بره قوچ وقتی که به سن بلوغ و جفت‌گیری می‌رسد باید مورد سنجش و کنترل قرار بگیرد. البته فرقی ندارد قوچ و میش در هر مزرعه و گله‌ای که هستند باید همواره پایش شوند تا جفت گیری قوچ و باروری میش به درستی انجام شود و به نتیجه مطلوب برسد. در مقاله جفت گیری قوچ و تولید مثل قوچ چگونه است و عوامل موثر بر آن چیستند؟ موارد متعددی برای کنترل و سنجش صحت باروری قوچ‌ها ذکر شده است که می‌توانید با کلیک روی عنوان مقاله، آن‌ها را مطالعه کنید. در مقاله حاضر هم به ادامه توضیحِ مواردی می‌پردازیم که یک مزرعه‌دار یا دام‌دار باید برای جفت‌گیری صحیح قوچ‌ها آن‌ها را رعایت کند. با ما همراه باشید.

آزمون صحت آمیزش

هر بره قوچ یا قوچ بالغی باید مورد ارزیابیِ صحت آمیزش قرار بگیرد. به آزمونِ صحت آمیزش به طور اختصار (BSE) گفته می‌شود. دام‌داران با انجام این آزمایش روی قوچ‌ها می‌توانند توانایی بالقوه یک قوچ را برای آمیزش تخمین بزنند. نکته بسیار مهمی که مزرعه‌داران و گله‌داران باید به آن توجه داشته باشند این است که تعداد قوچ‌های عقیم بسیار اندک است ولی این موضوع نباید آن‌ها را دچار اشتباه کند و فکر کنند که تمامی قوچ‌ها از نظر باروری و جفت‌گیری وضعیت مطلوبی دارند. در واقع تعداد قوچ‌های عقیم اندک است اما تعداد قوچ‌هایی که قدرت باروری آن‌ها کاهش یافته است، فراوان بوده و به همین خاطر انجام آزمون صحت آمیزش برای بره قوچ و قوچ بالغ ضروری است. ناگفته نماند انجام چنین پایش‌هایی صرفاً برای گوسفندان نر نبوده و قوچ و میش هر دو باید مرتباً تحت نظارت و کنترل باشند.

طبق مطالعات انجام شده و تحقیقاتِ سنوات گذشته، می‌توان گفت چیزی در حدود 10 الی 15 درصد قوچ‌هایی که از آن‌ها آزمون صحت آمیزش گرفته شده است، یا نابارور بوده‌اند یا قدرت باروری آن‌ها مطلوب نبوده است.

انجام آزمون صحت جفت گیری قوچ

آزمون صحت آمیزش دارای دو بخش عمده است. مرحله اول معاینه فیزیکی بره قوچ و قوچ بالغ بوده و مرحله دومِ این آزمون نیز آزمایش و ارزیابی مَنی قوچ است.

برخی از این معایناتِ فیزیکی بین قوچ و میش مشترک است. مواردی مانند عدم وجود نقص بدنی در آن‌ها یا عدم گندیدگی سُم یا داشتن سم تاول‌دار، در هر دو جنس گوسفند چک می‌شود. در صورتی که گوسفند به یکی از این بیماری‌ها دچار بود نیاز به سم‌چینی خواهد داشت که این کار هم زیرمجموعه همان معاینه فیزیکیِ آزمونِ صحت آمیزش قرار می‌گیرد. علاوه بر سم‌ها و اطمینان از سالم بودن آن‌ها مواردی مثل پاها، چشم‌ها، غلاف قضیب، اپیدیدیمیس و بیضه‌ها نیز باید با لمس کردن توسط دامپزشک بررسی شوند. سالم بودن این اعضا برای جفت گیری قوچ ضروری است.

برای مثال اگر بیضه‌ی یک قوچ زخمی باشد یا اندازه آن به طور غیرعادی کوچک باشد، ظرفیت جفت‌گیری را در گوسفند کاهش خواهد داد. اگر «اپیدیدیمیس» دچار التهاب شده باشد می‌تواند نشانه عفونت «بروسلا اوویس» یا تب مالت باشد. در مورد بیضه‌ها باید محیط بیضه‌ای نیز مورد سنجش قرار بگیرد یعنی این‌که پهنای بیضه‌ها در عریض‌ترین بخش آن‌ها اندازه‌گیری شود که داشتن اندازه استاندارد و فراتر از آن می‌تواند نشانه باروری مناسب باشد. البته دام‌پزشکی که آزمون صحت آمیزش را انجام می‌دهد می‌داند که محیط بیضه‌ای بره قوچ یا هر قوچ بالغی بر مبنای شرایط بدنی حیوان و یا بر اساس فصل، متفاوت خواهد بود، اما در فصل جفت‌گیریِ پاییز این محیط باید به بیشترین اندازه خود برسد.

لازم به ذکر است که بره‌قوچ‌هایی که محیط بیضه‌ای آن‌ها از 30 سانتیمتر کمتر و قوچ‌های بالغی که محیط بیضه‌ای آن‌ها از 31 سانتیمتر کمتر باشد، برای انجام آمیزش و جفت‌گیری مناسب نخواهند بود.

برای یک قوچ بالغ که بیش از 14 ماه سن داشته باشد محیط کیسه بیضه‌ای باید بین 32 تا 40 سانتیمتر باشد و اندازه بیش از 40 سانتیمتر به ندرت وجود خواهد داشت. همچنین برای یک بره قوچ که بین 8 تا 14 ماه سن دارد محیط مطلوبِ کیسه بیضه‌ای بین 30 تا 36 سانتیمتر است و اندازه بیش از 36 سانتیمتر به صورت استثنا وجود خواهد داشت.

ارزیابی منی

دامپزشکان برای دریافت منی قوچ‌ها از دو روش «انزال الکتریکی» یا «مهبل مصنوعی» استفاده می‌کنند. انجام این امور به حضور یک تکنسین در کنار دامپزشک نیاز دارد.

ارزیابی منی در نهایت به کیفیت جفت گیری قوچ و میش کمک کرده و انجام آن ضروری است. در آزمایش ارزیابی اسپرم، میزان جنبندگی اسپرم تخمین زده می‌شود. همچنین مقدار گلبول‌های سفید خون و ریخت‌شناسی آن‌ها نیز مورد پایش قرار می‌گیرد. حداقل استاندارد برای میزان جنبندگی اسپرم در بره قوچ یا قوچ بالغ حدود 30 درصد و مقدار مناسب ریخت‌شناسی طبیعی نیز در حدود 70 درصد باشد.

در ارزیابی منی باید نسبت به عدم وجود گلبول‌های سفید خونی در منی نیز اطمینان حاصل کرد. وجود گلبول‌های سفید در منی نشان دهنده عفونت در بدن گوسفند است و به احتمال قوی نشان دهنده عفونت ناشی از التهاب اپیدیدیمیس است.

میل جنسی بره قوچ و قوچ بالغ

تمایل به جفت‌گیری بین قوچ و میش را می‌توان میل جنسی نام نهاد. در بیضه‌های قوچ‌ها سلول‌های ویژه‌ای وجود دارند که کار آن‌ها آزادسازی «تستوسترون» است. با آزاد شدن تستوسترون میل جنسی قوچ تنظیم می‌شود. این میل در بین قوچ‌ها بسیار متغیر است و برای همین برنامه پایش و سنجشِ آمیزش در مزارع و گله‌ها بسیار ضروری است. جفت گیری قوچ به خصوص در گله یا مزرعه‌ای که یک قوچ وجود دارد (اصطلاحاً تک نیایی است) بسیار ضروری است.

لازم به ذکر است که میزان بروز میل جنسی در قوچ‌ها در فصل‌های غیر جفت‌گیری کاهش پیدا می‌کند منهای برخی از نژادها که از زمان رسیدن بره قوچ به پبوبرتی به طور مداوم میل جنسی خود را بروز می‌دهند.

از جمله مواردی که می‌تواند روی بروز میل جنسی تاثیر بگذارد تغذیه نامناسبِ قوچ است که باعث سو تغذیه و لاغری یا باعث چاقی بیش از حد گوسفند می‌شود. افزایش سن یا درگیر شدن با بیماری‌هایی مانند آرتریت (ورم مفاصل) نیز می‌تواند باعث کاهش بروز میل جنسی در قوچ‌ها شود. در ضمن باید در نظر داشت که برخی از قوچ‌ها به طور ارثی دارای میل جنسی پایین هستند و همچنین درصدی بین 8 تا 10 درصد از آن‌ها نیز هم‌جنس‌خواه به دنیا می‌آیند که این ویژگی باعث می‌شود جفت گیری قوچ و میش اتفاق نیفتد.

آزمون تعیین ظرفیت جفت گیری قوچ و میش

این آزمون یک فعالیت و آزمایش میدانی است که در طی آن قوچ‌ها را در مدت زمانی به طول دو هفته یا بیشتر در معرض میش‌های فحل قرار می‌دهند و رفتارهای جنسی آن‌ها را ثبت می‌کنند. با این کار می‌توان میزان بروز میل جنسی هر قوچ، هم‌جنس‌خواه بودن یا پایین بودن میل جنسی آن‌‌ها را بررسی کرد. برای ثبت دقیقِ داده‌های چنین آزمایشی از ابزاری مانند «سینه‌بندِ علامت‌گذاری» استفاده می‌شود. در این روش هر قوچ یک سینه‌بند دارد که روی آن آغشته به رنگ خاصی است و در صورتی که این قوچ با یک میشِ فحل آمیزش داشته باشد، رنگ از روی سینه‌بند قوچ به روی بدن میش منتقل می‌شود. با استفاده از این روش میزان فعالیت و ظرفیت جفت‌گیری و نرخ موفقیت جفت‌گیری هر قوچ را می‌توان به دست آورد. در ضمن اگر در طی این فرآیندِ دوهفته‌ای بره قوچ یا قوچ بالغی وجود داشته باشد که هیچ میشی را علامت‌دار نکرده باشد، باید از میدان آزمایش خارج شود.

از آنجایی که دوره فحلی میش‌ها بین 16 تا 17 روز است این آزمایش را در چنین بازه زمانی‌ای انجام می‌دهند و در سیکل اولیه نیز از رنگ‌های روشن استفاده می‌کنند تا در صورتی که یک میش بعد از علامت‌دار شدن باز هم فحل ماند و اقدام به جفت‌گیری کرد، بتوان رنگ‌های مختلف را روی بدن آن تشخیص داد. این تداخل رنگی از روشن به تیره روی بدن میش، به این معنا است که جفت گیری قوچ و میش موفقیت‌آمیز نبوده و قوچ مورد نظر ظرفیت جفت‌گیری ندارد یا دارای ظرفیت پایینی است.

برای مثال یکی از نتایج جالبی که از آزمون تعیین ظرفیت جفت‌گیری به دست آمده این مورد بوده است که قوچ‌های دوقلو نسبت به قوچ‌هایی که به صورت تک‌قلو به دنیا آمده‌اند، ظرفیت جفت‌گیری بالاتری را نشان داده‌اند.

مدیریت قوچ

اولین نکته‌ای که در مورد مدیریت کردن بره قوچ و قوچ‌های بالغ باید به آن توجه کرد این است که یک قوچ در فصل جفت‌گیری می‌تواند تا 15 درصد از وزن بدن خود را از دست بدهد. پس نیاز است که قبل از آغاز فصل جفت‌گیری جیره‌نویسی مخصوص برای هر قوچ صورت بگیرد. در ضمن همان طور که گفته شد زیادی لاغر یا چاق بودن قوچ نیز می‌تواند فرآیند جفت‌گیری را با اخلال مواجه کند.

از آنجایی که تنش‌های حرارتی و به خصوص گرما می‌تواند یک قوچ را بین 6 تا 10 هفته عقیم کند! بهتر است که 2 ماه قبل از آغاز فصل جفت‌گیری نسبت به پشم‌چینی آن‌ها اقدام شود تا احتمال موفقیت جفت گیری قوچ بیشتر شود. در ضمن باید از برداشته شدن پشم‌های اطراف کیسه بیضه نیز اطمینان حاصل کرد.

نتیجه‌گیری

طبق مطالبی که در این مقاله عنوان شد برای این‌که یک بره قوچ یا قوچ بالغ بتواند باروری و جفت‌گیری موفقی داشته باشد، نیاز است که در موارد مختلفی مورد سنجش و پایش قرار بگیرد. لازم به ذکر است که سنجیدن قدرت تولیدمثلی قوچ‌ها نیاز به مکان مناسب، امکانات لازم و نیروی انسانی کافی دارد، در صورتی که این موارد فراهم نباشد امکان سنجش قوچ‌ها وجود ندارد یا نتایج حاصل از ‌آن، آن‌چنان قابل استناد نیست.

با تکیه بر همین اصل باید گفت که در گله‌های سنتی پرورش گوسفند با توجه به حضور مداوم گوسفندان در دشت و فضای باز، امکان اجرای بسیاری از پارامترهای سنجش کیفیت باروری و تولیدمثلی قوچ‌ها وجود ندارد.

پس می‌توان نتیجه گرفت اجرای چنین برنامه‌های مدونی نیاز به اجرای گله‌داری و پروش گوسفند به صورت مدرن و صنعتی دارد. انجام آزمون صحت آمیزش، تشخیص ناباروری یا قدرت پایین باروری، انجام معاینه فیزیکی اندام تناسلی قوچ و انجام ارزیابی منی نیز هر کدام نیاز به ابزار و زمان مناسب دارند که طبعاً با حضور گله در مناطق غیرمسکونی و دورافتاده امکان‌پذیر نیست.

سنجش میزان میل جنسی و تعیین ظرفیت جفت‌گیری برای قوچ‌ها نیز از جمله این موارد هستند که می‌توان آن‌ها را در دامداری‌های صنعتی و مدرن امروزی پیاده‌سازی کرد.

در ضمن مجتمع دام‌پروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا و میش دوقلوزا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.