مدیریت چرا و سیستم‌های چرای دام
مدیریت چرا برای کنترل چرای دام و حفظ مرتع امری الزامی است. در مدیریت چرا باید به نکاتی مانند این‌که گوسفندان در چه زمانی و برای چه مدتی در یک مرتع چرا می‌کنند، توجه داشت. همچنین باید نکاتی مانند گونه‌های گیاهی چراگاه و بقای بلندمدت آن، مقدار علوفه تولیدی، چگونگی عملکرد و رشد دام‌ها را در نظر گرفت. عدم مدیریت چرای دام، می‌تواند مشکلاتی را در پی داشته باشد. گوسفندان ممکن است به صورت بی‌رویه به چرا مشغول باشند یا چرای آن‌ها کمتر از ظرفیت مرتع باشد. در صورت رخ دادن این موارد، سلامت و رشد دام و گیاهان به خطر می‌افتد و کیفیت آب و خاک نیز کاهش می‌یابد. تمام دامداران از سیستم‌های مدیریت چرا برای افزایش عملکرد گوسفندان و کیفیت مرتع استفاده می‌کنند تا سود بیشتری نیز به دست آورند. از دیگر راه‌های افزایش گله و سود بیشتر استفاده از گوسفند دوقلو زا یا چندقلوزا در کنار مدیریت صحیح مرتع و چرا است که می‌تواند در سرعت رشد گله و سود حاصل از آن تأثیر بسیار مطلوبی داشته باشد.
سیستم‌های مدیریت چرا
چرای دام فرایندی است که در آن دام‌ها با استفاده از مرتع نسبت به بر طرف کردن نیاز خود به غذا و انرژی اقدام می‌کنند. می‌توان گفت بخش بسیار مهمی از مواد مغذی موردنیاز بدن گوسفندان در هنگام چرا تأمین می‌شود و این امر می‌تواند در کاهش هزینه‌های دام‌دار برای نگهداری و پرورش گوسفندان کمک کند. البته باید توجه داشت که این میزان کاهش هزینه ارتباط مستقیمی با پوشش گیاهی مرتع و انواع متفاوت گیاهان موجود در آن دارد. برای مدیریت چرا سیستم‌های متفاوتی وجود دارد. دامداران با توجه به نوع مراتع و برای بهترین استفاده ممکن از مراتع جهت رشد گوسفندان از این سیستم‌ها استفاده می‌کنند. در این سیستم‌ها توجه به نکاتی مانند رشد خوب گوسفندان و عدم وارد شدن آسب به مراتع بسیار مهم است. ادامه این مطلب را با افشار ژن همراه باشید تا سیستم‌های مدیریت چرا را با هم بررسی کنیم.
1.چرای پیوسته
یکی از سیستم‌های مدیریت چرا ، چرای پیوسته است. در این سیستم دام‌ها در تمام فصل چرا، دسترسی نامحدود به ناحیه چراگاه دارند. چرای پیوسته را می‌توان جزو ساده‌ترین سیستم‌های مدیریت چرا دانست اما نیاز به سرمایه‌گذاری ثابت و حرکت دادن دام دارد. اگر در چراگاه علوفه کافی برای تمام چرای دام ها موجود باشد آن‌ها رشد بهتری نسبت به سایر سیستم‌های چرا خواهند داشت. البته باید به یاد داشت که چرای پیوسته باعث افت کیفیت علوفه می‌شود. در این سیستم با توجه به تمایل گوسفندان به برخی از گیاهان، چرا به صورت غیریکنواخت انجام می شود و در برخی از مناطق پوشش گیاهی رو به اتمام است در حالی که ممکن است مناطقی دست نخورده باقی بماند. همین امر باعث توزیع غیریکنواخت کود دامی در مرتع می‌شود. از دیگر مشکلات این سیستم باقی ماندن علف‌های هرز و گیاهان نامطلوب برای دام‌ها در چراگاه است.
2.چرای کنترل‌شده
چرای کنترل‌شده نام‌ها و روش‌های بسیاری دارد و در این روش دام با کنترل بیشتری به چرا مشغول می‌شود. از مهم‌ترین روش‌های چرای کنترل‌شده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد
3.چرای تأخیری
در این روش دام‌ها با تأخیر به مرتع وارد می‌شوند. این تأخیر معمولاً به میزان لازم برای رشد بذرهای موجود در مرتع است تا بدین صورت کیفیت مرتع حفظ شود.
4.چرای استراحتی
در مراتعی که توقف چرای دام باعث ترمیم، احیا و تقویت پوشش گیاهی می‌شود، از این روش استفاده می‌کنند. طول دوره استراحت با توجه به شرایط می‌تواند تغییر کند اما معمولاً این زمان بین ۱ تا ۲ سال است. البته میزان بارش سالیانه ممکن است باعث تغییر طول دوره استراحت شود.
5.چرای دوره‌ای
سیستم چرای دوره‌ای یا چرخشی یکی دیگر از سیستم‌های مدیریت چرا برای دام است که در آن بیش از یک چراگاه مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این سیستم دام‌ها در طول فصل چرا به نقاط مختلف و مراتع مختلف برده می‌شوند. این روش برای مراتعی که نیاز به دورههای استراحت دارند بسیار مناسب است تا روند ترمیم و رشد گیاهان با مشکل مواجه نشود. همچنین استفاده از دورههای طولانی‌تر می‌تواند از آلوده شدن چراگاه با لارو‌های انگل جلوگیری کند. از دیگر فواید چرای دوره‌ای این است که با استفاده از این روش می‌توان کیفیت و میزان تولید علوفه را افزایش داد. البته نیاز به آب و سرپناه‌های متفاوت در هر کدام از چراگاه‌ها را می‌توان مهم‌ترین عیب این روش دانست.
6.چرای چرخشی متمرکز
در این روش چرای دام از تعداد زیادی چراگاه کوچک محصور استفاده می‌شود. دام‌ها بر اساس رشد علوفه از قسمتی به قسمت دیگر برده می‌شوند. تعداد این چراگاه‌های کوچک و دورههای تناوب آن بستگی به عواملی مانند گروه‌بندی دام و اهداف پرورش دارد. معمولاً در این روش پس از گذشت ۳ روز از اتمام چرای دام‌ها در یک منطقه، رشد پوشش گیاهی دوباره آغاز می‌شود. با استفاده از این روش می‌توان بیشترین میزان علوفه در هکتار را تولید کرد و کود به صورت یکنواخت‌تری نسبت به سایر روش‌ها در مرتع پخش می‌شود. در این روش دام‌ها از تمام گیاهان موجود در آن منطقه از چراگاه تغذیه می‌کنند، این گیاهان شامل علف‌های هرز نیز می‌شود و با خورده شدن آن‌ها توسط گوسفندان، دامداران با مشکل علف‌های هرز مواجه نخواهند شد. باید توجه داشت که این سیستم نیاز به درجه بالاتری از مدیریت چرا و مهارت دارد و هزینه‌های اولیه به دلیل تقسیم‌بندی چراگاه، سیستم آبیاری و توزیع آب بالاتر است. همچنین باید به میزان استراحت هر چراگاه توجه داشت زیرا در صورت عدم استراحت مناسب احتمال ابتلا به انگل‌ها در گوسفندان افزایش می‌یابد. چراگاه‌ها به زمان برای از بین بردن انگل‌های عفونت‌زا نیاز دارند و در صورت عدم استراحت مناسب این انگل‌ها به گوسفندان منتقل خواهند شد.
7.چرای سالانه کامل
چرای کامل سالانه یکی از روش‌هایی است که بسیاری از دامداران به آن علاقه دارند و تحقق آن نیز دور از دسترس‌شان نیست. در این روش در تمام طول سال و حتی شرایط آب و هوایی سرد چرای دام ها امکان‌پذیر است. فوکای بلند، غلات کوچک، محصولات ریشه‌ای و بقایای محصولات کشاورزی می‌تواند گزینه‌های مناسبی برای چرای دام‌ها در زمستان باشد. در مناطقی که آب و هوای معتدل‌تری دارند می‌توان از کشت پاییزه گندم، جو و تریتیکاله سود برد.
8.چرای هدف‌دار
به برداشت کنترل شده پوشش گیاهی به وسیله گوسفندان، چرای هدف‌دار می‌گویند. این کنترل معمولاً برای دستیابی به هدفی انجام می‌شود. از مهم‌ترین این اهداف می‌توان به کنترل علف‌های هرز زیان‌آور، کنترل گونه‌های گیاهی گسترش‌پذیر با سرعت بالا، کاهش مواد قابل اشتعال، بهبود زمین‌های زراعی، آبخیزداری ساحل رودخانه، بهبود زیستگاه حیات‌وحش و کاهش رقابت ماده مغذی در کشت درختان اشاره کرد. قرن‌ها است که از گوسفندان برای کنترل پوشش گیاهی به صورت ناخواسته استفاده می‌شود. این روزها از در سیستم مدیریت چرا ، چرای هدف‌دار به عنوان یک روش بی‌هزینه یا کم‌هزینه با دستاوردهای جدید برای اهداف مشخصی که گفته شد و چند هدف دیگر استفاده می‌شود و روز به روز به میزان محبوبیت آن افزوده می‌شود.
9.چرای ترکیبی
هر کدام از روش‌های چرا مزایا و معایبی دارند. چرای ترکیبی معمولاً ترکیبی از چرای تأخیری، چرای استراحتی و چرای دوره‌ای است. استفاده از روش ترکیبی چرای دام می‌تواند بر میزان موفقیت چرای دام بیفزاید و کیفیت مرتع را حفظ کند. اعمال تأخیر در یک قطعه از چراگاه یا مرتع باعث افزایش میزان بذر تولیدی می‌شود و استراحت دادن به آن قطعه یا مرتع در سال بعد می‌تواند بر کیفیت و مزایای آن، تأثیر بسیار مطلوبی داشته باشد.
علوفه‌های هیدروپونیک
در طول مقاله در مورد چرای گوسفندان در مراتع، انواع چراگاه‌ها و روش‌های مختلف چریدن دام در مرتع، صحبت شد. این نوع از پرورش و تغذیه گوسفند، بیشتر مختص دامدارانی است که گوسفندهای خود را به شیوه گله‌داری و غیرمتمرکز نگهداری می‌کنند. تصور بر این است که آن دسته از دامپرورانی که مزرعه گوسفند داشته و دام‌های خود را به صورت متمرکز پرورش می‌دهند، از چراگاه و علوفه استفاده نکرده و دام‌های خود را با استفاده از مواد غذایی‌ای مانند کنسانتره تغذیه می‌کنند.
در اینجا باید اشاره کنیم که هر دوی این پیش‌فرض‌ها اشتباه بوده و دامداران عموماً از هر دو شیوه به صورت ترکیبی استفاده می‌کنند؛ یعنی این‌که آن دسته از دامدارانی که مزرعه متمرکز پرورش گوسفند دارند نیز در کنار کنسانتره و سایر مواد غذایی از علوفه نیز برای تغذیه گوسفندان خود استفاده می‌کنند و برخی از آن‌ها به کشت علوفه‌های هیدروپونیک نیز روی می‌آورند.
از طرفی آن دسته از دامپرورانی که گله خود را به صورت غیرمتمرکز نگهداری می‌کنند نیز صرفاً گوسفندان را با علوفه تغذیه نکرده و در مواقعی از کنسانتره و مواد مغذی دیگر هم بهره می‌برند.
نکته‌ای که در اینجا باید مورد توجه و مد نظر افراد باشد این است که استفاده از علوفه هیدروپونیک نیاز به در نظر گرفتن شرایط خاصی دارد. از آن جایی که پرورش این نوع از علوفه‌ها در یک محیط سر بسته مانند انبار یا سوله و بدون حضور خاک رخ می‌دهد، علوفه‌های هیدروپونیک ارزش غذایی پایینی دارند.
این علوفه‌ها در قفسه‌ها و ظرف‌های فلزی و در یک محیط محصور رشد می‌کنند، شیوه سبز شدن و رشد آن‌ها نیز مانند رویاندن سبزه برای سفر هفت‌سین عید نوروز است. صرفاً با استفاده از آب و نور، این علوفه‌ها در عرض چند روز به رشد خوبی می‌رسند و برای دام‌ها قابل استفاده خواهند بود.
به دلیل عدم حضور خاک در فرآیند پرورش این علوفه‌ها، بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد ساختار آن‌ها را آب تشکیل داده است که همین موضوع باعث می‌شود گوسفندان با خوردن چنین علوفه‌هایی مواد مغذی خاصی دریافت نکنند.
با در نظر گرفتن این موارد باید بیان کرد که اگر دامداری از علوفه‌های هیدروپونیک در مزرعه یا گله خود استفاده می‌کند باید آن را در ترکیب با مواد مغذی دیگر و به منظور کاهش دادن خشکی آن مواد استفاده کند با این‌که مقدار آن را به حدی برساند که دام بتواند مواد غذایی مورد نیاز خود را از این علوفه‌ها تامین کند.
6 نکته مهم در انتخاب سیستم و مدیریت چرا
در هنگام انتخاب سیستم چرا باید به نکات و ویژگی‌های زیر توجه داشت تا بتوان از مرتع بیشترین استفاده را کرد و گوسفندان را به بهترین شکل پرورش داد.
۱- در انتخاب سیستم مدیریت چرا باید به مرحله رشد گیاهان توجه شود و زمان چرا متناسب با آن تنظیم‌شده باشد.
۲- انتخاب این روش‌ها با گیاهان موجود در مرتع مناسب باشد.
۳- شرایط خاک، فرسایش و سایر خصوصیات منطقه در هنگام انتخاب روش مد نظر قرار داده شود.
۴- در انتخاب روش چرا باید به بازدهی مرتع، حفظ گونه‌های گیاهی مرغوب و عدم تضعیف مرتع توجه داشت.
۵- روش مد نظر نباید به گونه‌ای باشد که دام‌ها به خوبی چرا نکنند و در نتیجه عملکرد و رشدشان با مشکل مواجه شود.
۶- سیستم چرای دام با توجه به امکانات، اهداف چرا، منابع طبیعی و سایر موارد مهم باید انتخاب شود و امکان عملی کردن آن در منطقه نیز وجود داشته باشد.
در پایان به خاطر داشته باشید که در صورت انتخاب گوسفند دوقلو زا یا چندقلوزا برای پرورش به میزان علوفه موردنیاز آن‌ها نیز باید توجه داشت.
در ضمن مجتمع دام‌پروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا و میش دوقلوزا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.