در فرآیند تولید مثل گوسفندان و جفت‌گیری نر و ماده در گوسفندانی که مد نظر اصلاح نژاد دام هستند، مراحل مختلفی طی می‌شود که در این مقاله ابتدا آماده‌سازی گوسفند ماده (میش) را در دوره تولید مثل گوسفندان توضیح داده و سپس مراحل آماده‌سازی در مورد قوچ یا گوسفند نر را بیان می‌کنیم.
آماده‌سازی گوسفندان ماده برای جفت‌گیری
در فرآیند اصلاح نژاد دام یکی از اولین مواردی که برای تولید مثل گوسفندان و آمادگی میش‌ها و میش افشاری در مورد جفت‌گیری اعمال می‌شود مربوط به تغذیه آن‌ها است. این راهکار بدین صورت است که ۳ تا ۴ هفته مانده به دوره تولید مثل گوسفندان و فرآیند جفت‌گیری به گوسفندان ماده «کنسانتره» اضافه داده می‌شود. دادن کنسانتره اضافی باعث می‌شود که نرخ تخمک‌گذاری در میش‌ها افزایش پیدا کرده و همین عامل نیز باعث افزایش احتمال دو قلو و چند قلوزایی این گوسفندان می‌شود. بهتر است بدانید که افزایش احتمال دو قلو و چند قلوزایی همواره یکی از مواردی بوده است که باعث اصلاح نژاد دام شده است. یکی از نکاتی که در مورد افزودن کنسانتره به خوراک میش‌ها باید در نظر داشت این است: گله‌هایی که در مناطق گرمسیر پرورش داده می‌شوند قابلیت دو قلو یا چند قلوزایی را به‌ندرت خواهند داشت پس بهتر است که دام‌پرورانی که در مناطقی با این شرایط آب و هوایی مشغول به فعالیت هستند این فرآیند را انجام ندهند. در ضمن اگر تعداد گوسفندان موجود در گله بسیار زیاد باشد نیز دو قلوزایی و چند قلوزایی نتیجه مطلوبی نخواهد داشت و ممکن است بره‌ها تلف شوند.
از جمله موارد مهم دیگر در جفت‌گیری و تولید مثل گوسفندان این نکته است که توجه داشته باشیم تا در دوره جفت‌گیری، میش‌ها به میزان کافی به مواد غذایی مغذی دسترسی داشته باشند. هر چه یک میش در شرایط بدنی مطلوب‌تری باشد توانایی این که بره‌های بهتری را به دنیا بیاورد را بیشتر کسب خواهد کرد. فایده بعدی تغذیه مناسب این است که از طریق تغذیه مناسب در دوره تولید مثل گوسفندان ، آماده‌سازی میش‌های لاغر برای باروری بهتر انجام خواهد شد. افزایش دوره‌های فحل بودن. افزایش میزان تخمک‌گذاری و کاهش مرگ‌ومیرِ زودرس جنین از طریق تقویت غشایی که جنین را در برگرفته است نیز از دیگر فواید تغذیه مناسب میش‌ها است که باید در روند اصلاح نژاد دام نیز مورد توجه قرار بگیرد.
مرحله آماده‌سازی برای تولید مثل گوسفندان ، جفت‌گیری و تخمک‌گذاری از طریق تغذیه مناسب را می‌توان بدین‌صورت انجام داد. اضافه کردن روزانه ۲۵۰ گرم کنسانتره یا ۵۰۰ گرم یونجه یا حبوبات مرغوب به غذای میش‌ها.
در دوره تولید مثل گوسفندان آماده‌سازی برای جفت‌گیری پروسه‌ای است که انجام صحیح آن می‌تواند نرخ زادوولد در گوسفندان را ۱۰ تا ۲۰ درصد افزایش دهد.
اگر گوسفندانی که قصد آماده‌سازی آن‌ها برای تولیدمثل را دارید از نژاد گوسفندان پشمی هستند باید مواردی را در نظر داشته باشید.
مورد اول کوتاه کردن پشم گوسفندان است. وجود پشمِ زیاد گاهی اوقات مانع از باروری میش می‌شود. زدن پشم میش‌ها باعث می‌شود که قوچ بتواند عمل جفت‌گیری را به طور مطلوب انجام دهد. در ضمن باید پشم‌های قوچ هم کوتاه شود به خصوص در ناحیه گردن، شکم و اطراف آلت تناسلی. در مورد پشم‌چینی باید بدانید که برخی از نژادهای گوسفند هستند که در اطراف چشم‌ها پشم فراوانی دارند اگر این پشم کوتاه نشود می‌تواند موجب نابینایی گوسفند شده و فرآیند جفت‌گیری را هم با اختلال مواجه کند.
مورد بعدی که برای تولید مثل گوسفندان مهم است، چیدن پشم‌های بخش‌هایی از بدن گوسفند است که پشم‌های چندساله دارد؛ مانند انتهای دم آن‌ها. عموماً در این نواحی پشم‌ها در هم گره خورده‌اند و چرک و آلودگی فراوانی در آن ناحیه انباشته شده است. چیدن پشمِ دم فرآیند جفت‌گیری را تسهیل می‌کند.
آماده‌سازی گوسفندان نر برای جفت‌گیری
در دوره تولید مثل گوسفندان قوچ‌ها یا نرهایی که آمادگی جفت‌گیری را دارند و می‌توانند این فرآیند را به طور کامل و مطلوب انجام دهند، باید نشانه‌گذاری شده تا بتوان به راحتی آن‌ها را در گله تشخیص داد. این کار باعث می‌شود امکان شناسایی میش‌هایی که توسط این نرها باردار شده‌اند نیز فراهم شود. در ضمن شناخت نرهای توانا در باروری در بحث اصلاح نژاد دام نیز بسیار مهم است.
نشانه‌گذاری قوچ‌ها در تولید مثل گوسفندان چگونه است؟
یکی از راه‌هایی که باعث می‌شود که هم قوچ و هم میش علامت‌دار شوند، مالیدن خمیری مخصوص به قسمت سفتِ سینه قوچ است. این خمیر که از ترکیبات مخصوصی همراه با روغن بزرک تهیه می‌شود بر روی سفتی سینه قوچ مالیده می‌شود. وقتی در هنگام جفت‌گیری گوسفند نر با میش در ارتباط است این خمیر به بدن میش نیز مالیده شده و از این طریق هر دوی آن‌ها علامت‌دار می‌شوند. در زمان تولید مثل گوسفندان و دوره جفت‌گیری باید حداقل یک بار در هفته این خمیر را به سینه گوسفند نر مالید تا هر زمانی که فرآیند جفت‌گیری انجام شد خمیر به بدن میش نیز مالیده شود.
راهکار دوم در دوره تولید مثل گوسفندان برای نشانه‌گذاری گوسفندان نر این است که در هنگام جفت‌گیری قوچ و میش، بر روی کفل قوچ علامتی زده شود و حیوان نشانه‌گذاری شود. در مورد میش‌ها حتی می‌توان تاریخ جفت‌گیری را ثبت کرد تا بتوان آن‌ها را از میش‌هایی که جفت‌گیری نکرده‌اند تفکیک کرد.
اگر میش‌هایی که جفت‌گیری کرده‌اند از گله خارج نشده باشند باید هر ۱۶ تا ۱۸ روز که دوره فحلی گوسفندان فرا می‌رسد از رنگ متمایزی برای نشانه‌گذاری میش‌ها استفاده کرد تا هم میش‌های جفت‌گیری نکرده مشخص شوند و هم میش‌هایی که فرآیند جفت‌گیری را تکرار می‌کنند. این کار باعث خواهد شد از آمیزش قوچ‌ها با میش‌هایی که علامت‌گذاری شده‌اند نیز جلوگیری شود.
لازم به ذکر است که فرآیند‌هایی که در مورد آماده‌سازی گوسفندان ماده و نر برای جفت‌گیری توضیح داده شد، مراحلی هستند که می‌توان آن‌ها را در مورد بزها نیز به کار برد.
دقت در تغذیه
همان‌طور که توضیح داده شد اضافه کردن به مقدار کنسانتره یا علوفه‌های گوسفندان نر و ماده در دوره‌ای که قرار است جفت‌گیری انجام دهند، امری رایج است اما دامداران و مزرعه‌داران باید مد نظر داشته باشند که افزایش خوراک نباید بدون بررسی و برنامه باشد. به همین منظور هر گله و هر گوسفند باید جیره نویسی مخصوص به خود را داشته باشد و بر مبنای جیره اختصاصی به خوراک آن افزوده شود. در نهایت جیره مطلوب یک میش که امکان دو قلو یا چند قلوزایی دارد، در دوران جفت‌گیری روزانه بین 1300 تا 1500 گرم خواهد بود و وقتی که این میش به بازه زایمان و سپس شیردهی به بره‌ها می‌رسد، این جیره تا 2500 گرم در روز نیز افزایش خواهد داشت.
برای قوچ‌ها نیز باید چنین شرایطی را مد نظر داشت. در طی دوران نگهداری اولویت دامدار باید حفظ وزن قوچ بوده و از لاغری بیش از حد آن جلوگیری کند و با نزدیک شدن به ایام باروری و فصل جفت‌گیری اقدام به تغذیه بهتر آن‌ها کرده تا مقدار و میزان جفت‌گیری ناموفق در آن‌ها کم شود.
نباید فراموش کرد که در دامداری مدرن و امروزی برای تغذیه علوفه‌ای میش‌ها و قوچ‌ها، برخی از دامپروران از علوفه هیدروپونیک استفاده می‌کنند. این دسته از پرورش‌دهندگان گوسفند باید بدانند که این علوفه‌ها با توجه به کشت نشدن در سطح خاک و استفاده از آب زیاد در کشت قفسه‌ای آن‌ها، 70 تا 80 درصد از آب تشکیل شده‌اند و خوردن آن‌ها از لحاظ تغذیه‌ای آن‌چنان تاثیری در رسیدن مواد مغذی و مکمل‌ها به بدن میش یا قوچ نخواهند داشت و صرفاً به عنوان طعم‌دهنده به علوفه‌های خشک باید از آن استفاده کرد.
دامداران محترم می توانند برای تهیه کنسانتره و جیره نویسی اصولی با کارشناسان افشار ژن تماس بگیرند.
در صورتی که از مطالعه مقاله مربوط به تولید مثل گوسفندان رضایت داشته‌اید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله گوسفندان افشاری چند قلوزا را نیز مورد مطالعه قرار بدهید.
در ضمن مجتمع دامپروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا و میش دوقلوزا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.