گیری
طبق توضیحات گفته شده باید اذعان کرد که افشار برولا یا به بیان صحیح‌تر، گوسفند چند قلوزای افشار یک محصول تراریخته نیست بلکه یک گونه جانوری بوده که در روندی طبیعی و با اصلاح ژنی عملکرد آن بهبود پیدا کرده است. یک محصول تراریخته محصولی است که به وسیله مهندسی ژنتیک در ساختار ژنی آن دست‌کاری صورت گرفته و یک ژن مطلوب به آن اضافه شده یا یک ژن نامطلوب از ساختار آن حذف شده است.
گوسفندان ژن دار یا چند قلوزا در نتیجه‌ی اتفاق، تصادف و مشاهدات دامداران به چشم آمده و با آزمون و خطا و آمیزش آن‌ها با قوچ‌های ژن دار، به مرور نژادهای اصلاح شده به وجود آمده‌اند. این نژادهای اصلاح شده که هر کدام می‌توانند یک نژاد دو قلوزا یا چند قلوزا باشند، در طی چند نسل به وجود آمده‌اند و نتیجه آمیزش قوچ‌ها و میش‌َهای ژن دار بوده‌اند.
هیچ تغییر و بهبودی در ساختار ژنی این گوسفندان به یک باره و دفعی به وجود نیامده و فرآیندهای آزمایشگاهی نیز در این موارد دخالتی نداشته‌اند بلکه صرفاً با کنترل و هدایت جفت‌گیری این گوسفندها و مدیریت تولیدمثل آن‌ها، امکان به وجود آمدن نسلی اصلاح شده و ژن دار از جانب دامداران و محققان فراهم شده است.
در ضمن مجتمع دامپروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا و میش دوقلوزا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.