در پرورش گوسفند خوراک و تغذیه پرهزینه‌ترین بخش است. جیره میش داشتی نیز مطابق با همین اصل هزینه‌بر بوده و با توجه به شرایط مختلفی که یک گوسفند ماده در دوران پرورش خود تجربه می‌کند، اهمیت خوراک میش از دیگر انواع گوسفند بیشتر بوده و به نسبت خوراک بره و قوچ، هزینه بالاتری برای دامدار خواهد داشت. علوفه گوسفند ماده و خوراک آن به تناوبِ دوره‌های فحلی، بارداری، زایمان و شیردهی متغیر هستند.

جیره گوسفند شامل غلات، علوفه‌های خشک، مواد معدنی، ویتامین، علوفه تازه و آب است. در یک دامداری مدرن فراهم کردن این خوراک به طور معمول 50 تا 70 درصد هزینه‌ها را شامل می‌شود. با استفاده از جیره نویسی و تغذیه اصولی می‌توان در هزینه‌های تغذیه‌ی میش‌ها و گوسفندان صرفه‌جویی کرد، از طرفی باید در نظر داشت که اگر تغذیه دام‌ها کمتر از میزان استاندارد و مورد نیاز آن‌ها باشد هم بهره‌وری مزرعه یا گله کاهش پیدا خواهد کرد.

با توجه به این توضیحات برای تغذیه اصولی یک گوسفند و به خصوص یک میش باید به وزن آن، شرایط بدنی، آب‌وهوا، طول پشم آن، تعیین قرار داشتن آن در چه مرحله‌ای از دوره پرورشی و … دقت کرد. در نظر گرفتن این عوامل و جیره نویسی اصولی باعث می‌شود که عملکرد تولیدی میش بهینه شود.

کیفیت علوفه گوسفند

از آنجایی که اکثر برنامه‌های تغذیه‌ای گوسفندان به ویژه جیره میش بر اساس حداکثر استفاده از علوفه تنظیم می‌شوند، کیفیت علوفه گوسفند بسیار مهم است. کیفیت علوفه تولیدی یا خریداری شده و کیفیت مواد مغذی آن، دو عامل مهمی است که دامداران باید در هنگام تهیه جیره میش از نوع علوفه، به آن‌ها دقت داشته باشند. نوع علوفه تولیدی یا خریداری شده و مرحله بلوغ گیاه در هنگام برداشت، روی کیفیت آن بسیار موثر است. چه این علوفه توسط خود میش از روی زمین چریده شده باشد چه توسط دامدار درو شده و به عنوان خوراک میش به دام داده شده باشد.

به طور کلی گیاهان و علوفه‌های تیره‌ی حبوبات مانند یونجه و شبدر از نظر پروتئین، کلسیم و قابلیت هضم در مقایسه با گیاهان تیره‌ی گندمیان، خوراک بهتری هستند. البته باید دانست که گیاهان تیره گندمیان در مقایسه با حبوبات، در واحد سطح تولید بیشتری دارند.

پی بردن به کیفیت علوفه

برای آگاهی از این‌که گیاه مورد نظر چه مقدار باکیفیت است باید به دوره بلوغ جنسی آن توجه کرد. دوره‌های بلوغ جنسی گیاه شامل اوایل گلدهی، اواسط گلدهی، شکل‌گیری دانه‌ها و … هستند. هر چه گیاه بالغ‌تر باشد فیبر آن بیشتر بوده و انرژی قابل هضم آن نیز کمتر خواهد بود.

برای مثال در مورد یونجه باید گفت که یونجه خشک یا یونجه چریده شده توسط میش که در اوایل دوره گلدهی برداشت شده یا چریده شده باشد، در برابر علوفه‌ای که دانه‌های آن شکل گرفته باشند، قابلیت هضم بالاتری داشته و درصد پروتئین آن نیز بیشتر خواهد بود. با داشتن چنین ویژگی‌هایی دام‌ها توان مصرف مقدار بیشتری از این یونجه را دارند.

البته باید در نظر داشت که از لحاظ حجم و مقدار، مقدار علوفه‌ای که در اوایل دوره گلدهی برداشت شده باشد با در مقایسه با همان علوفه در دوران بلوغ، کمتر خواهد بود. در نهایت باید گفت که نوع علوفه و زمان برداشت آن به این‌که میش‌ها در چه دوره‌ی تولیدی‌ای قرار دارند بستگی دارد.

دوره‌های تولیدی میش

جیره میش بر اساس دوره‌های تولیدی یا پرورشی آن عموماً به چهار مرحله تقسیم می‌شود.

• دوره نگهداری یا دوره غیر تولیدی
• دوره فلاشینگ یا فصل جفت‌گیری
• اواخر آبستنی یا 4 تا 6 هفته قبل از زایمان
• دوره شیردهی

دوره نگهداری

این دوره طولانی‌ترین دوره نگهداری گوسفند و به خصوص میش، از لحاظ تغذیه‌ای است. از زمانی‌ که میش‌ها شیر تولید نکنند تا 30 روز قبل از جفت‌گیری را دوره نگهداری میش می‌گویند. در طی این دوره میش‌ها عموماً یا در چراگاه هستند یا از پسمانده‌های مواد کشاورزی تغذیه می‌شوند.

نکته مهم

هنگامی که میش جفت‌گیری کند، دو سومِ ابتدایی دوره آبستنی نیز از لحاظ تغذیه‌ای و خوراک میش جزو دوره نگهداری محسوب می‌شود.

در طی این دوره‌ی تغذیه‌ای تنها هدف پرورش و نگهداری گوسفند نگه داشتن وزن آن است و اگر رشدی هم صورت بپذیرد روند کندی خواهد داشت.

مقدار علوفه گوسفند یا مواد مغذی دیگر در دوره نگهداری بین 1300 تا 1800 گرم در روز خواهد بود. این مقدار می‌تواند از علوفه خشک یا مواد متنوع خوراکی دیگر تامین بشود. اگر میش‌های گله از لحاظ بدنی سالم باشند می‌توان در طی دوره نگهداری از ارزان‌ترین منابع علوفه و خوراک استفاده کرد. نکته حائز اهمیت این است که درمان انگل‌های داخلی در این دوره می‌تواند به حفظ وزن میش‌ها کمک کند.

جیره میش در فلاشینگ یا فصل جفت‌گیری

تحریک کردن به تخمک‌ریزی و فحلی میش تا حد امکان، کاهش میش‌های قِصِر یا باز، داشتن میش‌هایی که چند تخمک را رهاسازی کرده باشند به منظور افزایش دو یا چند قلوزایی، کاهش شیوع مرگ و میر رویان‌ها و افزایش نرخ بره‌زایی از جمله اهداف تغذیه و جیره میش در دوران فلاشینگ است. البته تغذیه دوران جفت‌گیری یا فلاشینگ در صورتی منجر به نتیجه و رسیدن به اهداف ذکر شده می‌شود که میش قبل از آمیزش با قوچ و جفت گیری، شرایط بدنی سالمی داشته باشد. در ضمن برای افزایش احتمال دو یا چند قلوزایی نیز میش‌ها باید از لحاظ ژنتیکی چنین قابلیتی را داشته باشند.

استفاده از مرتع‌هایی که کیفیت علوفه بالاتری دارند یا افزایش غلات در جیره نویسی گوسفندان می‌تواند بهترین راهکار برای تامین انرژی مورد نیاز میش در دوره فلاشینگ باشد.

تغذیه روزانه با 250 تا 450 گرم غلات نظیر یولاف، ذرت، جو و … می‌تواند میش را در شرایط بهتری قرار دهد. این خوراک میش باید در حدود 30 روز در جیره غذایی آن اعمال شود. شروع آن باید بین 2 تا 3 هفته قبل از وارد کردن قوچ به گله و ادامه آن نیز 2 هفته بعد از آمیزش میش با قوچ باشد.

فلاشینگ یا تغذیه بهینه بهتر است که در ابتدای فصل جفت‌گیری باشد تا اواخر آن. در ضمن باید دانست که تاثیر تغذیه فلاشینگ در میش‌های مسن به نسبت میش‌های جوان موثرتر است. همچنین میش‌های لاغر به نسبت میش‌های چاق پاسخ بهتری به فلاشینگ می‌دهند.

اضافه کردن مواد معدنی نظیر فسفر و زدود‌ن سلنیم از علوفه گوسفند یا خوراک آن در دوره جفت‌گیری و فلاشینگ نیز نباید فراموش شود.

اواخر آبستنی

اواخر آبستنی یک دوره بحرانی و حساس از لحاظ جیره میش است. برای تامین امنیت و سلامت میش و جنین آن وجود تمام مواد مغذی در جیره نویسی این دوره بسیار اهمیت دارد.

اواخر آبستنی یک سوم انتهایی دوره بارداری میش است که بین 40 تا 45 روز به طول می‌انجامد. بیشترین رشد جنینی در این برهه اتفاق می‌افتد. بیشترین توسعه در سیستم پستان میش نیز در همین دوره رخ می‌دهد. با توجه به مسائل ذکر شده و اهمیت تغذیه میش در این دوران، نیاز است که به آب‌وهوا، شرایط جایگاه یا مرتع و طول پشم آن نیز دقت کرد. برای مثال اگر شرایط آب و هوایی و مکان نگهداری گوسفند سرد باشد و طول پشم آن نیز کوتاه باشد، برای مقابله با سرما باید تغذیه بهتری را برای اواخر دوره آبستنی میش در نظر گرفت.

خوراک میش برای اواخر دوره آبستنی باید شامل روزانه 1800 تا 2000 گرم علوفه خشک و 250 تا 450 گرم غلات پر انرژی باشد. همچنین دسترسی مناسب به آب کافی و تازه و مواد معدنی نیز نباید فراموش شود.

خوراک میش در دوره شیردهی

دوره شیردهی در میش دوره‌ای با احتیاجات بسیار زیاد است. ترکیب شیر میش شامل آب (بیشترین مقدار)، پروتئین شیر (بر اساس ماده خشک)، چربی (بر اساس ماده خشک) و مقدار زیادی کلسیم و قند است. با توجه به موارد بالا میش‌های شیرده نیاز دارند که جیره غذایی آن‌ها ویتامین، مواد معدنی، انرژی و پروتئین مورد نیاز بدنشان را تامین کند.

از آنجایی که میش‌های دارای بره‌های دو قلو یا چند قلو شیر بیشتری تولید می‌کنند، طبیعتاً به خوراک و جیره بیشتر و باکیفیت‌تری نیز نیاز دارند.

دامداران در صورتی که امکان آن را داشته باشند باید میش‌های دو قلو یا چند قلوزا را جدا کرده و آن‌ها را بر اساس تعداد بره‌هایشان تغذیه کنند.

این میش‌ها در اواخر دوره آبستنی در یک بالانس منفی انرژی هستند؛ زیرا میش‌هایی که دو قلو یا چند قلو دارند نمی‌توانند جیره‌ی بر پایه علوفه گوسفند را به راحتی بخورند. همین عامل باعث می‌َشود که آن‌ها در اواخر دوره آبستنی کاهش وزن داشته باشند. مقدار کاهش وزن میش‌ها در اواخر دوره آبستنی به طور متوسط روزی 50 گرم بوده و اگر میش دو قلو و بیشتر باردار باشد این کاهش وزن به 100 گرم در روز افزایش پیدا خواهد کرد. دامداران باید دقت داشته باشند که میش نباید آن‌قدر وزن از دست بدهد که نتواند آن را در طول دوره نگهداری جبران کند.

جیره میش در دوره شیردهی باید بین 2 تا 5/2 کیلوگرم علوفه خشک در روز باشد و به ازای هر بره‌ای که آن را شیر می‌دهد نیز باید 450 گرم غلات دریافت کند. در ضمن اگر علوفه خشکی که به عنوان خوراک میش به آن داده می‌شود از لحاظ پروتئینی غنی نباشد، نیاز است که با مکمل‌های پروتئینی نظیر کنجاله سویا یا کنجاله تخم پنبه، مکمل‌سازی شود. در دسترس بودن آب تازه و سالم و مواد معدنی نیز برای میشِ در دوره شیردهی بسیار حیاتی است.

نکته مهم

بسیاری از افراد که به پرورش گوسفند مشغول هستند ترجیح می‌دهند که بره‌زایی میش‌ها در بهار اتفاق بیفتد تا بتوانند میش‌ها را به چراگاه‌های بهاره ببرند. این افراد باید دقت داشته باشند که علوفه گوسفند رشد کرده در بهار، حاوی 75 تا 80 درصد آب است پس میش‌ها برای تامین نیاز خود به مواد مغذی، نیاز دارند که روزانه 11 کیلوگرم علوفه تازه بخورند. اگر یک میش که در دوران شیردهی قرار دارد نتواند در فصل بهار این مقدار علوفه را در مرتع بخورد باید برای آن مکمل‌سازی شود.