سلامت گوسفند و نکات حفظ امنیت زیستی (Biosecurity) آن
سلامت گوسفند و سلامت دام بهطورکلی بر چند محور استوار است. توصیههایی که در زمینه سلامت گوسفندان انجام میشود عموماً چند هدف مشخص دارند که این اهداف در نهایت همگی به هدف بزرگتر که سلامتی جسمی گوسفندان است و در نهایت به تولید محصول بهتر و باکیفیتتر در گله منجر میشود. موارد مختلفی وجود دارند که باید بهطورکلی در زمینه مراقبت و پرورش گوسفندان اتفاق بیفتند تا بتواند هم مانع از آسیبهای کم و زیاد به گوسفندان شوند (بهعنوانمثال جلوگیری از سقط جنین گوسفند) و هم سبب آسودگی آنها و زیست بهترشان بشود و از این طریق کمک به تولید محصول باکیفیتتر و بیشتر بکند. این موارد را میتوان بهاختصار به شکل زیر بیان کرد:
توجه و رعایت موارد مرتبط با تغذیه و سوء تغذیه احتمالی در گوسفند | توجه به استرسها و اضطرابهای ناگهانی در گوسفندان چه بهصورت فردی و چه گلهای |
راحت بودن گوسفند و آسایش کیفی و کمّی آن | دقت به الگوهای رفتاری و و رفتارشناسی گوسفندان از نژادهای مختلف |
عدم وجود بیماری، آسیب یا ناراحتی در گوسفند | توجه به امنیت زیستی (Biosecurity) در گوسفندان و محل زندگی آنها |
در این مقاله خواهیم کوشید تا به موارد مختلفی که در زمینه سلامتی گوسفندان اهمیت دارد و عدم رعایت آنها سبب ضرر و زیان زیادی به مراکز پرورش گوسفند میشود اشاره کنیم.
مشکلات مرتبط با سلامتی و نشانههای آن
اینکه سلامتی یک گله در چه حدی است، نیازمند پیگیری همیشگی و تماموقت است. بسته به اینکه چه مقدار زمان وجود دارد باید معاینه کلی گله را از نظر سلامت گوسفندان انجام داد. حداقل فاصله زمانی لازم برای معاینات گوسفندان و بررسی شرایط سلامتی آنها ۳۰ روز است. از طریق مشاهده و ثبت رفتارهای گوسفندان میتوان به برخی از ویژگیها احتمالاً تغییرکرده آنها یا رفتارهای غیرمعمول آنها پی برد. برخی از نشانههای مرتبط با سلامت گوسفند که ضرورت دارد تا دامپروران به آنها توجه کنند به شرح زیر است:
از دست دادن اشتها | تخلیه مواد از بینی یا گوشه چشم |
بیپروا و نترس شدن | سرفهکردنهای طولانی و ممتد |
کاهش وزن سریع و غیرمعمول | بادکردگی و متورم شدن مفصلها |
خارش بیشازحد بدن | حالت غیرطبیعی بدن یا چشمها |
پشمریزی شدید | تنبلشدن و کسلی |
آبسههای غیرمعمول و بیسابقه | زخمها از انواع مختلف |
عدم حرکت طبیعی چشمها یا زبان | شَلشدگی یا لنگیدن هنگام راه رفتن |
جا ماندن از گله | عطسههای طولانیمدت |
برخی از دامپروران تصور میکنند که تنها با تأمین کردن موارد مرتبط با تغذیه گوسفندان میتوان بهخوبی از گله گوسفندان مراقبت کرد اما ذکر این نکته لازم است که برای بهینهکردن بهرهوری از گوسفندان باید حتماً به امور مختلفی اندیشید و یک برنامه طولانیمدت و مؤثر در این زمینه داشت. در این زمینه میتوان از مشورتهای افراد خبره در این زمینه و دامپزشکان محترم بهره برد.
چککردن وضعیت پاهای گوسفندان
یکی از مشکلات شایع در میان دامها بهویژه گوسفندان پوسیدگی پا است. این معضل یک بیماری با منشاء باکتریایی است که میتواند بسیار آسان از یک دام به دام دیگر سرایت کند و سلامت دام را به خطر بیندازد. این مسأله در میان گوسفندانی که در مراتع آزاد پرورش داده میشوند بیشتر دیده میشود. این بیماری در صورت عدم بررسی و رسیدگی به آن میتواند مرگ گوسفن را به همراه داشته باشد و کل گله گوسفندان را به خطر بیندازد. یکی از مهمترین مواردی که برای جلوگیری از یا دستکم کاهش احتمال ابتلای دامها به این بیماری میتوان رعایت کرد، تمیز نگهداشتن مکان نگهداری از دامهاست. برای پیشگیری از بهوجودآمدن این مشکل که حتی در مواردی ممکن است به سقط جنین بینجامد، هر هفته لازم است حداقل یک بار گوسفندان از داخل محلی که در آن آب سالم جمعآوری شده یا رودخانه و … عبور داده شوند.
محیط زیست گله گوسفندان
از دیگر نکات بسیار ضروری در امر پرورش گوسفند این است که گوسفندان در جایی رشد کنند و پروار شوند که نیازهای طبیعی آنها را بهخوبی برآورده کرده و تنشهای محیطی در آن تا جای ممکن اندک باشد تا سلامت گوسفند بهتر تأمین گردد و برای این منظور بهتر است که تعداد مشخص و محسابهشدهای از گوسفندان را انتخاب کرده و با توجه به ظرفیت محل نگهداری، آنها پرورش داد زیرا افزایش بیشازحد جمعیت گله ممکن است شرایط بهینه زیست گله را از بین ببرد.
با اینکه محل زیست گوسفندان از اهمیت بالایی برخوردار است اما این اهمیت در زمستان بهطور ویژهای خود را نشان میدهد زیرا بهخاطر شرایط ویژه آبوهوایی، گوسفندان به احتمال زیاد برای مدت چندماه با فاصله بسیار نزدیک از یکدیگر خواهند بود. برای افزایش کیفیت زیست آنها در چنین شرایطی باید حتماْ مکان تهویه خوبی وجود داشته باشد که بتواند هوای کافی را بهصورت سالم به وارد محیط کند و کف محل نگهداری گوسفندان باید بهشکلی باشد که بتوانند بدون مزاحمت و ایراد به استراحت بپردازند.
کفپوش محل نگهداری گوسفندان یکی از مکانهایی است که بررسی مداوم آن از اهیمت بهسزایی برخوردار است. همچنین برای رعایت وضعیت بهداشتی و سلامت گوسفندان لازم است که زهکشی کف محل نگهداریشان بهخوبی صورت گرفته باشد تا همواره خشک باشد. از دیگر نکات مهم در این زمینه، حصارکشی درست و اصولی مزرعه نگهداری گوسفندان است. استفاده از حصارکشی مناسب سبب میشود تا هم محافظت از دامها بهخوبی صورت بگیرد و هم از گیرکردن احتمالی آنها جلوگیری شود.
واکسیناسیون گوسفند
واکسیناسیون یکی از اموری است که محاسن زیادی برای گله دارد. نکته مهم در زمینه واکسن گوسفندان این است که خوببودن واکسنزدن لزوماً به این معنا نیست که همه گوسفندان واجد شرایط واکسن هستند بلکه تنها دامهایی که از سلامتی برخوردارند باید واکسینه شوند و همچنین مهم است که دانسته شود که مفید بودن یک واکسن خاص برای یک گوسفند لزوماً به معنای اثربخشی مفید آن برای سایر گوسفندان نخواهد بود. برای اطمینان از اینکه چه واکسنی و برای چه گوسفندی اهمیت دارد و در صورت استفاده از آن رشد گله و سلامت گوسفند بهبود خواهد یافت یا به خطر خواهد افتاد، نیاز به مشورت با دامپزشک خواهد بود.
نیازهای غذایی گوسفندان
از موارد بااهمیت در زمینه تغذیه و سلامت دام این است که دامداران در صورت احساس نیاز به تغییر عادات غذایی گله گوسفندان خود باید این کار را بهصورت تدریجی و در یک بازه زمانی مشخص انجام دهند تا به گوسفندان شوک وارد نشده و بتوانند به آن عادت کنند. بهبود وضعیت غذایی میشها پیش از پرواربندی در اغلب موارد به بالارفتن توانایی گله در زاد ولد و نیز جلوگیری از سقط در گوسفندان کمک میکند. در کنار مواد غذایی ثابت، باید مواد غذایی مکمّل نیز برای افزایش کیفیت زیست گله به آنها داده شود. همچنین مواد معدنی از جمله نمک نیز باید در اختیار گوسفندان قرار بگیرد. وجود مکملها قبل از شروع پرواربندی و نیز در انتهای دوران حاملگی گوسفند و شیردهی به برهها از اهمیت ویژهای برخوردار است. همچنین باید نسبت به میزان وجود عنصر مس در غذای گوسفندان حساس بود زیرا وجود آن سبب سمّیشدن غذای آنها خواهد شد و این باعث میشود که گوسفندان بدون نشان دادن علائم مشخصی دچار مرگ و میر شوند.
امنیت زیستی
امنیت زیستی (Biosecurity) به روشهای مدیریتیای گفته میشود که برای جلوگیری از ورود و شیوع بیماریها به گله انجام میشود. حیوانات سالم سنگ بنای یک شرکت موفق تولید و پرورش گوسفند هستند.
این روزها آگاهی از امنیت زیستی به دلیل خطرات تروریسم زیستی و ترس از ورود بیماریهای خارجی مانند بیماری تب برفکی به ایالاتمتحده افزایش یافته است. کشورهای جداگانه همچنین علاقمند به دور نگهداشتن بیماریها از مرزهای خود هستند. مهم نیست که چه گله یا مزرعهای داشته باشید، برای جاریشدن سیلی از مرگومیر وبیماری، وجود تنها یک گوسفند و یک مزرعه برای شروع شیوع کافی است.
خرید حیوانات جدید
معرفی حیوانات جدید به گله، بزرگترین خطر برای امنیت زیستی در یک مزرعه گوسفند است. گرچه دامها از نظر ظاهری سالم به نظر میرسند اما ممکن است ناقل بیماریهای مختلفی باشند. هر زمان حیوان جدیدی به گله معرفی شود احتمالاً اینکه آن حیوان ممکن است بیماری جدیدی را به گله وارد و سلامت گوسفندان را تهدید کند وجود دارد. توجه به این نکته مهم است که گوسفندان و بزها بیشترین بیماریها را دارند. گوسفندها و بزها نیز با گاو و شتر در برخی بیماریها مشترک هستند.
قبل از افزودن گوسفند جدید به مزرعه یا گله خود، مهم است که از وضعیت بهداشتی مزرعه یا گله یا گلههایی که دامها از آنها خریداری میشوند مطلع شوید. بر همین اساس هرگز نباید از طرح سؤال در مورد برنامه بهداشتی مزرعه و وضعیت بیماری گله ترسید.
گوسفندان را باید تنها از پرورشدهندگان معتبر خریداری کرد. در حالت ایدئال شما باید گوسفندان را از اصطلاحاً گلههای بسته خریداری کنید. گله بسته گلهای است که طی سه سال یا بیشتر حیوانات جدیدی را به درون خود نپذیرفته است. بهتر است گوسفندان را از حداقل منابع ممکن خریداری کرد.
بهطورکلی توصیه نمیشود که گوسفندانی که قرار است ذخیره تولیدمثلی گله را تشکیل دهند از یک انبار فروش (حیاط منازل یا حراجیهای دام عمومی) خریداری شوند. حتی وقتی گوسفندان را از یک نمایشگاه دام و طیور خریداری میکنید این خطر برای سلامت دام وجود دارد زیرا دامهایی که قرار است به فروش برسند با سایر دامها تماس دارند و فرصتی برای بازرسی از مزرعه مبدأ گوسفندان نیز وجود ندارد.
شما نباید حیوانات را از گلهها یا مزارعی خریداری کنید که در آنها لنگیدن گوسفندان، آبسه، حفره دهان، انواع انگلها و کرم حلقوی، کدر شدن چشم، موارد متعدد سقط جنین در دامهایشان یا سایر علائم بالینی بیماری مشاهده میشود. درحالیکه حیواناتی که ظاهر ظاهری سالم دارند هنوز ممکن است این بیماریها را داشته باشند، با مشاهده و بازرسی دقیق از حیواناتی که خریداری میکنید و مزرعهای که این دامها از آن منشأ میگیرند، میتوان از بسیاری از بیماریها جلوگیری کرد.
بررسی وضعیت اندامهای تناسلی و شیردهی گوسفندان
میشهای بالغ میتوانند گزینه خوبی هنگام شروع یا گسترش یک گله باشند اما شما باید از سالم بودن آنها اطمینان حاصل کنید. هنگام خرید میشهای بالغ حتماً پستانهای آنها را لمس کنید و مطمئن شوید که هیچ توده، بافت اِسکار یا لکههای سختی وجود نداشته باشد و سلامت گوسفند را تهدید نکند زیرا این ممکن است نشاندهنده ورم پستان باشد. اگر هر دو نیمه پستان «سخت» باشد، علت احتمالی آن پنومونی پیشرونده تخم یا اوپیپی (OPP) است. دندانهای آنها را معاینه کنید تا سن و سلامتشان مشخص شود. میشهایی که دهانشان شکسته است ممکن است تنها مدت کمی بتوانند خاصیت تولیدکنندگی خود را حفظ کنند. بیضههای قوچها را لمس کنید. قوچهایی با ناهنجاریهای تولیدمثلی یا نقص ساختاری اعضای جنسی نباید خریداری شوند. ضمناً از وضعیت دهان آنها نیز مطمئن باشید.
سینهپهلوی مزمن گوسفندی (OPP)
برای جلوگیری از ورود OPP به گله سعی کنید حیوانات را از گلههای بدون OPP که سلامتشان به تأیید آزمایشگاه طبی رسیده است خریداری کنید. متأسفانه با وجود مطالعهای که نشان میدهد 26 درصد گوسفندان در ایالاتمتحده به ویروس OPP آلوده شدهاند، گلههای نسبتاً زیادی وجود ندارند که گوسفندانشان را برای آزمایش و ازبینبردن OPP آزمایش کنند.
اسکرَپی
برای جلوگیری از ورود بیماری اسکرپی به گله، سعی کنید حیوانات را از گلههای بدون اسکرپی یا گلههای ثبتشده خریداری کنید. خرید گوسفند با ژنوتیپهای مقاوم به اسکرپی (RR یا QR) همچنین به جلوگیری از بروز قارچ در مزرعه شما کمک میکند. خوشبختانه شیوع بیماری اسکرپی در گوسفندان آمریکایی کم است و این کشور در حال ریشهکن کردن بیماری است. بر این اساس، یافتن مواردی از بیماری اسکرپی در گوسفندان دشوار خواهد بود.
بیماریهای خارجی | بیماریهای واگیردار | |
بیماریهای پا و دهان | بیماری زبان آبی | |
تب درّه ریفت | کامپیلوباکتر | |
جَرَب یا گال | لمفادنیت موردی | |
کلامیدیا | ||
قارچ بره کلاب | ||
اپیدیدیمیت (بروسلا اویس) | ||
فاسد شدن پا | ||
بیماری جانی | ||
سینهپهلوی مزمن گوسفندی (OPP) | ||
بیماری چشم صورتی | ||
اسکرَپی | ||
بیماری اکتیمای مُسری |
در این مقاله کوشیدیم تا با اشاره به مواردی که مرتبط با سلامت دام است، اهمیت آن را در پرورش گوسفند و موارد مرتبط با سلامتی گوسفندان از بیماریهای مختلف تا سقط در گوسفند بهصورت اجمالی موردبررسی قرار دهیم.
همچنین میتوانید در زمینه سلامت گوسفند و سایر موضوعات و نیز برای ارتباط با ما و بیان نظرات خود از طریق راه ارتباطی زیر استفاده کنید.