بیماری های چشمی گوسفندان یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌های دام‌داران و دام‌پروران است. سلامت چشم دام بسیار مهم است و اگر دچار یکی از این بیماری های گوسفندان شده و درگیر مشکلات چشمی بشود، ممکن است حتی نتواند حرکت کند. این موضوع بر سلامت و در نتیجه بازدهی گله اثر بسیار بدی خواهد‌گذاشت. در مقاله بیماری گوسفندان و روش‌های درمان به بیان مطالبی کلی پرداختیم. در این مقاله تلاش کرده‌ایم تا کمی به صورت ویژه و تخصصی به موضوع نگاه کنیم. با افشار ژن همراه باشید.

انواع بیماری های چشمی گوسفندان

• اگزمای دور چشم

یکی از بیماری های چشمی گوسفندان که اغلب به آن “اگزمای صورت” یا “اگزمای اطراف مغز” هم گفته می‌شود اگزمای دورچشم است. اگزمای دور چشم یک بیماری شایع پوستی اطراف چشم دام است که معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که فضای گوسفندان در دریچه‌های خوراک، فضای کمی باشد. مطالعات انجام شده روی این نوع از بیماری های چشمی گوسفندان هیچ درگیری ویروسی را نشان نداد اما یک استافیلوکوکوس اورئوس همولیتیک مشخص شد که ضایعات پوستی نکروتیک شدیدی در تلقیح گوسفندان ایجاد می‌کرد. به نظر می‌رسد اصطلاح مناسب‌تری برای این بیماری درماتیت استافیلوکوکی باشد. ضربه به پوست دور چشم دام اجازه ورود باکتری‌های استافیلوکوکوس اورئوس را می‌دهد که باعث عفونت موضعی شدید می‌شود. گوسفندان مبتلا پلک‌هایشان به‌شدت متورم است که مانع دید در آن چشم دام می‌شود. میش‌هایی که هر دو چشم آن‌ها مبتلا است نابینا می‌شوند. هنگامی که پوست بهبود می‌یابد، ریزش مو به شدت مشخص می‌شود که تا 2 الی 3 سانتی‌متر در اطراف چشم آن‌ها گسترش می‌یابد.

همولیتیک چیست؟

همولیتیک در بیماری های گوسفندان ، نوعی کم‌خونی ناشی از همولیز (تخریب گلبول قرمز) است. همولیز می‌تواند داخل عروقی یا خارج عروقی (مانند طحال) باشد. بیماری می‌تواند ارثی یا اکتسابی و خفیف تا کشنده باشد. در این نوع آنمی (کم‌خونی) به دلیل همولیز ما معمولاً افزایش بیلی‌روبین خون، زردی و افزایش خون‌سازی در مغز استخوان را داریم. در طولانی مدت ممکن است سنگ کیسه‌صفرا و هایپرتانسیون ریوی نیز در کنار انواع بیماری های چشمی گوسفندان مشاهده شود.

ضایعات پوستی نکروتیک

بافت نکروز یک بیماری است که در آن سلول‌های مرده در اندام بدن باقی می‌ماند. مرگ سلول‌ها به دلیل کمبود اکسیژن و قطع جریان خون اتفاق می‌افتد. برای اطلاعات تخصصی‌تر در ویکی‌پدیا necrotic skin lesions را جستجو کنید.

درماتیت استافیلوکوکی چیست؟

درماتیت استافیلوکوکی یا زرد زخم، که از بیماری های گوسفندان است، التهاب پوست بین فولیکولیک همراه با ایجاد پوسته و پوسته داخل اپیدرم است. ضایعات معمولاً روی پستان اتفاق می‌افتد که پایه پستانک‌ها و غدد درون‌پستانی اغلب تحت تأثیر قرار می‌گیرند. خارش و درد نادر است و حیوانات مبتلا معمولاً دچار اختلال سیستمیک نمی‌شوند مگر اینکه ماستیت اتفاق بیفتد (اسکات، 1988) درماتیت استافیلوکوکی گوسفندان به طور معمول سر را درگیر می‌کند. زخم چشم دام به دلیل تماس نزدیک سر با ورودی‌های خوراک‌خوری و علوفه‌زبر در مرتع ممکن است تحریک شود. ناهنجاری می‌تواند از طریق بهداشت نامناسب هنگام شیردوشی در گله پخش شود و گاهی اوقات به عنوان یک بیماری مشترک بین انسان و مشترک با عفونت‌های پوستی انسان ثبت می‌شود (Foster، 2012). التیام ضایعات ممکن است هفته‌ها طول بکشد و شیوع بیماری می‌تواند ماه‌ها ادامه یابد زیرا عفونت بیماری های چشمی گوسفندان از طریق گله گسترش می‌یابد. برخی از گله‌ها می‌توانند در سال‌های متوالی تحت تأثیر قرار بگیرند. تشخیص افتراقی درماتیت استافیلوکوک ممکن است شامل درماتیت پوستیک مسری (ویروس پاراپوکس یا orf)، درماتوفیتوز، درماتوفیلوز و حساسیت به نور باشد (Foster، 2012). از آنجا که علائم بالینی عفونت استافیلوکوکی پوستی پاتوگنومونیک نیستند و ممکن است شامل جوش نوک‌تیز، کورک، پوست‌پوست شدن، رنگ بیش از حد، اریتم (قرمزی سطحی پوست، معمولاً در لکه‌ها، در نتیجه آسیب یا تحریک باعث گشادشدن مویرگ‌های خون می‌شود) و آلوپسی باشند. تأیید عفونت بیماری های چشمی گوسفندان تنها با ترکیبی از روش‌های تشخیصی که به ندرت به دلیل هزینه برای دام‌های مزرعه انجام می‌شود، حاصل می‌شود.

درمان

میش‌هایی که بینایی آن‌ها در هر دو چشم دچار اختلال است باید در فضایی جداگانه نگهداری شوند تا از تغذیه کافی اطمینان حاصل شود و از مرگ ناشی از حادثه پیشگیری شود. بهبود سریع معمولاً پس از تزریق آنتی‌بیوتیکی مانند پروکسی پنی‌سیلین دیده می‌شود.

پیشگیری و کنترل

با نیاز به فضای مناسب در دهانه‌های خوراک‌خوری (45 سانتیمتر برای هر گوسفند) یا تغذیه مستقیم از مراتع تمیز با استفاده از “میان وعده” برای توزیع خوراک، می‌توان از ابتلا به بیماری های چشمی گوسفندان مانند اگزمای دور چشمی جلوگیری کرد.

• چشم صورتی یا برف‌کوری (کراتوکونژونکتیویت عفونی یا تورم چشم واگیردار)

چشم صورتی یا برف‌کوری، یکی دیگر از بیماری های چشمی گوسفندان است و به گفته عامیانه، یک عفونت باکتریایی است که اغلب با وزش باد شدید و کولاک در زمستان همراه است. تعداد زیادی از گوسفندها می‌توانند تحت تأثیر این شرایط جوی قرار بگیرند. همچنین هنگامی که گوسفندان در آغل نزدیک یکدیگر هستند یا هنگامی که در واردکردن سر در دریچه‌های خوراک‌خوری یا قفسه‌های یونجه رقابت وجود دارد، به سرعت گسترش می‌یابد. اگر گوسفندانی که تازه خریداری شده‌اند قبل از اضافه شدن به گله در قرنطینه نباشند، می‌توانند آلودگی ایجاد کنند. این شرایط می‌تواند روی یک یا هر دو چشم دام تأثیر بگذارد. در معاینه دقیق چشم (های) آسیب دیده، قرمزی ملتحمه (غشای نازک و شفافی که دنبالۀ بخش زیرپوستی پلک چشم دام است) و بسته شدن اجباری پلک‌ها هنگام قرار گرفتن گوسفندان در معرض نور شدید خورشید مشاهده می‌شود. موارد پیشرفته‌تر این نوع از بیماری های چشمی گوسفندان ، کدر بودن سطح چشم و گاهی زخم شدید سطح چشم دام را نشان می‌دهد. در موارد شدید، زخم سطح چشم ممکن است به پارگی تبدیل شود اما این غیرمعمول است. در اواخر بارداری، بیماری بره دوقلو (بیماری بره دوقلو (TLD) می‌تواند در میش‌های لاغر یا چاق وجود داشته باشد و در اثر یک رویداد استرس‌زا مانند تغییر در آب و هوا، تغییر در رژیم غذایی یا مشکلات سم که منجر به کمبود بحرانی قندخون می‌شود، باعث می‌شود که میش از دنبه خود برای تأمین انرژی استفاده نماید.) ممکن است در میش های چندقلوزا هم دیده شود. این به دلیل نابینایی و عدم توانایی یافتن غذای کافی اتفاق می‌افتد. گوسفندان همچنین ممکن است در اثر حادثه از بین بروند، به عنوان مثال افتادن در خندق‌ها یا گیر افتادن در حصار در صورت ایجاد کوری موقتی.

درمان

هر حیوانی که علائمی از عفونت نشان دهد (بسته شدن جزئی پلک‌ها، لکه‌های پارگی صورت) باید درمان شود. گوسفندان مبتلا باید از دسترسی ساده و همیشگی به علوفه و آب در زمان نگهداری بهره‌مند باشند تا از گرسنگی و بیماری های گوسفندان مثل بیماری‌های متابولیکی جلوگیری شود. یک تزریق اکسی‌تتراسایکلین با اثر طولانی مدت یک درمان بسیار مؤثر است. همچنین ممکن است از تزریق آنتی‌بیوتیک به طور مستقیم در چشم دام استفاده شود، اما این امر همیشه در شرایط مزرعه به مدت 4-3 روز نمی‌تواند انجام شود. در بیماری های چشمی گوسفندان احتمال مصونیت بعد از عفونت ضعیف است و ممکن است شرایط دوباره عود کند.

پیشگیری و کنترل

تهیه سرپناه در برابر طوفان در مراتع تپه‌ای و کوهستانی خطر عفونت بیماری های چشمی گوسفندان را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. تأمین فضای کافی و تغذیه کنسانتره روی زمین ممکن است گسترش عفونت را در سراسر گله محدودکند. شیوع چشم صورتی ممکن است پس از واردکردن دام تازه خریداری شده به گله رخ دهد، بنابراین، در صورت امکان، تمام دام‌های جدید باید به طور جداگانه به عنوان یک گروه، دور از گله اصلی مدیریت و نگهداری شوند تا اطمینان حاصل شود که هیچ علامتی از عفونت قبل از مخلوط شدن وجود ندارد.

• التهاب عنبیه گوسفند

یووئیت عنبیه چشم دام که به آن التهاب عنبیه نیز گفته می‌شود، با عفونت ملتحمه با باکتری لیستریا (لیستریا مونوسیتوژنز) همراه است. این ماده در بیماری های چشمی گوسفندان در هر سنی دیده می‌شود و معمولاً از طریق تغذیه علوفه سیلویی منتقل می‌گردد. علائم اولیه تولید بیش از حد اشک، بسته شدن اجباری پلک‌ها و بیزاری از نور است که روی یک یا هر دو چشم دام تأثیر می‌گذارد. در طی دو تا سه روز، سطح چشم یک کدورت سفید مایل به آبی ایجاد می‌کند. بهبود چشم چند هفته بدون درمان طول می‌کشد.

پیشگیری و کنترل

برای تولید علوفه کم‌خطر برای گوسفندان سعی کنید از حداقل آلودگی علوفه به خاک اطمینان حاصل کنید. نشانه‌ای از وجود خاک احتمالی در علوفه از بررسی سیلو امکان‌پذیر است. هنگام اطمینان از شرایط مناسب، رشد باکتری‌های لیستریا را در هنگام بسته‌بندی به دقت زیر نظر بگیرید و به جزئیات توجه کنید. سعی کنید از طریق سوراخ‌کاری سیلو قرارگرفتن علوفه در معرض هوا را به حداکثر برسانید. ساخت سیلو با طول کم‌تر برای گوسفندان، تغذیه آن‌ها را بدون نیاز به فروبردن سر در علوفه‌های ساقه بلند آسان می‌کند. عفونت با لیستریا می‌تواند علاوه بر بیماری چشمی گوسفندان ، مشکلات دیگری در گوسفندها مانند سقط‌جنین ایجاد کند. همیشه کیفیت علوفه را هم از نظر مقدار خوراک و هم از نظر نگهداری ارزیابی کنید. سیلوی بی‌کیفیت یا کپک‌زده باید کنار گذاشته شود. اگر التهاب عنبیه چشم دام در گروهی از گوسفندان تشخیص داده شود، تخلیه باقی‌مانده علوفه از سیلو می‌تواند از بروز عفونت‌های جدید جلوگیری‌کند.

آنتروپیون (پلک معکوس)

یکی دیگر از بیماری های چشمی گوسفندان آنتروپیون است. وضعیتی که در آن پلک به سمت داخل چشم چرخانده می‌شود، به طور معمول در اثر اسپاسم عضلانی یا در اثر التهاب یا زخم ملتحمه ایجاد می‌شود (مانند بیماری‌هایی مانند تراکوم) و در نتیجه باعث تحریک چشم دام توسط مژه‌ها (تریشیازیس) می‌شود.

انتروپیون یک مشکل ارثی شایع در بسیاری از نژادهای گوسفند است. وارونگی پلک پایین یا از بدو تولد وجود دارد یا خیلی زود بعد از آن ظاهر می‌شود. ترشح از چشم دام آسیب دیده به سرعت چرکی می‌شود. تماس مستقیم بین مژه‌ها و سطح چشم باعث سوزش و زخم شدید و بروز بیماری های چشمی گوسفندان و در موارد پیشرفته‌تر، نابینایی می‌شود. این وضعیت به طور مکرر بر روی هر دو چشم تأثیر می‌گذارد.

درمان

در موارد ساده، پلک تحتانی با غلتیدن به پایین پوست بلافاصله زیر پلک پایین واقع می‌شود. سپس آنتی‌بیوتیک موضعی به شکل پماد برای کنترل عفونت باکتریایی ثانویه بالقوه روی چشم دام قرار می‌گیرد. علاوه بر این، این حرکت پلک پایین را روان می‌کند و در نتیجه احتمال وارونگی را کاهش می‌دهد.

اگر پس از بیرون آوردن پلک پایین وارونگی پلک عود کند، می‌توان ۰٫۵ میلی‌لیتر آنتی‌بیوتیک به پلک پایین تزریق کرد. بره توسط یک دستیار ایمن نگه‌داشته می‌شود و یک سوزن 21 سنجی 15 میلی‌متری که از طریق پوست پلک پایین به موازات و تقریباً 1 سانتی‌متر زیر پلک پایین تزریق می‌شود. این حجم از آنتی‌بیوتیک به طور موثر برگشتگی پلک‌های پایین را از بین می‌برد و یک مانع برای کنترل عفونت ثانویه باکتریایی و دیگر بیماری های چشمی گوسفندان تشکیل می‌دهد.

روش دیگر، گیره‌های فلزی نازکی است که در زاویه درست پلک‌ها قرار می‌گیرند و با استفاده از انبرهای ظریف (کلیپس‌های Eales) بسته می‌شوند. همچنین می‌توانند برای محافظت از پلک پایین استفاده شوند. این کلیپس‌ها این مزیت را دارند که می‌توانند توسط یک نفر و به سرعت نصب شوند.

از جراحی نوار دور چشم دام و کشیدن لبه‌های بریده شده به همراه بخیه می‌توان برای همیشگی پلک پایین استفاده کرد اما به ندرت لازم است.

پیشگیری و کنترل

آنتروپیون با بازرسی منظم از تمام بره‌های تازه متولد شده کنترل می‌شود تا اطمینان حاصل شود که عفونت پلک‌های تحتانی به طور طبیعی از بین رفته‌اند. مولفه ژنتیکی آنتروپیون باید به‌دقت بررسی شود. وقتی این شرایط مشخص شود که بتوان آن را به قوچ خاصی نسبت داد، نباید آن‌ها را نگهداری کرد یا آن‌ها برای تولیدمثل فروخت.

در این مقاله تلاش کردیم تا توضیحات اجمالی ای درباره بیماری های چشمی گوسفندان ارائه نماییم. در ادامه مطالعه مقاله بیماری های سیستم های خون شناسی ، ایمونولوژیک و لنفاوی در گوسفندان را پیشنهاد می‌کنیم.