سیستم بره زایی و هر چه لازم است در خصوص آن بدانید
سیستم بره زایی در پرورش گوسفند
سیستم بره زایی و تعیین بهترین روش توسط دامدار، نقش بسیار مهمی در پرورش گوسفند دارد. هر چه میزان تولد بره‌ها با استفاده از گوسفند دو قلوزا یا چند قلوزا بیشتر باشد یا با استفاده از سیستم‌های متفاوت تعداد بارداری میش‌ها و تولد بره‌ها بیشتر شود یا زمان تولد بره‌ها به هم نزدیک‌تر شود و شاهد بارداری بیشتری در طول سال باشیم، گله با سرعت بیشتری رشد می‌کند و دامدار از سود بیشتری بهره‌مند خواهد شد.
انواع سیستم بره زایی
سیستم‌های بره‌زایی به موارد مختلفی اشاره دارند که در صورت انتخاب سیستم مناسب می‌توان انتظار داشت که پرورش گوسفند به بهترین شکل انجام گیرد و دامدار گله‌ای بزرگ‌تر داشته باشد. معمولاً سیستم‌های بره‌زایی به موارد زیر اشاره دارند.
۱. زمان بره‌زایی
۲. تعداد بره‌زایی در سال
۳. محل انجام بره‌زایی
باید توجه داشت که هیچ‌کدام از سیستم‌های بره‌زایی که در ادامه بررسی خواهد شد بهترین نیستند و با توجه به اهداف پرورشی، منابع موجود و شرایط بازار باید راه مناسب برای آن مقطع را انتخاب کرد.
1.زمان بره‌زایی
نخستین تصمیم‌گیری در سیستم‌های بره‌زایی مربوط به زمان زایش است. به دنیا آمدن بره در زمان‌های متفاوت سال می‌تواند مزایا و معایبی داشته باشد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم
بره‌زایی زود هنگام
در سیستم بره زایی زود هنگام بره‌ها در اواخر زمستان و اوایل بهار به دنیا می‌آیند. این سیستم چند امتیاز دارد که مهم‌ترین آن‌ها فراهم بودن نیروی کار است. در زمستان به دلیل کمبود کار نیروهای ارزان بیشتری در دسترس دامدار است و او می‌تواند با قیمت دستمزد پایین‌تری کارهای خود را انجام دهد. از دیگر امتیازات سیستم بره زایی زودهنگام بازار مناسب پیش روی آن است. بازار گوشت ایران در نیمه اول سال قیمت بالاتری به خود می‌بیند. همچنین به طور معمول گوشت بره در زمان عید قربان و تعطیلات سال نو بیشترین قیمت را دارد. مزیت دیگر چرای بره و میش است. در صورتی که بره در زمستان یا اوایل بهار به دنیا بیاید، می‌توان میش‌ها را برای چرا به چراگاه برد و دیگر بره‌ها از نظر تغذیه و دسترسی به چراگاه مشکل نخواهند داشت.
حال نوبت به معایب این روش می‌رسد. برای بره‌زایی در زمستان امکانات مناسبی برای نگه‌داری میش و بره موردنیاز است که تهیه این امکانات و تجهیز دامداری معمولاً پرهزینه است. همچنین در این روش معمولاً احتمال شیوع بیماری‌هایی مانند ورم پستان، اسهال و ذات‌الریه بیشتر است. دلیل این مسئله نگه‌داری گوسفندان در یک محیط بسته و کوچک است. بره‌هایی که زودتر متولد شده‌اند معمولاً از جیره کنستانتره مصرف می‌کنند و رشد سریع‌تری در مقایسه با بره‌هایی که در زمان دیرتری از سال به دنیا می‌آیند دارند اما باید توجه داشت که نیاز به صرف هزینه بیشتری برای افزایش وزن آن‌ها است.
بررسی سیستم بره زایی – بره زایی دیر هنگام
بره‌زایی دیر هنگام
سیستم بره زایی دیر هنگام محبوبیت بیشتری در مقایسه با روش زودهنگام دارد. با بره‌زایی دیرهنگام یا بهاره، روند تولیدمثل و پرورش گوسفند با روند طبیعی تولید علوفه هم‌زمان می‌شود و گوسفندان به منابع بیشتری از علوفه دسترسی دارند. پس می‌توان گفت که مهم‌ترین مزیت سیستم بره زایی دیر هنگام استفاده مناسب از رشد علوفه در بهار است. مزیت دیگر این روش، تغذیه ارزان‌تر میش‌ها در زمستان است و می‌شود از آن‌ها با استفاده از علوفه‌ای با کیفیت پایین‌تر و قیمت ارزان‌تر نگه‌داری کرد.
فصل زاد و ولد طبیعی گوسفندان با سیستم بره زایی بهاره منطبق است و می‌توان با استفاده از این روش دوره‌های جفت‌گیری و بره‌زایی متراکم و فشرده‌تری داشت. میش‌ها و قوچ‌ها در زمان فصل جفت‌گیری پاییز بیشترین میزان باروری را دارند و بسیاری از میش‌ها در پاییز به اولین فحلی خود می‌رسند و در آن بارور می‌شوند. بیشتر این میش‌ها طی دو چرخه فحلی دیگر آبستن می‌شوند و در نتیجه یک دوره بره‌زایی فشرده و کوتاه مدت ۳۵ روزه خواهیم داشت که بره‌ها در این مدت به دنیا خواهند آمد. مزیت دیگر این روش بالاتر بودن نرخ بره‌زایی است و احتمال مواجهه با گوسفند دوقلوزا یا چندقلوزا بیشتر است.
از مهم‌ترین معایب این روش باید به آلودگی‌های انگلی و تلفات ناشی از حیوانات شکارچی اشاره کرد. شرایط آب و هوایی بهار و تابستان بهترین زمان برای رشد انگل‌ها است. همچنین حیوانات شکارچی برای تهیه غذا برای خود و فرزندانشان نیاز بیشتری به غذا دارند و شکار بیشتری می‌کنند که دامداران باید در خصوص این دو مشکل به فکر راه چاره باشند.
بره‌زایی پاییزه
سیستم بره زایی پاییزه چند برتری نسبت به دو سیستم قبلی که در خصوص آن‌ها توضیحاتی ارائه شد، دارد. اولین نکته رشد پاییزه علوفه در زمان اواخر دوران آبستن و اوایل دوران شیردهی است. در این زمان هوا هنوز برای تولد بره‌ها و رشدشان در مراتع مساعد است. همچنین در این زمان احتمال مواجهه با بیماری‌های انگلی و حیوانات شکارچی نیز کاهش یافته است. در هنگام استفاده از این روش با مشکلات و معایبی نیز مواجه خواهید شد. اولین مشکل نرخ پایین‌تر بره‌زایی در مقایسه با سیستم بره زایی بهاره است. همچنین باید از نژادهایی استفاده شود که کمتر تحت تأثیر فصل برای تولیدمثل قرار دارند. البته می‌توان از نژادهایی با تولیدمثل فصلی استفاده کرد اما نیاز به ایجاد شرایط مناسب است. از این شرایط می‌توان به استفاده از قوچ، کنترل نور و دست‌کاری هورمونی چرخه تولیدمثل اشاره کرد.
بره‌زایی شتاب‌زده
سیستم بره زایی شتاب‌زده در حقیقت روشی است که میش‌ها بیشتر از یک بار در سال باردار شوند و بره به دنیا بیاورند. مهم‌ترین هدف استفاده کنندگان از این روش کاهش هزینه‌های ثابت، پرورش بره‌های یکنواخت در تمام طول سال و افزایش سودآوری است.
2.تعداد بره‌زایی در سال
با استفاده از روش‌هایی مانند بره‌زایی شتاب‌زده یا بره‌زایی فرصت طلبانه می‌توان تعداد بیشتری آبستن و تولد بره در یک سال داشت. با استفاده از این روش‌ها پرورش گوسفند سود بیشتری را نصیب دامدار خواهد کرد.
دو بار بره‌زایی در سال
دو بار بره‌زایی در سال را می‌توان متمرکزترین شکل بره‌زایی شتاب‌زده دانست. در این روش میش دو بار در سال بره می‌زاید و بیشترین میزان پتانسیل تولید بره را دارد اما در بیشتر شرایط تجاری کاربردی ندارد.
سیستم بره زایی فرصت طلبانه
بره‌زایی فرصت طلبانه در پرورش گوسفند
سیستم بره زایی فرصت طلبانه روشی است که در آن قوچ‌ها به صورت مداوم با گله نگه‌داری می‌شوند و در صورتی که میش‌ها سالم باشند فاصله بره‌زایی به کمتر از یک سال می‌رسد. بزرگ‌ترین ایراد این روش این است که زمان دقیق بره‌زایی مشخص نیست، پس تعیین زمان برای واکسیناسیون، انگل زدایی و تغذیه‌های لازم و تکمیلی سخت‌تر می‌شود.
سه بار بره زایی در دو سال
در میان سیستم‌های بره‌زایی شتاب‌زده، سه بار بره‌زایی در دو سال رواج بیشتری دارد. در این سیستم معمولاً میش‌ها با فاصله ۸ ماه زایمان می‌کنند. استفاده از این روش نیاز به داشتن برنامه‌ریزی و زمان‌بندی دارد. برای مثال اگر زمان اولین جفت‌گیری را اردیبهشت در نظر بگیریم، بره‌ها در مهر به دنیا خواهند آمد و پس از آن در دی می‌توان دوباره برای باردار شدن گوسفندان اقدامات لازم را انجام داد. زمان بره‌زایی میش‌هایی که در دی ماه حامله شده‌اند، خرداد است و مجدداً شهریور جفت‌گیری می‌کنند تا در بهمن برای سومین بار زایمان کنند.
از مزایای این سیستم می‌توان به تغییر زمان بارداری بنا به دلایلی همچون آب و هوا، میزان خوراک و دلایل مدیریتی اشاره کرد. در این روش می‌توان فاصله ماه‌های بارداری را تغییر داد و به جای سه بار جفت‌گیری با فاصله ۸ ماه، برای جفت‌گیری با فواصل ۷-۷-۱۰ (۷ ماه، ۷ ماه و ۱۰ ماه) یا ۷-۸-۹ (۷ ماه، ۸ ماه و ۹ ماه) برنامه‌ریزی کرد. برای استفاده از این سیستم، دامدار نیاز دارد که گوسفندان مناسب، سالم و قادر به جفت‌گیری در تمام سال داشته باشد.
3.مکان بره زایی
گوسفندان معمولاً در آغل یا چراگاه و مرتع زایمان می‌کنند.
بره‌زایی در آغل
بره‌زایی در آغل و محوطه مسقف رایج‌ترین شکل سیستم بره زایی است و بسیاری از دام‌دارانی که معمولاً از گوسفندان خود در مرتع یا چراگاه نگه‌داری می‌کنند برای زایمان، میش‌ها را به آغل می‌آورند. مهم‌ترین مزیت این روش، بره زایی در زمان زودتری از سال است. همچنین بره‌ها و میش‌ها را از خطر حمله حیوانات شکارچی حفظ می‌کند. این روش بیشتر برای گله‌هایی با باروری بالا کاربرد دارد زیرا می‌توان کنترل بیشتری بر روی گله داشت.
بره‌زایی در چراگاه
بره‌زایی در چراگاه این روزها مورد توجه قرار گرفته و محبوبیت آن در حال افزایش است. این روش کاربردی‌تر و ارزان‌تر از روش بره‌زایی در آغل است و نیاز به نیروی کار کمتری نیز دارد. درست است که در این روش ممکن است با خطر حیوانات شکارچی مواجه شد اما هزینه‌هایی مانند نیروی کار، تهیه تجهیزات برای نگه‌داری و بره‌زایی و تغذیه را کاهش می‌دهد. برای گله‌های کوچک که به راحتی می‌توان آن‌ها را کنترل کرد می‌توان از این روش ارزان استفاده کرد. بره‌زایی در مرتع طبیعی روش سالم‌تری برای میش‌ها و بره‌ها است اما باید توجه داشت که این کار باید در شرایط آب و هوایی مناسب و معتدل انجام گیرد. برای موفقیت سیستم بره زایی در چراگاه باید این کار در یک مرتع خوب و تمیز انجام شود.
روش‌های جایگزین
در این روزها روش‌های جایگزین دیگری برای پرورش گوسفند و ازدیاد زودتر گله نیز وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به استفاده از گوسفندان اصلاح نژادی اشاره کرد. با استفاده از میش هترو، میش همو، قوچ هترو و قوچ همو می‌توان در هر بار بره‌زایی تعداد بیشتری بره داشت و سرعت رشد گله را افزایش داد. یکی از فواید اصلاح نژاد این است که گوسفند دوقلوزا یا چندقلوزا می‌شود. از دیگر تغییراتی که با استفاده از اصلاح نژادی اتفاق می‌افتد می‌توان به افزایش کیفیت یا حجم پشم، افزایش میزان شیر، سرعت رشد بهتر و کاهش میزان دنبه اشاره کرد. خاصیت‌های خوب این گوسفندان به نسل‌های بعد نیز منتقل می‌شوند و می‌توان با استفاده از آن‌ها گله‌ای خوب، پربازده و سودآور داشت.
نکات مهم در مورد بره زایی
بره زایی مطلوب و مقرون‌به‌صرفه در سطرهای قبل توضیح داده شد، اما برای این‌که بهترین نوع بره زایی انتخاب شود نیاز به آگاهی از برخی نکات دیگر نیز هست. برای مثال باید کیفیت عوامل تاثیرگذار بر جفت‌گیری و تولیدمثل را دانست و آن‌ها را مورد سنجش قرار داد.
عواملی مانند کیفیت آمیزش با قوچ، بیماری‌های میش یا قوچ، نژاد قوچ و میش، فصلی که جفت‌گیری در آن رخ داده است، نور محیط جفت‌گیری، رطوبت محیط جفت‌گیری و رطوبت مکانی که میش در دوره آبستنی در آن به سر برده است، سن میش و حرارت محیط نیز از دیگر شاخصه‌هایی هستند که بر تولیدمثل گوسفندان و در بره زایی میش‌ها، اثرگذار هستند.
وراثت نیز می‌تواند کیفیت بره زایی را در طی چند نسل بهبود داده و سرعت رشد و پیشرفت گله یا مزرعه را به صورت تصاعدی افزایش دهد. برای مثال میش‌هایی وجود دارند که در سن پایین به بلوغ رسیده و آبستن می‌شوند. بره‌هایی که از این میش‌ها به دنیا می‌آیند نیز در سن پایین بالغ شده و آماده جفت‌گیری می‌شوند. حضور میش‌هایی از این نسل در هر گله یا مزرعه‌ای می‌تواند به افزایش تعداد بره‌ها و بهره‌وری بیشتر از هر گوسفند بینجامد.
وزن میش عامل مهم و اثرگذار دیگر در سیستم بره زایی و پرورش گوسفند است. دامداران باید بدانند که میش‌های خیلی لاغر یا خیلی چاق برای انجام تولیدمثل آن‌چنان مناسب نیستند و بهتر است که میش همواره وزن متعادلی داشته باشد.
علاوه بر مکان بره زایی، تعداد بره زایی و زمان بره زایی، دامداران باید بتوانند مواردی مثل نور، فصل، حرارت و رطوبت را نیز در سیستم جفت‌گیری و بره زایی میش‌های گله یا مزرعه خود، لحاظ کنند. برای مثال جفت‌گیری یا زایمان در فصل گرما و فصل سرما هر کدام دارای مزایا و معایب خاص خود است.
برخی از این شرایط و اتفاقات از کنترل و توان دامپرور خارج بوده و برخی از آن‌ها مانند نور، زمان جفت‌گیری و … نیز قابل کنترل است. دامدار باید انتخاب کند که مزایا و معایب کدام شیوه را به شیوه دیگر ترجیح می‌دهد.
در ضمن در مورد تغذیه قوچ‌ها و میش‌ها در هر کدام از دوران بره زایی و جفت‌گیری نیز باید دقت لازم و کافی را به کار برد. تغذیه در مزرعه به وسیله کنسانتره یا تغذیه در مرتع و استفاده از علوفه هر کدام ویژگی‌ها و شرایط خاص خود را می‌طلبد. البته بهترین روش استفاده هم‌زمان از هر دو نوع خوراک گوسفند است تا تنوع در جیره گوسفندان رعایت شود.
در صورتی که مطالعه این مطلب برایتان مفید بود پیشنهاد می‌کنیم برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر در خصوص پرورش گوسفند دوقلوزا و چندقلوزا، مقاله گوسفندان افشاری چند قلوزا را مطالعه کنید.
در ضمن مجتمع دام‌پروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا و میش دوقلوزا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.