نژادهای گوسفندهای ایران ، موضوع مقاله در پیش رو است. در این مطلب قصد داریم شما را با  بخش دیگری از انواع نژادهای گوسفندهای ایران و خصوصیات آن‌ها نظیر خصوصیات ظاهری، وزن، گوسفند دوقلوزا، نژاد و رنگ آشنا کنیم. پیشنهاد می‌کنیم در ابتدا مطلب نژاد گوسفندان ایرانی را مطالعه کنید و سپس به مطالعه این مطلب بپردازید.

در نژادهای گوسفندان ایرانی ، معرفی و بررسی – بخش اول ، نژادهای افشاری، بلوچی، زل و زل مازندران را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

در نژادهای گوسفندهای ایرانی ، معرفی و بررسی – بخش دوم ، نژادهای زندی، کردی خراسان، سنجابی، سنگسری، شال و طالشی را معرفی کردیم.

در نژادهای گوسفندان ایران ، معرفی و بررسی – بخش سوم ، با نژادهای فشندی، قره گل سرخی، قزل و دالاق آشنا شدیم.

اکنون در چهارمین بخش این مطلب قصد داریم نژادهای بهمنی، فراهانی، عربی، ماکویی، کبوده شیراز و کردی را بررسی کنیم.

گوسفند بهمنی

نژاد و رنگ: اولین بخش از نژادهای گوسفندهای ایران این مقاله اختصاص دارد به گوسفندان بهمنی ، که در نژادهای گوشتی طبقه‌بندی می‌شوند، رنگ اغلب گوسفندهای این نژاد یکدست سفید است و لکه‌هایی به رنگ سیاه اطراف چشم و پوزه آن‌ها به چشم می‌خورد. البته در این گوسفندان انواع دیگر طیف رنگ نزدیک به سفید مانند شکری و نخودی نیز به چشم می‌خورد.

خصوصیات ظاهری: این گوسفندها را می‌توان در گروه گوسفندان ریز جثه در بین دیگر نژادهای گوسفندهای ایران قرار داد. با توجه به رنگ سفید این گوسفندها، لکه‌های سیاه رنگ موجود در اطراف چشم و پوزه آن‌ها قابل تشخیص است.

پراکنش و جمعیت: این گوسفندان بیشتر در استان کهگیلویه و بویر احمد پرورش می‌یابند و به عنوان یکی از نژادهای قدیمی گوسفند ایرانی از آن‌ها یاد می‌شود.

خصوصیات تولیدی: متوسط وزن این گوسفندان در شش ماهگی برای نرها و ماده‌ها ۳۱ کیلوگرم است و در زمان بلوغ نرها در حدود ۶۰ و ماده‌ها در حدود ۴۰ کیلوگرم وزن خواهند داشت.

گوسفند فراهانی

نژاد و رنگ: گوسفندان فراهانی یکی دیگر از نژادهای گوسفندهای ایران هستند که به واسطه تولید گوشت و پشم مناسب مورد توجه قرار گرفته‌اند. رنگ این گوسفندان سفید متمایل به نخودی است.

پراکنش و جمعیت: این گوسفندان در منطقه اراک، آشتیان و فراهان پرورش داده می‌شوند.

خصوصیات ظاهری: دور چشم، گوش‌ها، پوزه، مفاصل دست و پا لکه‌های سیاهی به چشم می‌خورد. عدم وجود شاخ در هر دو نژاد بسیار رایج است و کمتر گوسفند نژاد فراهانی که شاخ داشته باشد دیده می‌شود. سر و گوش کوچک و دنبه کوچک و گرد از دیگر خصوصیات ظاهری گوسفندان فراهانی است.

خصوصیات تولیدی: بره‌های این نژاد از گوسفندهای ایران در هنگام تولد ۳ کیلوگرم وزن دارند. میش‌های نژاد فراهانی در هنگام بلوغ ۶۰ تا ۶۵ کیلوگرم و میش‌های این نژاد ۵۳ تا ۵۵ کیلوگرم وزن دارند. تولید پشم سالیانه قوچ‌های این نژاد ۲ کیلوگرم و میش‌ها ۱٫۵ کیلوگرم است. لازم به ذکر است که احتمال وجود گوسفند دوقلوزا و دوقلوزایی در این نژاد در حدود ۵ درصد است.

نکات دیگر: با توجه به بالا رفتن قیمت گوشت گوسفند، قیمت بسیار پایین پشم و عدم آگاهی کافی از عوارض ناشی از ترکیب نژادها، برخی از دام‌داران سعی در تغییر نژاد فراهانی و تولید گوشت بیشتر داشته‌اند.

پشم این نژاد از مرغوبیت بالایی برخوردار است و قالی‌های بافته شده از این پشم، معروفیت زیادی در سطح کشور و جهان دارند.

گوسفند عربی

نژاد و رنگ: برخی محققین اعتقاد دارند که گوسفندان عربی در حقیقت همان نژاد آواسی هستند. این گوسفندان گوشتی بدنی سفید و نخودی رنگ دارند اما در آن‌ها تنوع رنگ قهوه‌ای نیز یافت می‌شود.

پراکنش و جمعیت: در حدود یک میلیون و هشت‌صد هزار رأس از این نژاد در منطقه خوزستان پرورش داده می‌شود.

خصوصیات ظاهری: بر روی سر برخی از گوسفندها این نژاد دسته‌ای از پشم وجود دارد که به آن کاکل می‌گویند. پوزه کوتاه، دنبه‌ای کوتاه و به شکل نیم‌دایره، اندازه گوش متوسط و خمیده بودن دماغ قوچ‌ها از دیگر مشخصات ظاهری گوسفندان عربی است. قوچ‌های عربی دارای شاخ هستند و میش‌ها بدون شاخ هستند یا ته شاخ (بخش‌های کوچک و مدور از جنس بافت شاخی در فرورفتگی محل شاخ حیوانات بی شاخ ) دارند.

خصوصیات تولیدی: میانگین وزن بره‌ها در هنگام تولد در حدود ۳٫۳ کیلوگرم است که در هنگام بلوغ این وزن برای میش‌ها به ۴۸ کیلوگرم و قوچ‌ها به ۶۲ کیلوگرم می‌رسد.

نکات دیگر: این نژاد از گوسفندان می‌تواند به خوبی در مناطق خشک دوام بیاورد.

گوسفند ماکویی

نژاد و رنگ: گوسفند ماکویی را می‌توان در دسته گوسفندان پشمی – گوشتی نژادهای گوسفندهای ایران قرار داد. رنگ بدن این گوسفندان سفید است که لکه‌های سیاهی بر روی گوش‌ها، پوزه، دور چشم‌ها و انتهای دست‌ها و پاها مشاهده می‌شود.

پراکنش و جمعیت: در حدود پانزده هزار رأس از این گوسفندان در روستاهای شهرستان مرند و روستای امیرآباد پرورش داده می‌شوند.

خصوصیات ظاهری: رنگ پشم اغلب گوسفندان ماکویی سفید است، این گوسفندان از نظر قد و جثه بزرگ‌تر از سایر نژادها هستند.

خصوصیات تولیدی: گوسفندان ماکویی راندمان بسیار خوبی در تولید گوشت دارند به طوری که گاهی وزن گوسفندان چهار یا پنج ساله به ۱۴۰ کیلوگرم نیز می‌رسد و بره‌های نر که برای پرواربندی انتخاب می‌شوند در یک سالگی تا حدود ۱۰۰ کیلوگرم می‌توانند وزن داشته باشند. پشم تولیدی سالیانه توسط قوچ‌های این نژاد بین ۲٫۵ تا ۳ کیلوگرم و برای میش‌ها بین ۱٫۵ تا ۲٫۵ کیلوگرم است.

نکات دیگر: پشم این نژاد تارهای بلندی دارد و از قدرت رنگ‌پذیری بالایی برخوردار است و به دلیل داشتن رنگ سفید، می‌تواند رنگ‌های دیگر را در خود به خوبی نشان دهد.

گوسفند کبوده شیراز

نژاد و رنگ: یکی دیگر از نژادهای گوسفندهای ایران که در کنار گوشت خوب‌شان، پوست خوبی هم دارند و به عنوان نژادهای گوشتی – پوستی شناخته می‌شوند، گوسفندان کبوده شیراز هستند. گوسفند کبوده شیراز به طور کلی در سه رنگ کبوده، سیاه و قهوه‌ای دیده می‌شود که محلی‌ها به ترتیب به آن‌ها سوز، ملحه و بور می‌گویند. گفته می‌شود مقاومت گوسفندان سیاه این نژاد نسبت به رنگ‌های دیگر در برابر بیماری‌ها و شرایط سخت محیطی بیشتر است.

پراکنش و جمعیت: این نژاد که به خاطر پوست بسیار خوبش مورد توجه است در قسمت کوچکی از استان فارس پرورش داده می‌شود و جمعیتی در حدود صد و نود هزار رأس دارند.

خصوصیات ظاهری: از مهم‌ترین مشخصات ظاهری نژاد کبوده بره‌هایی با پوست زیبا و فرم و پیچ منحصر به فرد است. گوسفندان قهوه‌ای این نژاد در طول زمان دچار تغییر رنگ نمی‌شوند، اما در رنگ‌های دیگر این گوسفند می‌توان با گذشت زمان تغییراتی را مشاهده کرد.

خصوصیات تولیدی: وزن بره‌های این نژاد در حدود ۲ کیلوگرم است. قوچ‌های بالغ این نژاد در حدود ۶۰ کیلوگرم و میش‌های بالغ در حدود ۵۲ کیلوگرم وزن دارند. گوسفندان نژاد کبوده در سال در حدود ۲ کیلوگرم پشم تولید می‌کنند.

گوسفند کردی

نژاد و رنگ: گوسفند کردی یکی دیگر از نژادهای گوسفندهای ایران بوده و می‌توان آن را در دسته گوسفندهای گوشتی قرارداد. بدن این گوسفندان سفید و نخودی است و در قسمت‌هایی از سر، صورت، گردن و گوش آن‌ها رنگ‌های خرمایی روشن و تیره و همچنین سیاه دیده می‌شود.

پراکنش و جمعیت: در حدود یک میلیون و دویست هزار رأس از گوسفندهای این نژاد در مناطق کوهستانی استان کردستان پرورش داده‌می‌شود. دام‌داری در این مناطق به دلیل وجود مراتع مرغوب و درجه یک و عدم وجود زمین مسطح برای کشاورزی به عنوان یکی از شغل‌های اصلی محسوب می‌شود.

خصوصیات ظاهری: جثه متوسط، بدنی کشیده و دست‌ها و پاهای قوی و بلند از مشخصات ظاهری این دام است. این گوسفندان در دو تیپ دشت و کوهستان دیده می‌شوند و هر تیپ مشخصات مخصوص به خود را دارد.

تیپ کوهستانی نژاد کردی رنگ بدن سفید مایل به شکری است. سر و صورت و چهار دست و پا به رنگ سیاه یا قهوه‌ای است که لکه‌هایی بر اساس رنگ بدن بر روی آن‌ها وجود دارد. دنبه گرد که شکافی نیمه عمیق دارد و دنبالچه مخروطی شکل که در مرکز دنبه سرتاسر شکاف آن‌ را فرا گرفته است. میش‌های این نژاد فاقد شاخ و قوچ‌ها دارای ته شاخ هستند که بندرت مشخص می‌شود. در میان گله‌های موجود در منطقه پراکندگی رنگ سر و صورت تا حدودی متغیر است. این رنگ‌ها با نام‌هایی شناخته می‌شوند که این رنگ‌ها و نام‌هایشان عبارت‌اند از:

۱. پر: گوسفندانی با سر و صورت سیاه که دست و پای سفید دارند که بر روی آن‌ها لکه‌هایی به رنگ سیاه وجود دارد.

۲. چار: گوسفندانی با پیشانی سفید و دو طرف صورت‌شان به رنگ قرمز یا سیاه است و بر روی دست و پای آن‌ها لکه‌هایی به رنگ دو طرف صورت وجود دارد.

۳. سور یا چرمک سور: گوسفندانی با سر و صورت قرمز و دست و پای سفید با لکه‌های قرمز را سور می‌نامند.

۴. ژل یا عینکی: دور پوزه، چشم و انتهای دو گوش این گوسفندان به رنگ قهوه‌ای یا سیاه است.

تیپ دشتی گوسفندان کردی پشمی به رنگ نخودی دارند که کیفیت این پشم کیفیت پایین‌تری نسبت به نوع کوهستانی آن‌ها دارد اما از نظر میزان تولید گوشت استعداد بیشتری دارند و به طور میانگین از گوسفندان تیپ کوهستان سنگین وزن‌تر هستند. سر، صورت و چهار دست و پای این تیپ قهوه‌ای و فاقد پشم است.

خصوصیات تولیدی: میانگین وزن تولد بره‌های گوسفندان نژاد کردی ۴٫۶ کیلوگرم است که این وزن برای میش‌ها در هنگام بلوغ به ۴۸ تا ۵۵ کیلوگرم و برای قوچ‌ها در هنگام بلوغ به ۵۶ تا ۶۴ کیلوگرم می‌رسد. این گوسفندان در یک دوره شیری ۲۰ کیلوگرم شیر تولید می‌کنند و از خصوصیات تولیدمثلی آن‌ها باید به این نکته اشاره کرد که احتمال وجود گوسفند دوقلوزا و دوقلوزایی در این نژاد در حدود ۱۰ درصد است. به طور میانگین در طول یک سال قوچ‌های این نژاد ۲٫۷ کیلوگرم و میش‌های این نژاد ۱٫۸ کیلوگرم پشم تولید می‌کنند.

خلاصه مطلب

در این مقاله به بررسی و شرح ویژگی‌های نژادهای گوسفند بهمنی، فراهانی، عربی، ماکویی، کبوده شیراز و کردی پرداختیم. در ادامه و انتهای این مقاله اقدام به درج جدولی نموده‌ایم که اطلاعات ارائه شده در مقاله به اختصار در آن بیان شده است.

	نژاد	ویژگی‌ها
1	بهمنی	از نوع گوشتی، دارای رنگ سفید، دارای جثه‌ای کوچک، مکان اصلی پرورش استان کهگیلویه و بویراحمد
2	فراهانی	از نژاد گوشتی – پشمی، دارای رنگ سفید متمایل به نخودی، مکان اصلی نگهداری در استان مرکزی و محدوده شهرهای اراک، فراهان و آشتیان، دارای جثه‌ای کوچک و عموماً بدون شاخ و پشم مرغوب جهت قالی‌بافی
3	عربی	از نژاد گوشتی،  اکثریت نژاد دارای رنگی بین سفید و نخودی، مکان اصلی پرورش استان خوزستان، جمعیت تخمینی یک میلیون و هشتصد هزار راس، وجود کاکل یا دسته پشم بلند روی سر برخی از جمعیت این نژاد، قوچ‌هایی شاخ‌دار و میش‌هایی با ته شاخ و قدرت سازگاری بالا برای زندگی در مراکز گرم و خشک
4	ماکویی	از نوع پشمی – گوشتی، دارای پشمی سفید رنگ، مکان اصلی پرورش این نژاد روستای امیرآباد و شهرستان مرند، جمعیت تخمینی 15 هزار راس، دارای جثه‌ای بزرگ‌تر از دیگر گوسفندان ایرانی و دارای پشم‌هایی بلند و رنگ‌پذیر
5	کبوده شیراز	از نژاد گوشتی – پوستی، دارای رنگ سیا، قهوه‌ای و کبود، مقاومت مطلوب در برابر بیماری و شرایط نامساعد محیطی، جمعیت تخمینی در حدود 190 هزار راس و مکان اصلی پرورش بخش کوچکی از استان فارس و داری پوستی بسیار مرغوب
6	کردی	از نژاد گوشتی، رنگ نخودی و سفید، جمعیت به طور تخمینی یک میلیون دویست هزار راس، مکان اصلی پرورش استان کردستان،جثه متوسط و دست و پاهایی کشیده، میش‌ها بدون شاخ و قوچ‌ها دارای ته شاخ

*جدول معرفی برخی از نژادهای گوسفندان ایرانی و ویژگی‌های آن‌ها

جدول نژادهای گوسفندهای ایران

در این جدول اطلاعات رشد مانند وزن تولد، وزن پایان شیرخوارگی، وزن ۶ ماهگی، وزن دام بالغ و افزایش وزن روزانه آمده است تا بتوانید آن‌ها را به راحتی با یکدیگر مقایسه کنید. همچنین درصد دوقلو زایی به صورت طبیعی و بدون استفاده از تکنیک‌های اصلاح نژادی ذکر شده است.