بیماری آنتروتوکسمی را می‌توان به عنوان یکی از کشنده‌ترین بیماری گوسفندان معرفی کرد. بیماری‌های گوسفندان یکی از مواردی است که باعث ایجاد مشکلات بسیاری برای دام‌داران می‌شود. این مشکلات از هزینه‌های تحمیل شده به دام‌دار شروع می‌شود و تا تلفات دام‌ها و متضرر شدن دام‌دار ادامه می‌یابد. پس بهتر است که تمام دام‌داران اطلاعات کافی در خصوص انواع بیماری گوسفندان، نشانه‌ها و راه‌های جلوگیری از آن داشته باشند. البته باید توجه داشت که دانستن این اطلاعات به معنی عدم استفاده و مشورت با دامپزشک نیست و تنها برای این است که با متوجه شدن به موقع بیماری و انجام اقدامات به موقع می‌توان از شیوع بیماری در گله، تحمیل هزینه‌های بیشتر و تلفات دام‌ها جلوگیری کرد و باعث شد تا روند افزایش و رشد دام‌ها با تأخیر کمتری مواجه شود. بیماری آنتروتوکسمی در حقیقت یکی از بیماری‌های حیوانات علفخوار است که دلیل آن رشد غیرعادی و زیاد باکتری کلستریدیوم پرفرانژانس در معده آن‌ها است. باکتری کلستریدیوم پرفرانژانس ۵ تیپ دارد که هر کدام از این تیپ‌ها سموم مختلفی را ترشح می‌کنند که با جذب آن توسط دستگاه گوارش، گوسفندان به بیماری آنتروتوکسمی مبتلا می‌شوند. راه‌هایی نظیر استفاده از واکسن آنتروتوکسمی برای جلوگیری از ابتلا و شیوع این بیماری گوسفندان وجود دارد. پیشنهاد می‌کنیم برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص انواع بیماری‌های گوسفندان مطلب بیماری‌های گوسفندان، انواع و درمان را مطالعه کنید. در این مطلب قصد داریم در خصوص بیماری آنتروتوکسمی، انواع تیپ‌های آن و واکسن چهار ظرفیتی آنتروتوکسمی مطالبی را با هم مرور کنیم. با افشار ژن همراه باشید.

بیماری آنتروتوکسمی

بیماری‌های ناشی از باکتری‌های بی‌هوازی به طور مستقیم و غیرمستقیم در مرگ و میر دام‌ها و کاهش رشد، تولیدمثل و تولید فراورده‌های دامی نقش دارد. این بیماری‌ها در بسیاری از دام‌داری‌های ایران وجود دارد که هر سال موجب تلفات بسیاری در گوسفندان و متضرر شدن دام‌داران بسیاری می‌شود. بیماری آنتروتوکسمی توسط باکتری کلستریدیوم پرفرانژانس ایجاد می‌شود. باکتری کلستریدیوم پرفرانژانس به صورت طبیعی در خاک و دستگاه گوارش گوسفندان یافت می‌شود. دستگاه گوارش با استفاده از مدفوع رشد این باکتری‌ها را کنترل می‌کند و باعث می‌شود که میزان آن‌ها از حد مناسب فراتر نرود و باعث ایجاد بیماری نگردد. برخی موارد مانند پرخوری، تغییر جیره غذایی و استفاده بیش از حد از غلات در جیره غذایی باعث می‌شود تا حرکات دستگاه گوارش کند یا متوقف گردد. زمانی که حرکات دستگاه گوارش کند شود و یا متوقف گردد، باکتری‌ها از دستگاه گوارش گوسفند دفع نمی‌شوند و بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود. افزایش تعداد باکتری‌ها باعث تولید سم بیشتر و مبتلا شدن گوسفند به بیماری آنتروتوکسمی می‌شود.

علائم بیماری گوسفندان آنتروتوکسمی

این بیماری در گوسفندانی با سنین متفاوت، علائم متفاوتی دارد. بسیاری از بره‌ها در صورت ابتلا به این بیماری به سرعت تلف می‌شوند و فرصت کافی برای درمان آن‌ها وجود ندارد. معمولاً دوره بیماری در بره‌ها کمتر از ۱۲ ساعت است. گوسفندان بیمار معمولاً بیشتر از بره‌ها زنده می‌مانند و دوره بیماری تا ۲۴ ساعت افزایش می‌یابد. اولین نشانه بروز این بیماری در گله بی‌حالی، افسردگی، خمیازه و عدم توجه به غذا است. تشدید بیماری باعث تشنج، وجود کف در دهان و در نهایت مرگ گوسفند می‌شود. گوسفندان مبتلا به بیماری آنتروتوکسمی معمولاً از گله عقب می‌مانند، تلوتلو می‌خورند، به درستی نمی‌توانند راه بروند، فک‌های خود را به یکدیگر می‌سایند، ترشح بزاق دارند و در مرحله آخر بیماری ممکن است نفخ در آن‌ها دیده شود.آ

انواع تیپ‌های بیماری آنتروتوکسمی

همان‌طور که گفتیم بیماری آنتروتوکسمی ۵ تیپ دارد که در ادامه این مطلب قصد داریم در خصوص چهار تیپ B، C، D و کلستریدیوم سپتیکوم مطالبی را با هم مرور کنیم.

اسهال عفونی بره‌های نوزاد (تیپ B)

عامل بیماری اسهال عفونی بره‌های نوزاد، تیپ B باکتری کلستریدیوم پرفرانژانس است. این باکتری‌ها در روده‌ دام‌ها و خاک مراتعی که سابقه بروز بیماری در آن محل وجود داشته، وجود دارند. این باکتری علاوه بر ایجاد بیماری اسهال عفونی در بره‌ها باعث ایجاد بیماری‌های آنتروتوکسمی یا آنتریت هموراژیک در گوسفندان و بزها می‌شود.

آنتروتوکسمی گوسفندان جوان (تیپ C)

سم‌هایی که باکتری‌های کلستریدیوم پرفرانژانس تیپ C از خود ترشح می‌کنند موجب تورم و پرخونی روده می‌گردد. این بیماری موجب مرگ سریع دام می‌شود و مهم‌ترین علامت آن اسهال شدید و درد در ناحیه شکم است. دام مبتلا به این بیماری ظرف مدت ۳ تا ۴ ساعت تلف می‌شود.

پرخوری یا قلوه نرمی (تیپ D)

از شایع‌ترین بیماری گوسفندان و بره‌ها در دنیا پرخوری یا قلوه نرمی است. این بیماری در ایران نیز مانند تمام دنیا شایع است و باکتری کلستریدیوم پرفرانژانس تیپ D عامل ایجاد این بیماری است. این باکتری‌ها از روده گوسفندان مبتلا جدا می‌شود و سایر گوسفندان گله را مبتلا می‌کند.

براکسیدر گوسفندهای جوان

کلستریدیوم سپتیکیوم عامل بیماری براکسیدر در گوسفندان جوان است. این بیماری را می‌توان یک بیماری حاد و کشنده دانست که معمولاً در دستگاه گوارش دام‌ها وجود دارد. اوایل زمستان این بیماری بیشتر از هر زمان دیگری شیوع پیدا می‌کند.

پیشگیری از بروز بیماری گوسفندان آنتروتوکسمی

راه‌های متفاوتی برای پیشگیری از بیماری آنتروتوکسمی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• استفاده از واکسن آنتروتوکسمی
• جلوگیری از پرخوری دام
• تغییر آهسته و تدریجی جیره غذایی
• دفن صحیح لاشه‌های تلف شده (دفن در گودال عمیق و پوشانده شدن با آهک)

واکسن آنتروتوکسمی

کشت فرموله کلستریدیوم پرفرانژانس تیپ‌های B، C، D و کلستریدیوم سپتیکوم ترکیبات واکسن آنتروتوکسمی را تشکیل می‌دهند. این واکسن زرد رنگ به صورت سوسپانسیون کشت می‌شود و برای پیشگیری از بیماری‌هایی مانند اسهال عفونی بره‌های نوزاد، آنتروتوکسمی گوسفندان جوان، پیشگیری از پرخوری یا قلوه نرمی و براکسیدر گوسفندان جوان کاربرد دارد.

۲ تا ۳ میلی‌لیتر از این واکسن باید با توجه به جثه و وزن گوسفندان به آن‌ها تزریق شود. این واکسن را در دو نوبت و به فاصله ۲ تا ۳ هفته به گوسفند تزریق می‌کنند. ناحیه خلفی کتف دام محل تزریق این واکسن است که به صورت زیر جلدی باید انجام شود.

نکات مهم در خصوص واکسن آنتروتوکسمی

اولین و مهم‌ترین نکته‌ای که در خصوص واکسن آنتروتوکسمی باید به آن توجه داشت تهیه واکسن مناسب است. برای این کار نیاز است که واکسن را از مراکز و مراجع معتبر خریداری کنید. نکته دیگری که در هنگام خرید واکسن باید به آن توجه کنید تاریخ انقضا است. استفاده از واکسن‌های تاریخ مصرف گذشته نه تنها در کنترل بیماری‌ها کمکی نمی‌کند بلکه می‌تواند بر مشکلات دام‌دار بیفزاید. واکسن‌ها را باید پس از تهیه در شرایط مناسب نگهداری کرد. واکسن‌های آنتروتوکسمی باید در دمای ۴ تا ۸ درجه سانتی‌گراد و به دور از تابش مستقیم نور خورشید نگهداری شوند.

نکته دوم تزریق واکسن و نکات مربوط به آن است. واکسن باید توسط دامپزشک تزریق شود. قبل از تزریق باید شیشه حاوی واکسن به خوبی تکان داده شود و پس از استفاده از واکسن شیشه‌های حاوی واکسن باید معدوم شوند. در صورتی که مقداری واکسن آنتروتوکسمی در شیشه باقی ماند نمی‌توان از آن در روزهای بعدی استفاده کرد و باید آن را مانند شیشه‌های خالی معدوم کرد.

برای جلوگیری از انتقال بیماری‌های دیگر باید سر سوزن تزریق برای هر گوسفند عوض شود و لوازم و محل تزریق با استفاده از الکل و سایر مواد ضدعفونی کننده، ضد عفونی شوند.

واکسیناسیون گوسفندان برای عدم ابتلا به بیماری آنتروتوکسمی باید حتماً در روزهای خشک و آفتابی انجام شود.

دام‌های جوان پس از یک ماهگی باید نوبت اول واکسن خود را دریافت کنند و پس از ۲ تا ۳ هفته بعد نوبت دوم واکسن به آن‌ها تزریق شود. پس از اولین تزریق واکسن که در دو نوبت است، گوسفندان سالی یک بار باید واکسینه شوند. باید توجه داشت که واکسن باید به گوسفندان سالم تزریق شود.

برای تزریق واکسن آنتروتوکسمی به میش‌های آبستن توجه داشته باشید که حتماً باید قبل از دو هفته مانده به زایمان تزریق انجام شود. این کار باعث می‌شود تا پادتن‌هایی که توسط بدن میش ساخته می‌شود به شیر آغوز منتقل شود و بره‌ها نیز از فواید این پادتن‌ها بهره‌مند شوند. پس از شروع دو هفته آخر آبستنی نباید به میش‌های باردار واکسن آنتروتوکسمی را تزریق کرد.

روش‌های کنترل و درمان بیماری آنتروتوکسمی

در صورت مشاهده بیماری در گوسفندان بهترین راه تماس با دامپزشک است. دامپزشکان برای درمان بیماری آنتروتوکسمی معمولاً موارد زیر را انجام می‌دهند.

برای گوسفندانی که به تیپ C و D این بیماری مبتلا شده‌اند، تزریق زیر جلدی ۵ میلی‌لیتر واکسن پیشنهاد می‌شود. تزریق پنی‌سیلین، خوراکی‌های ضد اسید، انجام درمان‌های لازم برای رفع نفخ، تجویز تیامین، احیای مایعات بدن به صورت وریدی یا زیر جلدی و استفاده از پروبیوتیک‌ها پس از تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها جهت تحریک تکثیر میکروفلوز طبیعی شکمبه از دیگر مواردی است که توسط دامپزشکان برای درمان آنتروتوکسمی استفاده می‌شود.

معرفی برخی دیگر از بیماری‌های مربوط به گوسفندان

در مقاله حاضر اطلاعات مفصلی در مورد بیماری آنتروتوکسمی در گوسفندان و علائم آن بیان شد. انواع تیپ‌های این بیماری شرح داده و راه‌های پیشگیری و درمان آن نیز بیان شد. از آنجایی که بیماری‌های شایع میان دام‌های سبک و به خصوص گوسفندان، زیاد هستند در ادامه برخی دیگر از این بیماری‌ها را معرفی کرده و علائم مربوط به هر کدام را نیز شرح می‌دهیم.

موضوعی که باید به آن دقت داشت این است که بیماری‌های گوسفندان زیاد هستند ولی پیشگیری، کنترل و درمان آن‌ها کار سختی نیست. برای این کار نیاز است که دامداران محترم حواسشان به علائم این بیماری‌ها و ظهور آن‌ها باشد و در همه حال با مشورت و نظارت دامپزشک، اقدام به واکسیناسیون، پیشگیری و درمان گوسفندان گله یا مزرعه خود نمایند.

در جدول ذیل به معرفی چند مورد از این بیماری و نشانه‌های بروز آن‌ها پرداخته‌ایم.

ردیف	نام بیماری	علائم بیماری
۱	آنتروتوکسمی	بی‌حال شدن گوسفند، ترشح زیاد بزاق دهان، تجمع خون در شکمبه و شیردان دام، تلوتلو خوردن و به سختی راه رفتن، نفخ، خمیازه کشیدن و توجه نداشتن به خوراک
۲	انگل گوارشی نماتودیروس	بروز اسهال شدید در دام، کم شدن وزن گوسفند، ادرار زیاد و شدید، بی‌حالی و افسردگی
۳	عضله سفید	خارج شدن کف از بینی دام، به سختی تنفس کردن، با درد راه رفتن، به مرور ملایم شدن عضلات، داشتن ظاهری قوز کرده و تب
۴	اکتیما	کم شدن وزن گوسفند، ایجاد زخم روی بدن، زخم شدن دهان، مشاهده زخم روی سم و پستان و بروز تب
۵	تب برفکی	بروز جوش‌های چرکی روی بدن گوسفند، افسردگی، لنگیدن در هنگام راه رفتن، سقط جنین، تب زیاد، بي‌اشتهایی، کم شدن میزان تولید شیر توسط میش و ترشح بزاق زیاد
۶	تنیای روده	کم شدن وزن دام، داشتن درد شدید و اسهال
۷	لمفادنیت کازئوس	کم شدن اشتهای دام، کم شدن میزان تولید پشم، افت کیفیت پشم گوسفند، متورم شدن گره‌های لنفاوی بدن، ترشحات چرکی در بینی و چشم دام، کم شدن وزن و بروز تنگی نفس
۸	زردی	زرد شدن چشم دام، تب، ریزش مداوم اشک، خستگی و متورم شدن پلک‌ها
۹	آگالاکسی	کم شدن میزان تولید شیر توسط میش مبتلا، خارج شدن ترشحات از پستان با حالتی چسبناک، متورم شدن پستان، کم شدن وزن دام، تب، کم شدن اشتها، بي‌حالی، متورم شدن چشم و قرنیه گوسفند
۱۰	کیست سیستی سرکوس اویس	بعد از ذبح کردن در گوشت گوسفند کیست مشاهده خواهد شد

دامداران باید بدانند که به محض مشاهده هر کدام از نشانه‌های بیماری‌های فوق باید بلافاصله با دامپزشک مشورت کرده و اقدامات پیشگیرانه و درمانی را آغاز کنند.

برای شناخت بیشتر و بهتر بیماری‌های مربوط به گوسفندان می‌توانید مقاله شایع‌ترین بیماری گوسفند ها؛ بخوانید و بدانید – بخش اول و مقاله شایع‌ترین بیماری گوسفندها ؛ بیماری های دام را بشناسید – بخش دوم را مطالعه کنید.

در صورتی که مطالعه این مطلب برایتان سودمند بود پیشنهاد می‌کنیم مطلب گندیدگی سم چیست و برای درمان آن چه باید کرد را مطالعه کنید.

در ضمن مجتمع دام‌پروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا و میش دوقلوزا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.