جیره نویسی دام ؛ نکات مهم در مورد جیره نویسی
جیره نویسی دام و اصول آن، یکی از نکات اساسی و مهم برای دامداران محسوب می‌شود. آموزش جیره نویسی دام توسط یک متخصص باتجربه برای دامپروران انجام می‌شود. جیره نویسی گوسفند ، آماده‌سازی یک فرمول برای خوراک آن‌ها است و به معنای اندازه‌گیری مواد مغذی ضروری به‌اندازه هر دام با درنظرگرفتن شرایط محیطی، نژادی و باهدف آماده یک مخطوط یکنواخت برای ایجاد نیازهای غذایی است. جیره مقدار خوراکی است که در یک دوره 24 ساعته به دام داده می‌شود. گوسفندان باید از جیره‌هایی تغذیه شوند که از لحاظ انرژی، پروتئین، مواد معدنی (کلسیم و فسفر) و ویتامین‌ها تعادل مناسبی داشته باشند.
درصورتی‌که دامها از جیرههای متعادل تغذیه نشوند، ممکن است نیاز غذایی گوسفند با بره‌ها برآورده نشود یا این امکان وجود دارد که احتیاجات آن‌ها بیشتر شده باشد. دامداران برای به‌دست‌آوردن عملکرد مناسب دام باید براساس شرایط و موقعیت ممکن، بهترین مدیریت تغذیه‌ای را برای گوسفندان فراهم کنند. با توجه به افزایش قیمت تغذیه برای پرورش دام، به طور معمول خوراک بیش از 60 درصد از تمام هزینه‌های پرواربندی را شامل می‌شود. در نتیجه پرورش موفقیت‌آمیز دام در گرو تهیه جیره‌ای متعادل و مطلوب براساس نیاز گوسفند است.
تعریف جیره نویسی دام
به تهیه یک فرمول برای خوراک دام، جیره نویسی گوسفند گفته می‌شود. جیره نویسی به معنی اندازه‌گیری مواد مغذی ضروری به‌ازای هر دام با درنظرگرفتن شرایط محیطی و نژاد، باهدف تهیه یک مخطوط یکنواخت برای مهیاکردن نیازهای غذایی است. برای به‌دست‌آوردن فرمول مناسب جیرهبندی برای گله دام، پیشنهاد می‌شود با افراد متخصص و باتجربه مشورت کنید. به طور معمول نوع مواد مغذی به‌کارگرفته‌شده در جیره نویسی، فرمول و ترکیب این مواد با یکدیگر برای دام با هر نژادی می‌تواند متفاوت باشد. همچنین در صورت کم‌توجهی به این مسئله و استفاده از یک جیره برای چندین گله غیر همسان ممکن است عوارض و خسارات بیشتری نسبت به هزینه خرید آن به‌دنبال داشته باشد.
متعادل کردن جیره غذایی
برای متعادل کردن جیره غذایی دامها 4 مرحله وجود دارد:
-
تعریف نیازهای دامها
گوسفندان باید براساس نیازها و با مواد مغذی مختلف به طور متفاوتی تغذیه شوند. نیازهای غذایی گوسفندان طبق سن، اندازه (وزن)، مرحله و سطح تولید آن‌ها در نظر گرفته می‌شود.
-
بره‌ها
بره‌ها نسبت به گوسفندان نیاز بیشتری به تغذیه دارند، چراکه درحال‌رشد هستند. بره‌هایی که زودتر از شیر گرفته شده‌اند، نسبت به دیگر بره‌ها که دیرتر از شیر گرفته می‌شوند، نیاز غذایی بیشتری دارند. بره‌هایی با پتانسیل ژنتیکی بالا نسبت به بره‌هایی با پتانسیل ژنتیکی کم تا متوسط برای رشد، نیاز به مواد غذایی بیشتری دارند. معمولاً پتانسیل ژنتیکی با اندازه فریم تخمین زده می‌شود. در اغلب مواقع وقتی تغذیه یک عامل محدودکننده نباشد، نژادها و بره‌ها با سایز بزرگ‌تر سریع‌تر نسبت به دیگر نژادها و بره‌ها با اندازه کوچک رشد می‌کنند. علوفه به‌تنهایی نمی‌تواند نیاز تغذیه‌ای بره‌های درحال‌رشد را برآورده کند. بره‌ها در سن 12 تا 14 ماهگی باید جدا از میش‌های بالغ تغذیه شوند. این بره‌ها لزوماً به تغذیه بیشتری نیاز ندارند، اما معمولاً به یک رژیم غذایی متراکم‌تر از مواد مغذی (انرژی و پروتئین بالاتر) احتیاج دارند.
-
اندازه
اندازه گوسفند در میزان نیاز به مواد مغذی بسیار تأثیرگذار است. نوع نژاد برای حفظ و نیاز خود، به مواد مغذی بیشتری بستگی دارد. هیچ‌کسی نمی‌تواند به‌صورت دقیق وزن مناسب هر نژادی را پیش‌بینی کند، چراکه نوع پوشش آن‌ها متفاوت است.
-
تولید
در طول چرخه تولید نیاز به مواد مغذی در گوسفندان تغییر می‌کند. گوسفندان در هنگام تولیدمثل و در طول 6 هفته آخر آبستنی به مواد غذایی بیشتری نیاز دارند. همچنین دامها در 6 تا 8 هفته اول شیردهی نیز بیشترین میزان نیاز به مواد مغذی را دارند. گوسفندان حامل سه‌قلو نسبت به میش‌های دوقلو نیاز تغذیه‌ای بیشتری دارند. همین‌طور می‌توان گفت میش‌های حامل دوقلو نسبت به گوسفندهای مجرد نیازهای غذایی بیشتری دارند. به طور معمول هرچه گوسفند، بره‌های بیشتری شیر دهد، نیازهای تغذیه‌ای او افزایش می‌یابد.
[wbcr_php_snippet id=”6222″ title=”post link 1″]
-
تعیین نیازهای غذایی گوسفندان
نیازهای غذایی گوسفند به‌صورت دوره‌‌ای به‌روز می‌شود. مواد مغذی موردنیاز همیشه طبق خوراک خشک تعیین می‌شود. حدود 90 درصد از خوراک‌ها، علوفه خشک هستند. برخی از خوراک دامها حاوی رطوبت قابل‌توجهی هستند.
-
تعیین مواد غذایی موجود
دردسترس‌بودن مواد خوراکی براساس موقعیت جغرافیایی متفاوت است. چنانچه یک محصول خوراکی به‌صورت کشت باشد و یا تولید شود، احتمالاً به‌عنوان یک ماده غذایی برای دام در دسترس است. در برخی سال‌ها امکان دارد به‌دلایل مختلفی شرایط رشد و دردسترس‌بودن یک خوراک را محدود یا بر کیفیت آن تأثیر مثبتی بگذارد.
-
لیست ترکیب‌های موجود در خوراک
به‌طورکلی مانند نیازهای مواد مغذی، مکان‌ها و روش‌هایی برای تعیین ترکیب خوراک‌های مختلف وجود دارد. ترکیب موجود در خوراک دامها تفاوت چندانی ندارند؛ به‌عنوان‌مثال، غلات و دانه‌های روغنی برای خوراک‌هایی که به طور قابل‌توجهی در ترکیب مواد مغذی متفاوت هستند، مناسب است. همچنین یونجه و خوراک فرعی، بهتر است از مقادیر واقعی استفاده شود. چنانچه خوراک‌های دام مخلوط شوند، ترکیب مواد مغذی خوراک بر روی برچسب آن درج می‌شود. معمولاً برچسب خوراک دارای حداقل و حداکثر پروتئین، فیبر، چربی خام و کلسیم، فسفر است و همچنین فهرستی از مواد تشکیل‌دهنده خوراک را مشخص می‌کند. ترکیب خوراک دامها شامل ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند.
نوع تغذیه گوسفند
از گذشته تا به امروزه مواد علوفه‌ای و خشبی(پس مانده های زراعی) در خوراک و جیره نویسی دام وجود دارد، البته با تغییر دامداری از نوع سنتی به صنعتی، برای افزایش وزن گوسفند زنده و همچنین سرعت رشد بره‌های تازه‌متولدشده در جیره غذایی آن‌ها نیاز به دادن پودر ماهی، مواد کنسانتره، تفاله و کنجدها است.
نوع تغذیه گوسفند به شما کمک می‌کند که در دوره پرواربندی با سرعت، رشد وزن دام و همچنین در طول یک سال به روش داشتی با بالابردن تولیدمثل دام روبه‌رو شوید که موجب فروش بره شیری می‌شود که می‌تواند سود بسیار بالایی را برای دامدار به‌دنبال داشته باشد.
جیره غذایی گوسفندان داشتی
گوسفندان طبق ویژگی‌های فیزیولوژیک و همچنین نوع بهره‌برداری اقتصادی (تولید گوشت، شیر و پشم) در کشور ممکن است به شیوه‌های مختلفی پرورش داده شوند. طبق شرایط محل زندگی، اقتصادی، بازار خریدوفروش و همچنین برحسب سرمایه هر فردی می‌تواند اقدام به پرورش گوسفند کند. دامدار در این زمینه می‌تواند با دو نوع سیستم سروکار داشته باشد:
سیستم پرورش به‌صورت پرواربندی
در این سیستم هدف از پرورش گوسفند تولید گوشت در مدت‌زمان کوتاهی است.
سیستم پرورش به‌صورت گله داشتی
در این سیستم تنها هدف دامدار تولید پشم، شیر، گوشت و از همه مهم‌تر تولید و تکثیر بره‌ها است.
[wbcr_php_snippet id=”6301″ title=”post link 2″]
رعایت نکات مهم در مورد جیره نویسی دام
نکات مهم در رابطه با جیره نویسی گوسفند شامل موارد زیر می‌شود:
- تأمین جیره غذایی برای رفع نیازهای گوسفندان براساس انواع مواد مغذی، انرژی و پروتئین
- کاهش هزینه‌های جیره غذایی با مصرف انواع مواد مغذی، ویتامین، انرژی و پروتئین و هضم ساده‌تر آن‌ها توسط گوسفندان خوش خوراک
- درنظرگرفتن تنها 3 تا 4 درصد وزن دام با مواد خشبی با توجه به نشخوار بودن گوسفندان
- حذف گوسفندان پیر و دندان‌شکسته با توجه به پایین آمدن توانایی نشخوار کردن
- خیلی ریز نبودن غلات و دانه‌های پودر شده برای کاهش اسیدیته شکمبه
- کاهش سقط جنین در گوسفندان با جلوگیری از آلوده شدن و کپک‌زدگی مواد خوراکی دامها
- درنظرگرفتن حداقل میزان علوفه برای تغذیه گوسفندان با توجه به قیمت بالای آن
- مصرف 2 تا 3 لیتر آب تمیز به‌ازای هر کیلوگرم مواد خشک برای گوسفندان
- مصرف 6 لیتر آب تمیز به‌ازای هر کیلوگرم مواد خشک در گوسفندان شیرده برای ممانعت از کمبود تولید شیر
- ممانعت از تغییر ناگهانی جیره غذایی (علوفه) و افزایش تدریجی کنسانتره به خوراک دام
- با توجه به جیره غذایی 80 درصدی کنسانتره و مواد خوراکی، بهبود کار با قراردادن علوفه و سپس افزودن کنسانتره
- توجه به جیره غذایی دام بسته به موقعیت آن (قوچ، میش آبستن) و متفاوت بودن میزان خوراک آن‌ها
- استاندارد و به‌اندازه بودن آخورها، آبشخورها و تغذیه یکسان برای تمام دامها، بیرون پرت نشدن مواد خوراکی و ترکیب آن با مدفوع دام برای ممانعت از بروز بیماری
- اطلاعات کافی داشتن در رابطه با نوع ماده غذایی دام
- حداقل 3.5 تا 4 درصد از وزن دام با مصرف مواد خشک
علاوه‌بر نکات گفته شده بهتر است آموزش جیره نویسی دام از طریق کارشناسان متخصص تغذیه دام داده شود تا براساس شرایط و موقعیت آن‌ها جیره هر قسمت مشخص و مشکلی از نظر بیماری به‌علت کمبود مواد خوراکی و مسمومیت به‌سبب بیشتر شدن مصرف خوراک وجود نداشته باشد.
آموزش جیره نویسی
برای آموزش جیره نویسی کارشناسان و متخصصان تغذیه با در اختیار داشتن نیازهای غذایی دام و ترکیب مواد مغذی قادرند اقدام به متعادل‌سازی خوراک کنند تا بتوانند بهترین جیره را فرموله‌سازی نمایند. برای تنظیم جیرههای مبتنی بر نیازهای غذایی دام می‌توان از دو طریق دستی و کامپیوتری بهره برد. برای آموزش جیره نویسی دستی و کامپیوتری با ما همراه باشید:
جیره نویسی دستی
روش‌هایی که در جیره نویسی دستی به‌کار گرفته می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:
-
مربع پیرسون
یکی از ساده‌ترین روش‌های جیره نویسی دستی مربع پیرسون محسوب می‌شود که به‌صورت ترکیب 2 یا 3 ماده و یا چندین مواد خوراکی انجام می‌گیرد.
-
معادلات جبری
انجام معادلات جبری برای تنظیم جیره با توجه به نوع و تعداد خوراک استفاده شده به‌صورت دو معادله دو مجهولی، سه معادله سه مجهولی است.
-
روش ماتریکس
-
روش آزمون‌وخطا
جیره نویسی کامپیوتری
با توجه به پیشرفت و توسعه تکنولوژی در تمام حوزه‌ها از قبیل پرورش دام، اغلب دامداران و متخصصان جیره نویس برای تعادل سازی و تنظیم خوراک از روش‌های پیشرفته‌تری مانند جیره نویسی کامپیوتر بهره می‌برند. برای تنظیم جیره به‌صورت دستی معایبی از قبیل محدودیت تعداد متغیر به‌کارگرفته‌شده وجود دارد؛ به‌عنوان‌مثال، هنگامی‌که دامدار قصد دارد کلسیم یا فسفر را متعادل کند، توازن دیگر مواد نظیر پتاسیم، گوگرد، آهن و مس به هم می‌خورد، اما در شیوه کامپیوتری این محدودیت‌ها وجود ندارد. از مزایای مهم به‌کارگیری روش کامپیوتری می‌توان به دقت بالا به‌دلیل کاهش خطاهای انسانی، سرعت بالا، بهینه‌سازی انواع خوراک استفاده شده، تنظیم و متعادل‌سازی خوراک با پایین‌ترین قیمت اشاره کرد.
برای تنظیم و آموزش جیره نویسی به‌صورت کامپیوتری از نرم‌افزارهای مختلفی به کار گرفته می‌شود که شامل موارد زیر هستند:
نرم‌افزار CPM-dairy
این نرم‌افزار برای مشخص‌کردن نیاز دام‌های شیری استفاده می‌شود که کاهش هزینه‌های جیره و توازن بهتر مواد مغذی از ویژگی‌های مهم این سیستم به‌شمار می‌رود.
نرم‌افزار CNCPS
استفاده از این نرم‌افزار برای نیاز دام‌های شیری براساس شرایط محیطی، تولید شیر و نوع خوراک است.
نرم‌افزار 2000 NRC
این نرم‌افزار برای مشخص‌کردن نیازهای دام شیری استفاده می‌شود.
نرم‌افزار UFFDA
استفاده از این نرم‌افزار برای جیره نویسی دام، طیور و آبزیان است که از مهم‌ترین ویژگی‌های آن می‌توان به متعادل کردن جیره با پایین‌ترین قیمت اشاره کرد.
نرم‌افزار AFRC
این نرم‌افزار برای مشخص‌کردن نیازهای پروتئینی دام شیری استفاده می‌شود.
نرم‌افزار SPARTAN
استفاده از این نرم‌افزار به‌صورت وسیع در دامداری‌ها استفاده می‌شود و براساس NRC معادله‌های آن را به‌کار می‌گیرند.
نرم‌افزار 2- PCDAIRY
استفاده از این نرم‌افزار برای جیره نویسی دام‌های شیری است.
در این مقاله سعی شد در رابطه با جیره نویسی دام بحث کنیم. دامداران برای آموزش جیره نویسی دام باید با کارشناسان و متخصصان باتجربه گفت‌وگو نمایند و از تجربیات آن‌ها بهره ببرند. جیره نویسی به دو صورت سنتی و کامپیوتری آموزش داده می‌شود. روش سنتی دارای خطاهای انسانی و محدودیت است، اما روش کامپیوتری از طریق نرم‌افزارهای مختلفی انجام می‌شود که میزان خطا به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. شما می‌توانید از طریق کارشناسان ما در شرکت افشار ژن مشاوره‌های لازم در مورد جیره غذایی دام را دریافت نمایید.
برای ارتباط با ما و ثبت نظرات و پیشنهادهای خود می‌توانید از طریق زیر در تماس باشید.
