فحلی میش‌ها و به طبع آن آبستن شدن آن‌ها از جمله اهداف پرورش‌دهندگان گوسفند است اما گاهی اوقات فحل شدن، تخمک ریزی و مسائل دیگری که در تولید مثل گوسفند دخیل هستند، دچار اختلال شده یا طبق خواست دام‌دار پیش نمی‌روند و بنا بر این اتفاق گله‌دار یا مزرعه‌دار مجبور می‌شود در روند مراحل تولیدمثلی دام‌ها دست‌کاری کرده تا بتواند نتیجه مطلوب مد نظر خود را بگیرد. در این مقاله به شیوه‌های مختلفی که طبق آن‌ها در فحل شدن میش‌ها و دیگر مراحل تولیدمثلی دست می‌برند، خواهیم پرداخت. با افشار ژن همراه باشید. در ضمن در صورتی که مایل به کسب اطلاعات بیشتر در مبحث تولیدمثل گوسفندان هستید پیشنهاد می‌کنیم مقاله بره میش و میش بالغ برای تولید مثل چه فرآیندی را طی می‌کنند را نیز مورد مطالعه قرار دهید.

کنترل هورمونی

کنترل هورمونی روشی است که در مورد میش‌هایی که چرخه فحلی ندارند اعمال می‌شود. در این روش برای تحریک به فحل شدن میش‌ها یا جلوگیری از فحل شدن آن‌ها از پروژسترون درمانی استفاده می‌شود. پروژسترون در حالت طبیعی، به وسیله جسم زردِ درون تخمدان و بعد از تخمک‌ریزی ترشح می‌شود. همچنین در طی زمانِ آبستنیِ میش نیز پروژسترون در رحم گوسفند ترشح می‌شود. پروژسترون از روی دادن فحلی مجدد و تخمک‌ریزی دوباره جلوگیری خواهد کرد.

هنگامی که پروژسترون مصنوعی به بدن میش اضافه می‌شود، بدن گوسفند فریب خورده و با تصور این‌که میش آبستن است، فحل نشده و تخمک‌ریزی نیز نخواهد کرد. سپس بعد از این‌که منبع پروژسترون از بدن میش خارج شد، بدن تصور خواهد کرد که آبستنی ادامه پیدا نکرده و سپس اقدام به تخمک‌ریزی خواهد کرد. باید این دوره فحل شدن و تخمک‌ریزی را با تاریخ و زمانی که مد نظر است هماهنگ کرد.

قرار دادن توده پروژسترونی در بدن گوسفندان ماده شیوه‌های مختلفی دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: ایمپلنت‌های زیرپوستی، از راه تغذیه به شیوه ام جی اِی، اسفنج‌های درون واژنی و همچنین استفاده از رها کننده پلاستیکی درون واژنی که اصطلاحاً به آن سیدر گفته می‌شود.

اسفنج‌های درون واژنی

این اسفنج‌ها یک روش سنتی برای فحلی میش‌ها هستند و از سالیان گذشته برای کنترل تولید مثل گوسفند مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. در این شیوه اسفنج‌ها را به پروژسترونی که دُزی پایین‌تر از پروژسترون طبیعی دارد آغشته کرده و آن را در واژن میش قرار می‌دهند. تحریک به فحل شدن، تخمک ریزی و هم‌زمان‌سازی فحل شدن میش‌های یک گله یا مزرعه، از جمله اهداف روش اسفنج درون واژنی هستند.

این اسفنج‌ها به سه دسته کرونجست، ورامیکس و اواکرون دسته‌بندی می‌شوند. کرونجست حاوی 30 تا 40 میلی‌گرم، ورامیکس دارای 60 میلی‌گرم و اواکرون حاوی 30 میلی‌گرم، فلوژستون استات هستند. این اسفنج‌ها در دوره‌هایی بین 9 تا 19 روز درون واژن میش قرار می‌گیرند، ولی زمان معمول برای استفاده از آن‌ها بین 12 تا 14 روز است. در مورد روش جایگذاری اسفنج‌ها نیز باید گفت که عموماً از یک وسیله فلزیِ بلند مانند پاشنه‌کش کفش، استفاده می‌شود و اسفنج با قرار گرفتن روی این وسیله به درون واژن گوسفند هدایت می‌شود.

در ضمن در مورد تزریق هورمون پروژسترون یا (پی ام اس جی) نیز باید اشاره کرد که این هورمون را یا در زمان خروج اسفنج‌ها از واژن تزریق می‌کنند یا 48 ساعت قبل از خارج کردن آن‌ها.

میزان کارآمدی و بقای این اسفنج‌ها تا 90 درصد است و روشی مطمئن محسوب می‌شود. اگر اتفاق خاصی روی ندهد میشی که اسفنج از واژنش خارج شده است باید بین 24 تا 48 ساعت بعد از آن فحل شود. البته پاسخ بدن و رحم گوسفندان به این اسفنج‌ها به عوامل مختلفی مثل نژاد گوسفند، سیستم جفت‌گیری آن‌ها، درمان‌ها و دستورالعمل اسفنج‌گذاری بستگی دارد.

البته باید اشاره کرد که استفاده از این روش معایبی نیز به همراه دارد که برای مثال باید از لبه‌های تیز و بزرگِ ابزارِ قرار دادن اسفنج درون واژن، اشاره کرد. این موضوع باعث می‌شود که نتوان از این شیوه برای اسفنج‌گذاری بره‌میش‌ها استفاده کرد.

از آنجایی که پروژسترون موجود در اسفنج‌ها یک پروژسترون غیرطبیعی محسوب می‌شود، باعث می‌شود که واژن میش‌ها ترشحات زیادی داشته باشد که این ترشحات دارای بوی تعفن هستند. البته ترشحات و بوی بد آن‌ها دو روز پس از خارج کردن اسفنج از بین خواهد رفت.

در برخی موارد هنگامی که اسفنج به قصد فحلی و تخمک ریزی درون واژن میش قرار داده می‌شود با بافت مخاطی آن محیط همزیست شده و بافت‌ها درون اسفنج رشد می‌کنند. این اتفاق در هنگام خارج کردن اسفنج از واژن موجب ایجاد زخم یا عفونت می‌شود. در برخی از موارد نیز دیده شده است که اسفنج در واژن گوسفند به جلو حرکت کرده و این حرکت موجب شده است که خارج کردن آن دشوار شود. در این مواقع باید از ابزاری به نام اسپیکولوم برای خارج کردن آن استفاده کرد.

سیدر و نقش آن در فحلی

شیوه دیگری که برای دست‌کاری در تولید مثل گوسفند استفاده می‌شود استفاده از سیدر یا اصطلاحاً سیدرگذاری است.

سیدرها ابزارهایی از الاستومرهای سیلیکون پزشکی هستند که به پروژسترون آغشته هستند. این ابزار در کشور نیوزیلند به عنوان مهد پرورش گوسفند در جهان، توسعه پیدا کرده است. دستورالعمل‌ها و نحوه استفاده از سیدر تقریباً با اسفنج‌ها مشابه است و طبق مشاهدات، این دو شیوه نتایج تقریباً یکسانی را نیز در پی دارند.

نحوه استفاده از سیدر هم این گونه است که بعد از قرار دادن آن در واژن میش، باید کاری انجام نداد تا 12 روز زمان بگذرد. سپس بعد از گذشت 12 روز، سیدر را از بدن گوسفند خارج کرده و هورمون پروژسترون یا «پی ام اس جی» به همراه ماده «پی جی 600» به میش تزریق می‌شود. «پی چی 600» ماده‌ای است که می‌تواند فحلی را به بدن میش القا کرده و موجبات تخمک ریزی را نیز فراهم کند. احتمال فحل شدن گوسفند با استفاده از سیدر تا 95 درصد است. لازم به ذکر است که با گذشت دو روز ‌(بین 44 تا 48 ساعت) از خارج کردن سیدر می‌توان فرآیند جفت‌گیری یا تلقیح مصنوعی را برای میش مدنظر اعمال کرد.

بعد از خارج کردن سیدر

هنگامی که سیدر را از واژن میش خارج می‌کنید در صورتی که در آن محیط یک قوچ حضور داشته باشد احتمال این‌که بدن میش زودتر فحل شود به طرز چشمگیری افزایش پیدا می‌کند.

اگر بعد از خارج کردن سیدر قصد دارید از جفت‌گیری طبیعی استفاده کنید به اندازه 10 درصدِ تعداد میش‌های سیدرگذاری شده، قوچِ آماده جفت‌گیری داشته باشید.

در صورت استفاده از روش تلقیح مصنوعی می‌توان از روش سرویکسی یا اسپرم تازه استفاده کرد. در صورتی که از روش تلقیح مصنوعی لاپاراسکوپی استفاده می‌کنید، اسپرم تازه یا منجمد را بعد از گذشت 44 تا 48 ساعت از خارج کردن سیدر، به میش تلقیح کنید. توجه داشته باشید که تحریک به فحل شدن و هم‌زمان‌سازی آن اگر خارج از فصل تولید مثل گوسفند باشد نرخ آبستنی میش‌ها را پایین خواهد آورد. هر چه زمان این کار به آغاز فصل تولیدمثل نزدیک‌تر باشد نرخ باروری در گوسفندان بالاتر خواهد رفت.

برای موفقیت کنترل هورمونی و شیوه سیدرگذاری باید عوامل مختلفی را مد نظر داشت، مواردی مثل نژاد گوسفندان، وزن، سن و فصلی که این شیوه درمانی در آن انجام می‌شود. مدیریت گله و انتخاب قوچ‌ها نیز در این چرخه اثرگذار هستند.

تغذیه MGA

ام جی ای یا ملنگسترول استات یک محصول خوراکی است که درون آن پروژسترون سنتتیک وجود دارد. این ماده در تلیسه‌های پرواری و برای جلوگیری از فحلی استفاده شده است. برای این‌که این خوراکی تاثیرگذار باشد به مدت 8 تا 14 روز و روزی یک یا دو بار آن را به میش‌ها می‌خورانند. از آنجایی که پاسخ به فحل شدن در این روش تغذیه‌ای متفاوت است، آن را همراه با درمان‌های دیگری مثل پی ام اس جی‌، پی جی 600 یا رالگرو استفاده می‌کنند. رالگرو نیز یک ماده محرک رشد است که برای گاوها و گوسفندان استفاده می‌شود و تاثیری مانند استروژن دارد. روش تغذیه «ام جی ای» روشی ارزان و به صرفه است ولی محدودیت‌هایی نظیر مخلوط کردن خوراک با مقدار معینی از دارو و تنظیم دز مصرفی دارو برای هر گوسفند را نیز به همراه دارد.

ایمپلنت زیرپوستی و نقش آن در فحل شدن و تخمک ریزی

سینکرومیت – بی یک ایمپلنت مخصوص گاوها است که حاوی 6 گرم پروژسترون سنتتیک است. هنگامی که این ایمپلنت برای فحل شدن و تخمک ریزی گوسفندان به کار می‌رود، یک‌سوم یا نصف مقدار پروژسترون آن استفاده می‌شود. بعد از گذاشتن ایمپلنت مدت زمانی بین 9 تا 14 روز باید از این کار بگذرد و سپس ایمپلنت از بدن میش خارج شود. در ضمن دو روز قبل از این‌که ایمپلنت برداشته شود باید تزریق «پی ام اس جی» و «پی جی اف 2 اِی» نیز انجام بگیرد. «پی جی اف 2 ای» ماده‌ای است که باعث تحلیل رفتن جسم زردِ فعال در واژن و کاهش یافتن سریعِ پروژسترون می‌شود.

روش ایمپلنت‌گذاری در تولید مثل گوسفند مانند روش تغذیه‌ای «ام جی ای» از لحاظ هزینه‌ای روشی ارزان محسوب می‌شود؛ اما دارای معایبی نیز هست.

از جمله معایب آن باید به نیاز به جراحی و مراقبت‌های بعد از آن اشاره کرد که برای پیشگیری از عفونت در گوسفند، ضروری هستند. در ضمن با انجام تمام مراقبت‌ها باز هم احتمال این‌که موضع جراحی دچار عفونت و آلودگی شود وجود دارد. همچنین این روش تنش و بار روانی زیادی را به گوسفند وارد می‌کند؛ چه در هنگام قرار دادن ایمپلنت و چه در هنگام خارج کردن آن؛ و در نهایت باید گفت از آنجایی که انجام این شیوه وقت‌گیر است به همین دلیل استفاده از ‌آن برای تعداد زیادی میش امکان‌پذیر نبوده و صرفه نیز نخواهد داشت.

نتیجه‌گیری

در این مطلب با انواع روش‌های کنترل فحلی میش‌ها آشنا شدیم. شیوه‌هایی مثل اسفنج درون واژنی، سیدرگذاری، خوراندن ام جی ای و ایمپلنت زیرپوستی، از جمله این روش‌ها هستند که همگی زیرمجموعه عمل کنترل هورمونی قرار می‌گیرند.

هر مزرعه‌دار یا دامداری باید نسبت به تمامی این روش‌ها آگاهی کامل داشته باشد و با توجه به نژاد میش‌َهای خود، هدف از نگه‌داری و هم‌زمان‌سازی فحلی آن‌ها و دیگر شرایط پرورشی، اقدام به استفاده از یک یا چند مورد از این شیوه‌ها نماید. البته ناگفته نماند که مشورت با کارشناسان و متخصصان علوم دامی پیش‌نیاز استفاده از چنین شیوه‌هایی است.

برای این کار متخصصان و کارشناسان شرکت افشار ژن همواره آمادگی دارند تا به دامداران متقاضی، مشورت‌های لازم را ارائه دهند. همچنین شرکت افشار ژن با عرضه کردن سیدر باکیفیت و مرغوب، علاوه بر مشاوره می‌تواند ابزار مورد نیاز کنترل فحلی را نیز در اختیار گله‌داران و مزرعه‌داران محترم قرار دهد.

اسفنج‌گذاری درون واژنی، شیوه قدیمی و مسبوق به سابقه بوده که عموماً در دامداری‌های سنتی رواج داشته و امروزه در دامداری‌های مدرن نیز از آن استفاده می‌شود. سیدر که یک وسیله پلاستیکی است روشی مدرن به حساب می‌آید و ایمپلنت زیرپوستی نیز از راهکارهای جدید کنترل هورمونی در میش‌ها است. خوراندن پروژسترون به همراه خوراک روزانه نیز امروزه در بسیاری از مزارع مدرن پرورش گوسفند باب شده است.

در ضمن مجتمع دام‌پروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل میش هترو ، قوچ همو ، قوچ هترو ، میش همو ، میش چندقلوزا ، میش دوقلوزا ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا و افشار برولا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.