نژادهای گوسفندهای ایرانی ، معرفی و بررسی – بخش دوم
نژادهای گوسفندهای ایرانی ، موضوع مقاله در پیش رو است. در این مطلب قصد داریم شما را با بخش دیگری از انواع نژادهای گوسفندهای ایرانی و خصوصیات آن‌ها نظیر خصوصیات ظاهری، وزن، گوسفند دوقلوزا، نژاد و رنگ آشنا کنیم. پیشنهاد می‌کنیم در ابتدا مطلب نژاد گوسفندان ایرانی را مطالعه کنید و سپس به مطالعه این مطلب بپردازید.
در نژادهای گوسفندان ایرانی ، معرفی و بررسی – بخش اول نژادهای افشاری، بلوچی، زل و زل مازندران را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
اکنون در ادامه و دومین بخش این مطلب قصد داریم نژادهای زندی، کردی خراسان، سنجابی، سنگسری، شال و طالشی را معرفی کنیم
گوسفند زندی
نژاد و رنگ: گوسفند زندی که یکی از نژادهای گوسفندهای ایرانی است را ، در بین گوسفندهای پوستی و گوشتی طبقه‌بندی می‌کنند و رنگ بره این نژاد در بدو تولد کاملاً سیاه است. پس از گذشتن از شش ماهگی به تدریج این رنگ به سمت طیف رنگ قهوه‌ای می‌رود و به دلیل تابش آفتاب رنگ پشم آن‌ها می‌تواند به رنگ نقره‌ای متمایل شود.
پراکنش و جمعیت: حدود دو میلیون رأس از نژاد زندی در منطقه ورامین، قم، شهریار، دماوند، ری، ساوه و آشتیان پرورش داده می‌شوند.
خصوصیات ظاهری: از مهم‌ترین خصوصیات ظاهری این نژاد می‌توان به دنبه گرد و کوچک و داشتن گوش اشاره کرد. بیشتر گوسفندهای این نژاد ایرانی دارای گوش کامل هستند و نیم گوش یا بی گوش در این گوسفندان به ندرت دیده می‌شود.
خصوصیات تولیدی: نژاد زندی یکی از بهترین گوسفندهای پوستی است و از پوست بره این نژاد برای تولید لباس استفاده می‌کنند. میانگین وزن بره‌ها در هنگام تولد ۲٫۷ کیلوگرم است که این وزن در هنگام بلوغ به ۴۵ کیلوگرم می‌رسد و گوسفندهای نژاد زندی در بین نژادهای گوسفندهای ایرانی به طور میانگین در سال ۱٫۷ کیلوگرم پشم تولید می‌کنند.
نکات دیگر: چربی زیر پوست نژاد زندی در مقایسه با نژادهای گوسفندهای ایرانی بسیار کمتر است و این نکته در کنار عدم زرد شدن چربی پس از کشتار و در مجاورت هوا باعث شده تا در بازار مورد اقبال و پسند بیشتری قرار گیرد.
مقاومت در برابر سرما و گرما، کم غذایی و آب و هوای برفی و بارانی در این گوسفند بسیار زیاد است و همین عوامل باعث شده که این گوسفندها در سیستم کوچ رو بسیار مورد توجه قرار گیرند.
گوسفندان ایرانی از چه ویژگی‌هایی برخوردار هستند؟
گوسفند کردی خراسان
نژاد و رنگ: گوسفند کردی خراسانی یکی دیگر از نژادهای گوسفندهای ایرانی است که در بین گوسفندان گوشتی – شیری طبقه‌بندی می‌شود. رنگ این نژاد قهوه‌ای روشن تا تیره است و رنگ بدن و پشم بره‌های این گوسفندها در هنگام تولد یکدست است، با مرور زمان رنگ سر، صورت، دست‌ها و پاها تغییری نمی‌کند اما رنگ پشم آن‌ها به تدریج روشن‌تر می‌شود.
پراکنش و جمعیت: بالغ بر سه میلیون و پانصد هزار رأس از این نژاد در استان‌های خراسان جنوبی، رضوی و شمالی نگهداری می‌شود.
خصوصیات ظاهری: گوسفند کردی خراسان گونه‌ای از نژاد آواسی فلسطینی است که جزو گوسفندهای بدن رنگین، دنبه دار و جثه متوسط قرار می‌گیرد. سر گوسفند کردی خراسان بالاتر از بدن قرار گرفته و شکلی مثلثی دارد. پوزه کشیده، پیشانی پوشیده از پشم و بینی با قوس کم از دیگر مشخصات ظاهری این نژاد است. در نژاد میش‌ها فاقد شاخ هستند و در این نژاد حدود ۲ درصد از قوچ‌ها شاخ دارند. اکثر گوسفندهای نژاد کردی گوش نیمه بزرگ با طولی بین ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر دارند. دنبه این نژاد فرمی گرد و فاقد شکاف دارد و به دنبالچه ختم می‌شود.
خصوصیات تولیدی: وزن بره‌های نر این نژاد در هنگام تولد ۴٫۶ کیلوگرم و بره‌های ماده ۴٫۴ کیلوگرم است. این وزن در پایان دوره شیرخوارگی به ترتیب به ۳۳ و ۳۰ کیلوگرم می‌رسد. قوچ‌های بالغ نژاد کردی خراسان به طور میانگین ۵۱ کیلوگرم و میش‌های بالغ ۴۴ کیلوگرم وزن دارند. میزان متوسط تولید پشم سالیانه میش‌ها ۱٫۹ کیلوگرم و قوچ‌ها ۲٫۹ کیلوگرم است. این نژاد در هر دوره شیری به طور متوسط ۸۵ کیلوگرم شیر تولید می‌کند. میزان وجود گوسفند دوقلوزا و دوقلوزایی در این نژاد در بین دیگر نژادهای گوسفندهای ایرانی در حدود ۱۱ درصد است.
نکات دیگر: پشم این نژاد از نوع رنگین و زبر است و در بافت قالیچه، نمد و گلیم به کار می‌رود.
گوسفند سنجابی
نژاد و رنگ: نژاد سنجانی یکی دیگر از نژادهای گوسفندهای ایرانی است که یک گوسفند گوشتی – پشمی به حساب می‌آید. رنگ پشم این گوسفندان سفید یا نخودی بوده و قسمتی از گردن، دست‌ها، پاها و صورتشان قهوه‌ای است.
پراکنش و جمعیت: این گوسفندها بیشتر در قسمت‌های غربی کشور نگهداری می‌شوند. منطقه زندگی این گوسفندها از شمال به سمت شاه کوه و رودخانه قره سو شروع می‌شود و تا دهات اطراف قصبه و روانسر امتداد می‌یابد. خط شرقی این منطقه کوه زنگلیان، کوه کمانجار، کوه ویس و کوه خورین است و در غرب به کوه‌های ولد بیگی و کوه بنی گز و دهات رنگینه گوران، تختگاه و مله بگلز می‌رسد. این ناحیه از جنوب خطی است به طول شش کیلومتر به موازات جاده کرمانشاه قصر شیرین و کوهستان برزه و چنار را شامل می‌شود.
خصوصیات ظاهری: این نژاد از گوسفندهای ایرانی دنبه و جثه‌ای بزرگ و دست و پایی بلند دارد.
خصوصیات تولیدی: به طور میانگین وزن بره‌های نژاد سنجابی در هنگام تولد ۳٫۸ کیلوگرم است که این وزن در پایان دوران شیرخوارگی برای بره‌های نر به ۲۶ کیلوگرم و برای بره‌های ماده به ۲۳ کیلوگرم خواهد رسید. همچنین وزن قوچ بالغ ۵۷ کیلوگرم و میش بالغ ۵۴ کیلوگرم است. این گوسفندان در یک دوره شیری به طور میانگین روزانه ۶۰۰ گرم شیر می‌دهند و هر سال به طور میانگین ۲٫۵ کیلوگرم پشم تولید می‌کنند.
آشنایی با گوسفندان ایرانی
گوسفند سنگسری
نژاد و رنگ: نژاد سنگسری یک نژاد گوشتی است و تنوع رنگ بسیار زیادی دارد. رنگ‌هایی مانند سیاه، نخودی، کبود و قهوه‌ای روشن تا تیره از جمله این رنگ‌ها است.
پراکنش و جمعیت: حدود صد هزار رأس از نژاد سنگسری در محلی به همین نام که در شمال سمنان قرار دارد پرورش داده می‌شوند. ییلاق این نژاد معمولاً منطقه فیروزکوه، دماوند و شمیرانات است و برای قشلاق به حاشیه کویر سمنان و ورامین برده می‌شوند.
خصوصیات ظاهری: گوسفندهای سنگسری بدن جمع و دست و پایی کوتاه و ظریف دارند. دنبه این نژاد در مقایسه با دیگر نژادهای گوسفندهای ایرانی کوچک است و یا دنبالچه ندارند یا دنبالچه کوچکی دارند. قوچ‌ها و میش‌ها اکثراً فاقد شاخ هستند و در قوچ‌ها گاهی زائده کوچکی به عنوان شاخ دیده می‌شود.
خصوصیات تولیدی: بره‌های نر این نژاد در هنگام تولد ۳٫۲ کیلوگرم و بره‌های ماده ۳ کیلوگرم وزن دارند و این وزن در پایان دوران شیرخوارگی برای نرها به ۲۱ و ماده‌ها به ۱۳ کیلوگرم می‌رسد. قوچ این نژاد در ۶ ماهگی ۲۵ و میش سنگسر ۲۳ کیلوگرم وزن دارند که این وزن در هنگام بلوغ برای قوچ‌ها به ۴۹ و برای میش‌ها به ۳۷ کیلوگرم می‌رسد. میزان شیر تولیدی این گوسفندان در یک دوره شیری به طور میانگین ۴۰ کیلوگرم است.
نکات دیگر: به خاطر جثه کوچک و دست و پایی ظریف، قدرت راهپیمای زیاد و مقاومت به عوامل محیطی گوسفند سنگسری را یکی از بهترین نژادهای گوسفند ایرانی گوشتی در منطقه می‌دانند.
گوسفند شال
نژاد و رنگ: نژاد گوسفند شال از گوسفندهای گوشتی با گرایش تولید شیر مناسب است. بره‌های این نژاد در هنگام تولد خاکستری و سیاه هستند که در هنگام بلوغ به شکری متمایل به خاکستری می‌رسند.
پراکنش و جمعیت: حدود صد و چهل هزار رأس از این گوسفند در استان قزوین و منطقه بوئین‌زهرا پرورش داده می‌شوند. این گوسفندان با مناطق کوهستانی اصلاً سازگاری ندارند.
خصوصیات ظاهری: از نشانه‌های ظاهری گوسفند شال، لکه سفید بر روی پیشانی است که گاهی تا پشت سر ادامه پیدا می‌کند، محدب بودن نیم رخ و بینی و وجود منگوله در زیر گلو و گاهی گوش برخی از آن‌ها است. دنبه بزرگ که تا بالای مفصل خرگوشی ادامه پیدا کرده، گوش‌های بزرگ و آویزان و بی‌مو بودن سر، دست‌ها، پاها و زیر شکم از دیگر خصوصیات ظاهری این نژاد است. این گوسفندان را با حدقه چشم برجسته و پوزه کلفت، چشم‌های نسبتا درشت، پیشانی کوتاه در بین نژادهای گوسفندهای ایرانی می‌شود شناسایی کرد و هر دو جنس فاقد شاخ است.
خصوصیات تولیدی: میانگین وزن تولد بره‌های نر این نژاد ۳٫۵ و بره‌های ماده ۳٫۲۵ کیلوگرم است که در هنگام بلوغ این وزن به طور میانگین برای قوچ‌ها به ۷۲ و میش‌ها به ۶۷ کیلوگرم می‌رسد. این گوسفندان از میزان دوقلوزایی بالایی برخوردار بودند به طوری که احتمال دوقلوزایی این نژاد ۳۵ درصد محاسبه شده است و احتمال وجود گوسفند دوقلوزا در این نژاد بالا است. میانگین تولید پشم نژاد شال برای قوچ‌ها ۱ کیلوگرم و میش‌ها ۸۵۰ گرم در سال است. همچنین در یک دوره شیری این گوسفندان به طول میانگین ۱۰۵ لیتر شیر تولید می‌کنند.
گوسفند طالشی
نژاد و رنگ: گوسفند طالشی یکی دیگر از نژادهای گوسفندهای ایرانی است که در نژادهای گوشتی طبقه‌بندی می‌شود، گوشت ترد و مرغوب آن‌ها باعث شده تا بازار مناسبی برای گوشتشان وجود داشته باشد. رنگ پشم این گوسفندان روشن و در طیف رنگی نخودی تا سفید است. تصور بر این است که این گوسفندان در اثر ترکیب نژادهای زل و مغانی که در مناطق اطراف زیست می‌کنند به وجود آمده باشند.
پراکنش و جمعیت: این گوسفندان بیشتر در منطقه طالش گیلان وجود دارند و منطقه پرورش آن‌ها از جنوب طالش تا آستارا و ارتفاعات حیران است.
خصوصیات ظاهری: گوسفندان طالشی بسیار شبیه گوسفندان زل هستند اما جثه‌ای بزرگ‌تر و دنبه کوچک‌تری دارند.
خصوصیات تولیدی: وزن شش ماهگی بره‌های این نژاد در حدود ۲۰ کیلوگرم بیان شده است و در هنگام بلوغ، قوچ‌ها ۴۷ کیلوگرم و میش‌ها ۴۳ کیلوگرم وزن خواهندداشت.
جمع‌بندی
در این مطلب اطلاعات جامعی را در مورد نژادهای گوسفند زندی، کردی خراسان، سنجابی، سنگسری، شال و طالشی بیان شده و ویژگی‌ها و مشخصات این نژادها برشمرده شد. در ادامه، اطلاعات بیان شده در این مقاله را به اختصار در جدول ذیل ذکر کرده‌ایم.
| نام نژاد | ویژگی‌ها و مشخصات | |
| 1 | زندی | از نژاد پوستی – گوشتی، رنگ بلوغ بین قهوه‌ای تا نقره‌ای، جمعیت تخمینی 2 میلیون راس، مکان اصلی پرورش مرکز ایران نظیر شهریار، دماوند، ری، قم، ورامین، آشتیان و ساوه، دنبه کوچک و گرد، کمترین میزان چربی در بین نژادهای ایرانی و مقاومت زیاد در برابر شرایط نامساعد جوی و تغذیه‌ای |
| 2 | سنجابی | از نوع گوشتی و پشمی، رنگ بدن نخودی و سفید، مکان اصلی پرورش در تمامی مناطق و حاشیه‌های رشته‌کوه‌های زاگرس و البرز، دارای جثه‌ای بزرگ، دنبه و دست و پایی کشیده |
| 3 | سنگسری | از نژاد گوشتی، دارای تنوع رنگ زیاد، مکان اصلی پرورش سنگسر یا مهدی‌شهر در استان سمنان، جمعیت تخمینی صد هزار راس، دارای جثه‌ای کوچک، بدون دنبه، قوچ‌ها و میش‌َها فاقد شاخ و دارای استقامت زیاد در شرایط نامساعد |
| 4 | شال | از نوع گوشتی – شیری، رنگ دوره بلوغ شکری متمایل به خاکستری، مکان اصلی پرورش قزوین و بوئین‌زهرا، جمعیت تخمینی صد و چهل هزار راس، عدم سازگاری با مناطق کوهستانی، دارا بودن لکه سفید روی پیشانی، دنبه بزرگ، دارای گوش‌های آویزان، قوچ‌ها و میش‌ها فاقد شاخ |
| 5 | طالشی | از نژاد گوشتی، دارای رنگی بین نخودی تا سفید، احتمالاً از تلاقی نژادهای زل و مغانی حاصل شده باشد، منطقه اصلی پرورش ارتفاعات حیران، آستارا و جنوب طالش در استان گیلان، شباهت بسیار به نژاد زل با دنبه‌ای کوچک‌تر و جثه‌ای بزرگ‌تر |
| 6 | کردی خراسان | از نوع گوشتی – شیری، تیره‌ای از نژاد آواسی فلسطین، رنگ دوره بلوغ طیف‌های مختلف قهوه‌ای، جمعیت تخمینی در حدود 3 میلیون 500 هزار راس، مکان اصلی پرورش در مناطق مختلف خراسان، دارای جثه متوسط و دنبه‌دار، میش‌ها و اکثر قوچ‌ها بدون شاخ و دارای پشمی مطلوب برای بافت نمد، گلیم و قالی |
*جدول معرفی برخی از نژادهای ایرانی و بررسی مشخصات آن‌ها
جدول نژادهای گوسفندهای ایرانی
در این جدول اطلاعات رشد مانند وزن تولد، وزن پایان شیرخوارگی، وزن ۶ ماهگی، وزن دام بالغ و افزایش وزن روزانه آمده است تا بتوانید آن‌ها را به راحتی با یکدیگر مقایسه کنید. همچنین درصد دوقلو زایی به صورت طبیعی و بدون استفاده از تکنیک‌های اصلاح نژادی ذکر شده است.
| نژاد | وزن تولد نر | وزن تولد ماده | وزن پایان شیرخوارگی نر | وزن پایان شیرخوارگی ماده | وزن ۶ ماهگی نر | وزن ۶ ماهگی ماده | وزن دام بالغ نر | وزن دام بالغ ماده | افزایش وزن روزانه به گرم | درصد دوقلویی زایی | |
| ۱ | زندی | ۳ | ۲٫۷ | ۳۱ | ۲۸ | ۳۵ | ۳۲ | ۶۶ | ۵۵ | ۲۲۰ | ۷ تا ۹ |
| ۲ | کردی خراسان | ۴٫۶ | ۴٫۴ | ۳۳ | ۳۰ | ۳۶ | ۳۳ | ۵۱ | ۴۴ | ۱۶۰ | ۱۰ |
| ۳ | سنگسری | ۳٫۲ | ۳ | ۲۱ | ۱۳ | ۲۵ | ۲۰ | ۴۹ | ۳۷ | ||
| ۴ | شال | ۳٫۵ | ۳٫۲ | ۲۶ | ۲۴ | ۳۴ | ۳۱ | ۷۲ | ۶۷ | ۱۳۰ تا ۲۴۰ | ۴۰ |
| ۵ | طالشی | ۳٫۲ | ۳ | ۱۶ | ۱۴ | ۲۰ | ۱۸ | ۴۷ | ۴۲ | ۱۰۰ تا ۱۲۰ | ۲ |
همان‌طور که مشاهده می‌کنید به جز نژاد شال میزان دوقلو زایی در سایر نژادهای این مطلب پایین است. البته باید بدانید که گوسفندان افشاری به دلیل خاصیت‌های خوبی مانند قابلیت اصلاح نژادی، سازگاری با آب و هوا و مناطق گوناگون را می‌توان یکی از بهترین گوسفندان دوقلوزا یا چندقلوزا در ایران دانست. روش‌های اصلاح نژادی باعث می‌شود تا محصولات بسیار با کیفیتی مانند میش و قوچ همو و هترو ایجاد شوند که این گوسفندان از قابلیت دوقلو زایی و چندقلوزایی بسیار بالایی برخوردار هستند، میزان رشد بهتری دارند و کیفیت پشم آن‌ها نیز بهبود یافته است. استفاده از این گوسفندان در گله می‌تواند سرعت رشد گله را بهبود بخشد و کار دامداری را با سود بیشتری همراه کند.
در مطلب نژادهای گوسفندان ایران ، معرفی و بررسی – بخش سوم گوسفندان نژادهای فشندی، قره گل سرخی، قزل و دالاق را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
در مطلب نژادهای گوسفندهای ایران ، معرفی و بررسی – بخش چهارم، در خصوص گوسفندان نژادهای بهمنی، فراهانی، عربی، ماکویی، کبوده شیراز و کردی مطالبی بیان خواهیم کرد.
مطلب نژادهای گوسفند ایرانی ، معرفی و بررسی – بخش پنجم به معرفی گوسفندان نژادهای کرمانی، کلکوهی، لری، لری بختیاری، مغانی، نائینی و مهربان اختصاص دارد.
در صورتی که مطالعه این مطلب برایتان مفید بود پیشنهاد می‌کنیم مطلب گوسفندان افشاری چند قلوزا را نیز مطالعه کنید.
در ضمن مجتمع دام‌پروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا و میش دوقلوزا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.