تاریخچه دامپروری بر اساس منابع و شواهد به‌دست آمده به حدود 11 هزار سال پیش از میلاد حضرت مسیح(ع) در ایران باستان باز می‌گردد. اهلی‌کردن حیوانات توسط بشر، اولین بار در تمدن‌های ساکن در آسیا اتفاق افتاده و اساساً مفهوم حیوانات اهلی در جامعه بشری قدمتی حدود 32هزار ساله دارد. اولین حیوانی که بر اساس مدارک موجود اهلی شد، سگ بوده است. این موضوع مربوط به دوره کواترنری زمین شناسی، دوره پلیستوسن است که بازه‌ای بین ۲.۵ میلیون سال پیش تا ۱۰هزار سال پیش را پوشش می‌دهد. بعد از آن گوسفند دومین حیوانی بوده که اهلی شده است. این‌که چطور و چگونه انسان موفق به اهلی‌کردن گوسفند شده به شکل واضح و قطعی معلوم نیست، اما می‌دانیم که انسان شکارچی به واسطه نگه‌داری از حیوانات اهلی شکار را کنار گذاشته و به دامپروری مشغول شده است. این موضوع اساس تفاوت انسان‌ها در انتخاب شیوه زندگی بوده است. چرا که اگر کشاورزی را انتخاب می‌کرد باید در یک مکان، با در نظر گرفتن تمام خطرات و فرصت‌ها، ساکن می‌شد و به کشت و زرع می‌پرداخت. اما اگر پرورش دام و نگه‌داری از حیواناتی که اهلی شده بودند را انتخاب می‌کرد باید برای تأمین خوراک آن‌ها مدام از جایی به جای دیگر کوچ می‌کرد و به دنبال مراتع و دشت‌های سرسبز می‌گشت. بدین شکل به مرور تاریخچه دامپروری شکل گرفته است. پیرامون دامپروری مقاله‌ای درباره پرورش گوسفندها و توصیه‌هایی برای دام‌داران در بخش مقالات سایت افشارژن در دسترس شما قرار گرفته است. در ادامه با ما همراه باشید.

تاریخچه دام‌پروری تا پیش از مدرن‌سازی

قدیمی‌ترین سند مکتوب از دام‌دار بودن انسان که اشاره به ابتدایی‌ترین جامعه بشری، حضرات آدم و حوا بر اساس باور ادیان ابراهیمی، دارد مربوط به کتاب مقدس، عهد عتیق (تورات)، سِفْر پیدایش، بخش ۴ آیه ۳ است. هابیل، دومین فرزند آدم و حوا به دامپروری مشغول بوده‌است و این قدیمی‌ترین سند مکتوب پیرامون تاریخچه دامپروری است.  همچنین تقریباً در تمام کتب آسمانی اشارات مستقیمی به شغل دام‌داری بیشتر پیامبران(ع) شده‌است، که این خود دلالت بر قدمت این شغل دارد.

اما اگر به نقش‌واره‌های سنگی و اسناد و کتیبه‌ها و اجسام به‌دست آمده از اماکن باستانی توجه کنیم، از منظر دیگری به این موضوع خواهیم پرداخت. حضور حیوانات اهلی در زندگی انسان، تحول بسیار بزرگی در روند آن ایجاد کرد. به گفته ویکی‌پدیا اهلی کردن فرایندی است که در آن گروهی از جانوران یا گیاهان به زندگی زیر نظر و تحت حمایت انسان‌ها خو می‌گیرند. انسان‌ها به دلایل مختلفی حیوانات را اهلی کرده‌اند. از مهم‌ترین دلایل آن می‌توان به تهیه موادغذایی، استفاده از پوست آن‌ها و تولید پشم و شیر ، کمک کردن در انجام برخی فعالیت‌ها مانند شخم زدن زمین، حمل بار، تردد و حمل‌ونقل، نگهبانی و شکار، محافظت از خود و یا دام، اشاره کرد. دومین حیوانی که توسط انسان اهلی شد و به زندگی تحت‌نظر و حمایت انسان پرداخت گوسفند بود. گوسفندان در زمره تهی‌شاخان قراردارند و به صورت گله‌ای زندگی می‌کنند. همین موضوع باعث پیدایش دامپروری به عنوان یک سبک زندگی انسان بوده‌است. زاد و ولد هر ساله گوسفند و بازدهی بالا نسبت به وقت و انرژی و هزینه نگه‌داری، علت اصلی انتخاب گوسفند برای پرورش در بین دیگر حیوانات اهلی توسط انسان بوده‌است. گوسفندها یا برای گوشت و یا برای پشم و شیرشان نگه‌داری می‌شوند. این خود یعنی تأمین بخش بزرگی از نیازهای اولیه انسان. از این‌رو حتی در عصر حاضر انسان به پرورش گوسفند و دامپروری بسیار راغب است. تا ‌آنجا که این موضوع را به علم تبدیل نموده و پایه‌های علمی مستحکمی برای آن ساخته است. به دانش علمی و عملی پرورش هر نوع دام و پرندگان و آبزیان و حشرات (مانند زنبور) برای دست‌یابی به حداکثر تولید و منافع اقتصادی بیشتر، علم دامپروری می‌گویند.

دام‌داران افرادی بوده‌اند که برای دستیابی به مراتع و خوراک تازه برای دام و دیگر حیوانات اهلی خود همواره به کوچ مشغول بوده و تمام خانواده و دارایی خود را همراه گله خود از محلی به محل دیگر منتقل می‌کردند. حضور مستمر در طبیعت و دشت و کوه‌پایه و مواجهه با خطرات طبیعی، باعث شد دامپروران کم‌کم افرادی دلیر و شجاع بار بیایند. با بررسی تاریخچه دامپروری به نکات جالبی پیرامون علل و عوامل به‌وجود آمدن بسیاری از مشاغل و یا رفتارهای امروزی پی می‌بریم. ریشه و اساس پیدایش ایل در میان اقوام مختلف همین موضوع بوده‌است. ایل‌نشینان برای حفظ و حراست از خانواده و گله خود به افرادی سوارکار و جنگ‌آور تبدیل شدند. فراز و فرودهای بی‌شمار موجود در طبیعت و زندگی طبیعت‌محور آن‌ها، باعث شد تا همواره نسبت به دست‌یابی به هدف و شرایط بهتر، همواره همت و تلاش کنند و برای دستیابی به هدف خود حتی بجنگند. کما اینکه در تاریخ کشورمان، سلسله سلجوقیان توسط ایل قنیق ترکان اغور در ایران و آسیا شکل گرفت.

با رشد مدنی جوامع انسانی، به این دلیل که احساس نیاز به تأمین غذای افراد جامعه بیش از پیش شده بود، اهمیت دامپروری و پرورش حیوانات اهلی رو به افزایش گذاشت. به مرور طوایف و ایل‌هایی که دارای گله بیشتری بودند از قدرت و ثروت بیشتری برخوردار شدند. این باعث می‌شد که نسبت به دیگر اقوام پیشرفته‌تر باشند و برای دستیابی به گله بزرگ‌تر و زودبازده تلاش‌هایی را آغاز کنند. کم‌کم پیشرفت جامعه بشر به پرورش حیوانات و تولیدات آن‌ها وابستگی بیشتری پیدا کرد و با آغاز زندگی شهرنشینی نیازهای روزافزونی به‌وجود آمد. انسان توانست با دخالت در جفت‌گیری گوسفندان و کنترل آن، به اصلاح نژاد دامی دست‌یافته و شکل و ریخت جدیدی از دام‌های مورد نیاز خود را در جهت رفع احتیاجات و ملزومات زندگی خویش به‌وجود آورد. دامپروری سنتی از نظر شناخت بیشتر روش‌های پرورش و جفت‌گیری و نگه‌داری از بره‌ها، شناخت بیماری‌های رایج و علل شیوع بیماری و یا بیماری‌های مشترک بین دام و دیگر حیوانات اهلی ، پیشرفت‌های چشم‌گیری را تا به امروز داشته است. اما به طور کلی از نظر ساختار کلی کوچ‌محوری برای دستیابی به علوفه تازه و نظام خوراک‌دهی به دام، تغییر چندانی نداشته است.

دامپروری مدرن
تاریخچه دامپروری بعد از تبدیل شدن تجربیات به‌دست آمده از دام و دامپروری به علم، به شکل ویژه‌ای متحول شد. این علم به مباحث فیزیولوژی و ژنتیک دام می‌پردازد. هدف آن اصلاح نژاد و مدیریت تولید و تغذیه دام به شکل مناسب، برای دستیابی به بالاترین بازده در مدت زمانی کوتاه است. این موضوع پس از افزایش جمعیت شهرنشین و بالارفتن حجم مورد نیاز غذا در بازه زمانی کوتاه اتفاق افتاد. با شهرنشین شدن روستاییان و مقیم شدن ایل‌ها، تولید تا حد قابل توجهی کاهش یافت و در نتیجه تقاضا بیش از تولید شد. به همین دلیل مسئولیت دام‌داران و دامپروران برای تأمین غذای مورد نیاز جامعه بیشتر شد. از این‌رو با سرعت هر چه تمام‌تر، دامپروری به سمت مدرن و صنعتی شدن پیش رفت. با ثابت شدن دام در محدوده دام‌داری، تحرک آن کم شد، لذا خطرات ناشی از جابجایی و حمله درندگان و تلف شدن دام در حین کوچ از بین رفت. از طرفی جفت‌گیری و تولید مثل آن تحت نظارت و کنترل قرار گرفت و گام‌های موثری در زمینه اصلاح نژادی و باردهی دام به‌وجود آمد. درصد بالایی از توجهات از دیگر حیوانات اهلی به سمت دام معطوف شد. روند خوراک‌دهی حیوان به شیوه صنعتی درآمد و از حجم کاری لازم برای پرورش تعداد مشخصی دام کاسته شد. دیگر مکانیزم نگهداری دام به شکلی شده‌است که به حضور مستقیم نیروی انسانی نیاز نیست و کل فعالیت‌ها با حضور کمتری نیرو، و با نظارت همه جانبه به انجام می‌رسد. با استفاده از انواع واکسن، دارو و مکمل‌های غذایی میزان مرگ‌ومیر دام بر اثر بیماری تا درصد بسیار بالایی کم شد و روند تولیدات دام سالم بهتر و بهتر شد.

بدین شکل توضیحات کلی‌ای پیرامون روند شکل‌گیری دام‌داری‌های امروزی و تغییرات اتفاق افتاده از ابتدای پیدایش دامپروری مورد بررسی قرار گرفت. امیدواریم که مطالعه این مقاله برایتان مفید بوده باشد. در ادامه مطالعه مطلب مرگ بره ها و راه‌هایی برای کاهش آن پیشنهاد می گردد.