فحل شدن گوسفندان مبحثی است که در مقاله فحلی میش و دستکاری در آن‌؛ راه‌های کنترل در تولید مثل گوسفند چیست؟ به آن پرداختیم و چندین روش متفاوت برای این کار را شرح دادیم. در مقاله حاضر این بحث را ادامه داده و دیگر روش‌های این موضوع شامل تلقیح مصنوعی گوسفند ، ملاتونین درمانی، کنترل نور و … را بیان خواهیم کرد. با افشار ژن همراه باشید.

پروستاگلاندین درمانی

این روش صرفاً در میش‌هایی که دارای چرخه فحل هستند بازدهی داشته و صرفاً در فصول تولیدمثلی قابل استفاده است. در واقع باید گفت برای میش‌هایی که در فاز آنستروس هستند امکان استفاده از این شیوه وجود ندارد. دو فرآورده‌ای که در این روش مورد استفاده قرار می‌گیرند شامل (PGF2A) و Estrumate cloprostenol هستند. عملکرد پروستاگلاندین‌ها بدین شکل است که آن‌ها مانع پیشروی جسم زرد به سمت تخمدانِ میش شده و پیغام عدم ادامه آبستنی را به بدن صادر می‌کنند. بعد از تزریق این مواد به میش و تاثیرگذاری ‌آن‌ها، میش‌ها در زمانی قابل پیش‌بینی و برنامه‌ریزی شده تخمک‌ریزی می‌کنند و بدین شکل فحل آن‌ها تحت کنترل درمی‌آید.

در صورت انجام یک بار درمان با پروستاگلاندین‌ها، در طی مدت زمان 30 تا 48 ساعت بعد، 60 تا 70 درصد از گوسفندان ماده به طور هم‌زمان فحل خواهند شد. البته لازم به ذکر است که برای گوسفندان، سیستم دو بار تزریق پروستاگلاندین در یک بازه‌ی 11 روزه رایج‌تر است.

ملاتونین درمانی

میش‌هایی که غیر سیکلیک هستند یعنی سیکل فحل مشخصی ندارند را می‌توان با استفاده از ملاتونین تحریک کرد. ملاتونین به «هورمون تاریکی» معروف است زیرا این هورمون از غده صنوبری یا (پینه آل) و در طی شب در سرتاسر بدن میش منتشر می‌شود.

ملاتونین در حالت طبیعی در روزهای کوتاه پاییز بیشتر ترشح می‌شود زیرا با زیاد بودنِ طول تاریکی در شبانه‌روز، بدن میش‌ها این هورمون را بیشتر منتشر می‌کند. به همین خاطر است که پاییز را فصل جفت‌گیری گوسفندان یا فحل شدن آن‌ها می‌دانند. غده صنوبری در این زمان افزایش پیدا کرده و ترشحات این غده در این ایام بیشتر خواهد شد.

این شیوه درمانی حداقل باید در طی یک بازه 35 روزه مورد استفاده قرار بگیرد تا به نتایج دلخواه و مطلوب برسد.

اگر دام‌دار یا مزرعه‌داری بخواهد چرخه نور و تاریکی را برای میش‌ها دستکاری کند، کاری زمان‌بر و پرهزینه خواهد بود و به همین دلیل برای فحلی استفاده از ملاتونین درمانی توجیه بیشتری دارد.

در این شیوه «ایمپلنت‌های رگیلون» نزدیک پایه گوشِ میش و در زیر پوست قرار می‌گیرند. با این کار سطح ملاتونین موجود در پلاسما افزایش پیدا می‌کند. برای اجرای این روش باید 6 هفته قبل از جفت‌گیری میش‌ها را از قوچ‌ها جدا کرده و ایمپلنت را 6 تا 8 هفته قبل از جفت‌گیری جایگذاری کرد. این کار باعث می‌شود عمق آنستروس در میش‌ها کم شده و تحریک بیشتری برای آن‌ها اتفاق بیفتد و به معرفی قوچ‌ها پاسخ بهتری بدهند.

هورمون‌های گونادوتروپینی

این هورمون‌ها تخمک‌ریزی را در میش‌های آنستروس افزایش می‌دهند اما این تخمک‌ریزی عموماً با فحل شدن همراه نیست. باید توجه داشت فحل وقتی رخ می‌دهد که درمان گوسفند از 6 روز قبل و با استفاده از پروژسترون صورت گرفته باشد.

البته همچنان باید در نظر داشت که روش کم‌هزینه‌تر، استفاده از سیدرگذاری و اسفنج‌گذاری است و روش‌های درمانی با هورمون‌های مختلف پرهزینه‌تر هستند. تمامی این روش‌ها باید به یک نتیجه مشخص – که کنترل زمان فحل گوسفندان است – برسد. با کنترل این زمان می‌توان فرآیند جفت‌گیری را نیز کنترل کرد و سپس با استفاده از آمیزش طبیعی یا تلقیح مصنوعی گوسفند ، به دنیا آمدن بره‌های جدید را از لحاظ زمانی به بازه‌های دلخواه منتقل کرد.

کنترل نور

کنترل کردن نور در مکان نگه‌داری گوسفندان یکی دیگر از روش‌های تحریک گوسفند و آغاز دوره فحل آن است. به پستاندارانی نظیر گوسفند تولیدمثل کننده‌ی «روزکوتاه» گفته می‌شود، جاندارانی که در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند اگر در ساختمان‌ها و مکان‌های کم‌نور قرار بگیرند و دوره نوری آن مکان به مرور و در طی 8 تا 12 هفته رو به کاهش بگذارد، احتمال این‌که چرخه فحلی خود را آغاز کنند، وجود دارد.

لازم به ذکر است که این موضوع برای قوچ‌ها نیز صادق است و اگر آن‌ها نیز در معرض شرایط نوری مشابه قرار بگیرند، می‌توانند توان باروری بالایی به دست بیاورند. نکته‌ای که دام‌داران و مزرعه‌داران باید به آن دقت داشته باشند این است که استفاده از این روش هزینه‌بر، زمان‌بر و دارای سختی و پیچیدگی‌های زیادی است.

تاثیر قوچ در فحل شدن

تاثیرگذاری قوچ‌ها در فحل شدن میش‌ها بدین شکل است که میش‌های غیر سیکلیک هنگامی که به طور ناگهانی در معرض حضور قوچ قرار می‌گیرند، تحریک به تخمک‌ریزی می‌شوند. تاثیر دیگری که قوچ روی میش می‌گذارد این گونه است که قوچ‌ها یک ماده شیمیایی به نام «فرومون» از خود ترشح می‌کنند که اگر این ماده توسط میش استشمام شود‌، آن را تحریک به فحل می‌کند. قابل ذکر است در صورتی که میش‌ها و قوچ‌ها به طور مداوم در مجاورت هم باشند و ارتباط بینایی و بویایی با هم داشته باشند، تاثیرگذاری فرومون روی میش‌ها کم شده و به همین نسبت تحریک‌پذیری آن‌ها نیز کاهش پیدا می‌کند.

میش‌هایی که سیکلیک نیستند بعد از این‌که 3 یا 4 روز از معرفی قوچ به آن‌ها بگذرد، تخمک‌ریزی خواهند کرد. نکته بسیار مهم در اینجا این است که نخستین فحلی در این زمان توسط قوچ کشف نخواهد شد و به آن «فحل خاموش» می‌گویند. در نتیجه‌ی این فحل خاموش، دو اوج فحل طبیعی ایجاد می‌شود که اولی در حدود 18 روز از فحل خاموش و دومی در حدود 25 روز از فحل خاموش اتفاق خواهند افتاد.

اگر میشی وجود داشته باشد که در هیچ کدام از این دوره‌های 18 روزه یا 25 روزه؛ چه با جفت‌گیری طبیعی چه با تلقیح مصنوعی گوسفند باردار نشود، احتمال این‌که 17 روز بعد باردار شود، وجود دارد.

درصد بارور شدن میش‌ها به صورت طبیعی در اولین فحل، بین 60 تا 70 درصد از تعداد گله یا مزرعه است. میش‌هایی که بارور نشده باقی می‌مانند، در فحل دومِ بعد از فحل خاموش، بارور خواهند شد. البته از این تعداد هم 60 تا 70 درصد آن‌ها بارور می‌شوند.

در صورتی که یک گله‌دار یا مزرعه‌دار بخواهد از شیوه تاثیر قوچ برای فحلِ میش‌ها استفاده کند بین حداقل 6 هفته (بین 6 تا 8 هفته) قوچ‌ها را از میش‌ها جدا نگه دارد تا این روش کارایی لازم را داشته باشد. لازم به ذکر است که این جداسازی باید به گونه‌ای باشد که هیچ ارتباط بینایی و بویایی‌ای بین آن‌ها وجود نداشته باشد. پس مکان نگه‌داری ‌آن‌ها حتماً باید از هم فاصله داشته باشد.

از جمله نکات مهمی که در مورد این روش باید دانست این است که تاثیر قوچ برای فحل شدن بره میش‌ها کارایی ندارد و در مورد آن‌ها نباید از این شیوه استفاده کرد. در ضمن باید گفت بیشترین بازه تاثیرگذاری حضور قوچ‌ها در کنار میش‌ها مربوط به دوره انتقالی میش‌ها است. دوره انتقالی زمانی است که میش‌ها هنوز وارد چرخه تولیدمثلی نشده‌اند ولی در شرف آن بوده و آماده آغاز این دوره هستند.

عامل موثر دیگر در مورد کارایی این شیوه توجه کردن به نژاد قوچ‌ها است. باید دقت کرد نژادهایی که کمتر تحت تاثیر فصل هستند و در تمام ایام سال توانایی باروری و آمیزش را دارند، برای تحریک فحل شدن غیر سیکلیک میش‌ها بهتر هستند.

موثر و بهینه بودن شیوه تاثیر قوچ‌ها در این است که شیوه‌ای موفق در هم‌زمان‌سازی فحلی میش‌ها بوده که در نهایت منجر به تخمک‌ریزی و سپس آبستنی به شیوه طبیعی یا تلقیح مصنوعی گوسفند شده و بعد از آن به بره‌زایی ختم خواهد شد. تعداد زیادی میش در یک بازه زمانی کوتاه با استفاده از این روش فحل خواهند شد.

برای این‌که بتوان بیشترین بهره‌وری را از این روش به دست آورد باید همیشه تعداد کافی قوچ جوان و سالم در گله یا مزرعه داشت. نکته مهم دیگر این است که از قوچ‌های تیزر (وازکتومی شده) هم می‌توان برای تحریک به فحل میش‌ها استفاده کرد. این قوچ‌ها که اصطلاحاً اخته شده‌اند، توان باروری ندارند ولی برای تحریک به فحلِ یک میش می‌توانند کارا باشند.

فلاشینگ برای فحلی

فلاشینگ روشی تغذیه‌ای است که به میش این امکان را می‌دهد که در هنگام جفت‌گیری به وزن مناسب خود برسد. این شیوه را معمولاً دو هفته قبل از جفت‌گیری به کار می‌بندد تا میش‌ها افزایش وزن داشته باشند. استفاده از فلاشینگ می‌تواند باعث افزایش نرخ تخمک‌ریزی در میش شده و به طبع آن افزایش درصد بره‌زایی را سبب شود.

همان طور که واضح است و طبق توضیحات، استفاده از چنین روشی برای میش‌های لاغر کارایی داشته و باعث افزایش کیفیت فحل شدن و جفت‌گیری ‌آن‌ها خواهد شد و در مورد فحلی و جفت‌گیری میش‌های چاق تاثیر چندانی ندارد.

دو عامل مهم دیگری که بر کارایی فلاشینگ تاثیرگذار هستند، سن میش‌ها و زمان انجام فلاشینگ است. از لحاظ زمانی بهتر است که فلاشینگ را در اوایل فصل جفت‌گیری به کار برد و از لحاظ سن میش‌ها نیز باید دانست که درصدِ پاسخ مطلوب به شیوه فلاشینگ، در میش‌های بالغ بیشتر از میش‌های جوان است.

برای انجام فلاشینگ می‌توان در روز بین 225 تا 450 گرم غلات به میش‌ داد یا آن‌ها را به چراگاهی مطلوب‌تر منتقل کرد. در ضمن با استفاده از جدول‌های تخصصیِ موجود در مورد تغذیه‌ی دام‌ها، می‌توان احتیاجات دام را متوجه شد و با استفاده از اصول جیره نویسی، برای میش‌های گله یا مزرعه فرمول غذایی تنظیم کرد.

نتیجه‌گیری

روش‌های فحلی و هم‌زمان‌سازی فحل شدن گوسفندان که در مطلب دیگری توضیح داده بودیم، عموماً شیوه‌هایی بودند که می‌توان آن‌ها را مداخله‌گر در بدن دام یا گوسفند، نام نهاد. روش‌هایی مثل قرار دادن اسفنج آغشته به پروژسترون در واژن میش، یا جایگذاری سیدر پلاستیکی در واژن، از جمله‌ی این شیوه‌ها بودند. همچنین ایمپلنت‌های زیرپوستی نیز شیوه‌ای مداخله‌گر و زائده‌ای در فیزیک گوسفند محسوب می‌شوند.

اما در این مقاله سعی کرده‌ایم دیگر روش‌های فحل شدن و فحل‌سازیِ هم‌زمان میش‌های یک گله یا مزرعه را بیان کنیم که کمتر به مداخله فیزیکی نیاز دارند. پروستاگلاندین درمانی، ملاتونین درمانی، استفاده از هورمون‌های گونادوتروپینی، کنترل کردن نور، استفاده از قوچ و فلاشینگ، از جمله این روش‌ها هستند که می‌توان آن‌ها را شیوه‌هایی کمتر مداخله‌گر نام نهاد؛ زیرا در طی این روش‌ها یا به صورت تزریقی و خوراکی ماده‌ای را به میش تزریق و منتقل می‌کنیم یا این‌که با کنترل و دست‌کاری در منابع طبیعی مثل نور، حضور جنس نر و تغذیه، هورمون‌های میش را کنترل می‌کنیم.

روش پروستاگلاندین درمانی صرفاً برای میش‌هایی قابل استفاده است که چرخه فحلی داشته باشند. در ضمن این شیوه‌ی کنترل هورمونی فقط در فصل جفت‌گیری گوسفندان قابل استفاده است.

ملاتونین یا هورمون تاریک همان کاری را انجام می‌دهد که با کنترل نور و افزایش تاریکی می‌توان انجام داد. فقط باید دقت داشت که این شیوه برای میش‌هایی کاربرد دارد که غیر سیکلیک باشند. در واقع دوره فحلی مشخصی نداشته باشند.

کنترل کردن نور و مجاور کردن میش‌ها یا قوچ‌ها، از روش‌های غیر مداخله‌گر برای کنترل هورمونی گوسفندان ماده محسوب می‌شوند. استفاده از قوچ‌های وازکتومی شده یا قوچ‌های تیزر هم به منظور تحریک میش‌َها به فحلی توصیه می‌شود.

و در نهایت استفاده از برنامه تغذیه‌ای فلاشینگ در نزدیکی ایام فحلی میش‌ها، می‌تواند به افزایش وزن میش‌های لاغر کمک کرده و فحل شدن آن‌ها را مطلوب‌تر نماید. اوایل فصل جفت‌گیری بهترین زمان برای استفاده از فلاشینگ است. نباید فراموش کرد که تلقیح مصنوعی گوسفند حتما باید با مشورت و توسط دامپزشک صورت بگیرد.

در ضمن مجتمع دام‌پروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا ، میش دوقلوزا و افشار برولا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.