نژادهای گوسفندان ایرانی ، معرفی و بررسی – بخش اول
آشنایی با انواع نژادهای گوسفندان ایرانی
نژادهای گوسفندان ایرانی ، موضوع مقاله در پیش رو است. در این مطلب قصد داریم شما را با بخش دیگری از انواع نژادهای گوسفندان ایرانی و خصوصیات آن‌ها نظیر خصوصیات ظاهری، وزن، گوسفند دوقلوزا، نژاد و رنگ آشنا کنیم. پیشنهاد می‌کنیم در ابتدا مطلب نژاد گوسفندان ایرانی را مطالعه کنید و سپس به مطالعه این مطلب بپردازید.
در اولین بخش از این سری مطالب، گوسفندان نژادهای افشاری، بلوچی، زل و زل مازندران را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
گوسفند افشاری
نژاد و رنگ: گوسفند افشاری در بین نژادهای گوسفندان ایرانی بسیار معروف است و بر روی آن تحقیقات و اصلاح نژاد صورت گرفته است. گوسفند افشاری از نژاد گوشتی است و رنگ گوسفندان بالغ این نژاد قهوه‌ای روشن و متمایل به قرمز یکدست است. این گوسفندان معمولاً لکه‌های رنگ ندارند و می‌توان در آن‌ها تغییرات رنگ دامنه قهوه‌ای را مشاهده کرد. رنگ پشم بره‌ها در هنگام تولد قهوه‌ای تیره و متمایل به سیاه است که با افزایش سن این رنگ به سمت دامنه روشن‌تر قهوه‌ای متمایل می‌شود.
پراکنش و جمعیت: از این گوسفندان بالغ بر یک میلیون رأس در ایران وجود دارد که در مساحتی بیشتر از بیست هزار کیلومترمربع در بین استان‌های زنجان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان پراکنده شده‌اند.
خصوصیات ظاهری: خصوصیات ظاهری این گوسفند ایرانی به این صورت است که گوش‌هایشان معمولاً به صورت افتاده و بزرگ است. البته گوسفند افشاری نیم گوش و بدون گوش نیز دیده می‌شود. هیچ‌کدام از میش‌ها و قوچ‌ها در این نژاد شاخ ندارند. روی بینی اکثر قوچ‌ها انحنا وجود دارد که این مورد در خصوص میش‌ها متفاوت است، بینی آن‌ها یا صاف است یا انحنای کمی دارد. گردن قوچ‌های افشاری قوی و ضخیم و گردن میش‌ها دراز است. دنبه در این نوع از گوسفندان ایرانی به صورت دو لپی، سفره و پهن است و می‌توان آن‌ها را جزو گوسفندان سنگین دنبه حساب کرد. دنبه این گوسفندان از ناحیه کمر شروع می‌شود و حالت افتادگی را به دنبه می‌دهد. دنبالچه بدون ذخیره چربی آن‌ها دارای پشم است و برجستگی دنبالچه از پهلو قابل مشاهده نیست هر چند ممکن است گاهی دنبالچه از دنبه درازتر باشد. این نژاد را می‌توان در نژادهای گوسفند ایرانی قدبلند طبقه‌بندی کرد و بیومتری‌های انجام شده بر روی این حیوان نشان می‌دهد که ارتفاع کمر این حیوان از جدوگاهش قدری بلندتر است. دست و پای ظریف نژاد افشاری این گوسفند را قادر می‌سازد که در کوهستان و مناطق سنگلاخی بتواند به راحتی راهپیمایی کند. با اینکه پشت، گردن، دنبه و دنبالچه این حیوان از پشم پوشیده شده است اما زیر شکم، دست‌ها، پاها و صورت این نژاد فاقد پشم است و به وسیله موهای زبری که از رنگ پشم‌های حیوان تیره‌تر است پوشیده شده است. پشم این حیوان ضخیم است و در صنعت قالی‌بافی استان زنجان از آن استفاده می‌شود. پشم نژاد افشاری را از نظر کیفیت و کمیت می‌توان شبیه گوسفندان مغانی، قزل و بختیاری دانست.
خصوصیات تولیدی: بره نر و ماده این نژاد در هنگام تولد به ترتیب ۴٫۵ و ۴ کیلوگرم وزن دارند و پس از پایان دوران شیرخوارگی بره نر به ۲۹٫۵ و بره ماده به ۲۶٫۵ کیلوگرم می‌رسد. در شش ماهگی قوچ این نژاد در حدود ۴۱ و میش این نژاد در حدود ۳۸ کیلوگرم وزن خواهند داشت. از نظر تولید پشم هم قوچ این نژاد افشاری سالی در حدود ۶۴۰ گرم و میش این نژاد در حدود ۴۷۸ گرم پشم تولید خواهد کرد.
نکات دیگر: این نژاد سرعت رشد بالایی دارد و در اولین گروه گوسفندان گوشتی کشور در کنار گوسفندان بختیاری، ماکویی و مغانی قرار می‌گیرد.
شیر باکیفیت و پرچربی که این گوسفند تولید می‌کند باعث شده تا بتوان آن را در دسته‌بندی گوسفندان شیری – گوشتی نیز قرار داد.
گوسفند افشاری از آن دسته از نژادهای گوسفندان ایرانی است که با آب و هوای مناطق سردسیر به خوبی سازگاری پیدا می‌کند.
این نژاد نسبت به سایر نژادهای گوسفندان ایرانی قابلیت اصلاح نژادی و چندقلوزایی بیشتری دارد و می‌توان آن را جزو گوسفندانی با بالا بودن ضریب تبدیل و بازه اقتصادی مطلوب و مناسب طبقه‌بندی کرد و با استفاده از گوسفند دوقلوزا یا چند قلوزا در گله می‌توان سرعت افزایش تعداد گوسفندان گله را بسیار بالا برد.
گوسفندان افشاری در برابر امراض انگلی داخلی و خارجی مقاومت بیشتری نسبت به نژادهای دیگر دارند.
گوسفندان ایرانی چند نوع هستند و چه خصوصیات و ویژگی‌هایی دارند؟
گوسفند بلوچی
نژاد و رنگ: گوسفندان بلوچی را در دسته پشمی – گوشتی گوسفندان ایرانی طبقه‌بندی می‌کنند و رنگ بیشتر گوسفندان این نژاد سفید یکدست با لکه‌های سیاه دور چشم، پوزه و مفاصل دست و پا است.
پراکنش و جمعیت: در حدود یک میلیون و پانصد هزار رأس از این گوسفندان در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد. این نژاد گوسفندان ایرانی بنا به منطقه پراکندگی به نام‌های منگالی، کرمانی، نائینی، یزدی، عراقی و کلکویی شناخته می‌شود.
خصوصیات ظاهری: بدن گوسفند بلوچی که یکی دیگر از نژادهای گوسفندان ایرانی است از پشم سفید پوشیده شده و گوش‌هایی پهن و افتاده دارد. گوش‌های این حیوانات در حدود ۱۹ سانتی‌متر طول و ۸ سانتی‌متر عرض دارند. سر کوچک و نیم رخ صاف از دیگر مشخصه‌های نژاد بلوچی است و می‌توان از دست‌ها و پاهای کوتاه نیز آن‌ها را شناسایی کرد. بینی باریک، بدون انحنا و چین‌خوردگی در کنار پوزه کشیده و باریک را می‌توان از دیگر خصوصیات ظاهری این نژاد دانست.
میش‌های این نژاد فاقد شاخ و قوچ‌ها به صورت بدون شاخ یا شاخ‌دار دیده می‌شوند. دنبه کوچک که از دو نیم دنبه به هم چسبیده تشکیل شده و چربی لاشه بسیار کم نسبت به سایر نژادها از دیگر مشخصات گوسفندان بلوچی است.
خصوصیات تولیدی: در پایان دوره شیرخوارگی وزن بره‌های نر ۱۷ کیلوگرم و وزن بره‌های ماده ۱۳ کیلوگرم است که این وزن با رسیدن به شش ماهگی در نرها به ۲۴ و در ماده‌ها به ۱۸ کیلوگرم خواهد رسید. میزان تولید شیر این نژاد در هر شیرواری در حدود ۳۰ کیلوگرم است و در سال در حدود ۲٫۵ کیلوگرم پشم تولید می‌کنند.
در این نژاد درصد باروری ۸۵ تا ۹۰ درصد و درصد زایش در حدود ۸۰ درصد است. در این گوسفندان درصد دوقلو زایی در حدود ۵ و درصد چند قلوزایی در حدود ۳ درصد است و میزان وجود گوسفند دوقلوزا در این نژاد پایین است.
گوسفند زل
نژاد و رنگ: گوسفند زل نیز از نژادهای گوشتی است و با رنگ‌های سفید، شکری نخودی، قهوه‌ای و گاهی هم حنایی دیده می‌شود.
پراکنش و جمعیت: در مناطق کوهستانی، کوهپایه‌ای، بخش زیادی از روستاییان جنگل‌نشین و یا در حاشیه جنگل اقدام به نگهداری از این نژاد گوسفند می‌کنند و در حدود دو میلیون و پانصد هزار رأس از این نژاد در ایران پرورش داده می‌شود.
خصوصیات ظاهری: گوسفند زل ژنوتیپ یا اطلاعات ژنتیکی منحصر به فردی دارد. تنها نژاد فاقد دنبه در بین نژادهای گوسفندان ایرانی، گوسفند زل است که به جای دنبه دارای دمی به صورت دنبالچه و تشکیل شده از ۷ مهره است که طول آن به ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر می‌رسد. این نژاد را در بین نژادهای کوچک جثه گوسفندان ایرانی طبقه‌بندی می‌کنند.
خصوصیات تولیدی: پوست گوسفند زل به دلیل کوچکی و نازکی از مرغوبیت پایینی برخوردار است و به دلیل نداشتن دنبه و ذخیره چربی در بین بافت‌ها کیفیت گوشت افزایش‌یافته و بیشتر موردپسند بازار است. بره‌ها در هنگام تولد در حدود ۲٫۵ کیلوگرم وزن دارند که این وزن در زمان بلوغ به ۳۵ کیلوگرم افزایش می‌یابد. این گوسفندان به طور میانگین سالانه در حدود ۱٫۶ کیلوگرم پشم تولید می‌کنند.
گوسفندان زل مازندران
نژاد و رنگ: گوسفند زل مازندران همانند گوسفند زل از نژاد گوشتی است و با رنگ‌های نخودی، سفید شکری و گاهی حنایی دیده می‌شوند.
پراکنش و جمعیت: بالغ بر دو میلیون و پانصد هزار رأس از این نژاد گوسفند در استان مازندران پرورش داده می‌شود.
خصوصیات ظاهری: از خصوصیات ظاهری نژاد زل مازندران می‌توان به گوش کوچک و گاهی فاقد لاله و سر متوسط اشاره کرد. قوچ‌های این نژاد شاخ‌های قوی و پیچیده و بینی محدب دارند. میش‌ها فاقد شاخ و با بینی صاف شناسایی می‌شوند. گوسفند زل مازندران را بین اهلی و وحشی طبقه‌بندی می‌کنند و یکی دیگر از نشانه‌های ظاهری آن‌ها نداشتن دنبه است، گوسفندان این نژاد به جای دنبه، یک دم کوتاه دارند که طول این دم حداکثر به ۱۵ سانتی‌متر می‌رسد.
خصوصیات تولیدی: گوسفندان زل مازندران در هر دوره شیری بین ۶۰ تا ۶۵ کیلوگرم شیر تولید می‌کنند. میانگین تولید پشم میش‌های این نژاد در حدود ۱٫۶ کیلوگرم و قوچ‌ها ۱٫۸ کیلوگرم است. وزن تولد بره‌های نر ۲٫۹ کیلوگرم و بره‌های ماده ۲٫۶ کیلوگرم است که این وزن در هنگام پایان شیرخوارگی به ترتیب به ۱۵ و ۱۱ کیلوگرم می‌رسد.
از خصوصیات تولیدمثل گوسفند زل مازندران می‌توان گفت که درصد باروری در این گوسفندان ۷۵ تا ۸۰ درصد است، درصد بره زایی به ۷۰ تا ۷۵ درصد می‌رسد و ۱۵ درصد احتمال دوقلوزایی در این گوسفندان وجود دارد. پس می‌توان امید داشت که گوسفند دوقلوزا در این گوسفندان وجود داشته باشد.
نتیجه‌گیری
در این مقاله به معرفی و توضیحاتی در مورد نژادهای گوسفند ایرانی شامل افشاری، بلوچی، زل و زل مازندران پرداختیم. مشخصات و ویژگی‌های هر کدام این نژادها نیز ذکر شد تا اطلاعات جامعی نسبت به این نژادهای ایرانی گوسفند پیدا کنیم. در ادامه اطلاعات بیان شده در این مطلب را به اختصار در جدولی ذکر کرده‌ایم.
| نام نژاد | مشخصات و ویژگی‌ها | |
| 1 | افشاری | از نوع گوشتی – شیری، رنگ دوره بلوغ قهوه‌ای روشن متمایل به قرمز، جمعیت تخمینی یک میلیون راس، مناطق اصلی پرورش استان زنجان، کردستان و شمالغرب ایران، دارای گوش‌های بزرگ و آویزان، قوچ‌ها و میش‌ها فاقد شاخ، سنگین دنبه، سازگار با آب‌وهوای سرد و مناطق کوهستانی، مقاومت بالا در برابر عوامل بیماری‌زا، جثه بزرگ و دست و پاهایی مناسب برای راهپیمایی |
| 2 | بلوچی | از نژاد پشمی – گوشتی، دارای رنگ سفید، جمعیت تخمینی یک میلیون و پانصد هزار راس، منطقه اصلی پرورش استان سیستان و بلوچستان، در مناطق اطراف سیستان با نام‌هایی مثل کرمانی، عراقی، کلکویی، یزدی و نائینی نیز شناخته می‌شود، گوش‌هایی افتاده و پهن، میش‌ها بدون شاخ و قوچ‌ها شاخ‌دار و بدون شاخ |
| 3 | زل | از نوع گوشتی، دارای رنگ‌های مختلف، جمعیت تخمینی دو میلیون پانصد هزار راس، مناطق اصلی پرورش کوهستان و کوهپایه‌ها و مناطق حاشیه جنگل‌ها در شمال ایران، تنها نژاد بدون دنبه در بین نژادهای گوسفند ایرانی و جثه کوچک |
| 4 | زل مازندران | از نوع گوشتی، از لحاظ رنگ و دیگر ویژگی‌های مشابه نژاد زل، قوچ‌ها داری شاخ‌های پیچیده، میش‌ها بدون شاخ، گوش‌های کوچک، بدون دنبه، مکان اصلی پرورش آن استان مازندران و گلستان |
جدول معرفی نژادهای گوسفندان ایرانی به همراه مشخصات و ویژگی‌های آن‌ها
| نژاد | وزن تولد نر | وزن تولد ماده | وزن پایان شیرخوارگی نر | وزن پایان شیرخوارگی ماده | وزن ۶ ماهگی نر | وزن ۶ ماهگی ماده | وزن دام بالغ نر | وزن دام بالغ ماده | افزایش وزن روزانه به گرم | درصد دوقلویی زایی | |
| ۱ | افشار | ۴٫۵ | ۴ | ۲۹٫۵ | ۲۶٫۵ | ۴۱ | ۳۸ | ۶۶ | ۵۱ | ۱۲۶ تا ۲۴۱ | ۱۱ |
| ۲ | بلوچی | ۳٫۹ | ۳٫۶ | ۱۷ | ۱۳ | ۲۴ | ۱۸ | ۷۴ | ۵۰ | ۱۷۷ | ۱۰ تا ۱۵ |
| ۳ | زل | ۳ | ۲٫۷ | ۱۸ | ۱۷ | ۲۶ | ۲۳ | ۵۲ | ۳۶ | ۱۴۵ | ۱۰ |
| ۴ | زل مازندران | ۲٫۹ | ۲٫۶ | ۱۵ | ۱۱ | ۲۶ | ۲۳ | ۵۲ | ۳۷ | ۱۴۵ | ۱۵ |
توجه داشته باشید که درست است میزان دوقلو زایی برخی نژادها از نژاد افشاری بیشتر است اما با توجه به خصوصیات خوب نژاد افشاری در سازگاری با مناطق متفاوت و همچنین قابلیت اصلاح نژادی، از این نژاد به عنوان مهم‌ترین و بهترین نژاد دوقلو یا چندقلوزای ایران یاد می‌شود. میش‌های همو و هتروی نژاد افشاری با کسب خصوصیات خوب نژادهای دیگر می‌توانند با دوقلو یا چندقلوزایی سرعت رشد و ازدیاد گله را به میزان مناسبی افزایش دهند.
در بخش نژادهای گوسفندهای ایرانی ، معرفی و بررسی – بخش دوم با گوسفندان نژادهای زندی، کردی خراسان، سنجابی، سنگسری، شال و طالشی آشنا خواهیم شد.
در بخش نژادهای گوسفندان ایران ، معرفی و بررسی – بخش سوم گوسفندان نژادهای فشندی، قره گل سرخی، قزل و دالاق را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
در بخش نژادهای گوسفندهای ایران ، معرفی و بررسی – بخش چهارم، در خصوص گوسفندان نژادهای بهمنی، فراهانی، عربی، ماکویی، کبوده شیراز و کردی مطالبی بیان خواهیم کرد.
در بخش پایانی مطلب نژادهای گوسفند ایرانی ، معرفی و بررسی – بخش پنجم به معرفی گوسفندان نژادهای کرمانی، کلکوهی، لری، لری بختیاری، مغانی، نائینی و مهربان اختصاص دارد.
در صورتی که مطالعه این مطلب برایتان مفید بود پیشنهاد می‌کنیم مطلب اصلاح نژادهای دامی، روش اصلاح نژاد گوسفندان و جفت گیری را نیز مطالعه کنید.
در ضمن مجتمع دامپروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا و میش دوقلوزا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.