بره تازه متولد شده چه مراقبتهایی نیاز دارد؟
بره تازه متولد شده اگر به صورت طبیعی به دنیا آمده باشد عموماً نیازی به مراقبت نداشته و میش میتواند مراقبتهای بعد از زایمان را از آن به عمل آورد. البته دامدار باید بداند نیاز است مواردی که منجر به بیماری بره یا مرگ بره میشوند را کنترل کند. همچنین دامپرور باید غذای بره که همان ماک یا آغوز است را نیز تحت کنترل داشته باشد.
همانطور که اشاره شد این موارد در صورت زایمان طبیعی میش صادق هستند ولی اگر میش در به دنیا آوردن بره خود دچار سختزایی شود نیاز است که دامدار اقدامات احتیاطی لازم را به مشورت یا حضور دامپزشک انجام دهد. انواع زایمان گوسفند و وضعیتهای سختزایی گوسفند را در مقاله زایمان گوسفند چگونه است؟ توضیح دادهایم.
دستورالعملهایی برای بره تازه متولد شده
تنفس بره تازهزا
بره تازه در همان ابتدای تولد و بعد از قطع شدن بند ناف میتواند تنفس عادی داشته باشد. البته مواردی نیز پیش میآید که مخاطی روی بینی و پوزه قرار دارند که برای تنفس راحت باید آنها را برطرف کرد.
در مواردی که بره با تاخیر به دنیا آمده یا میش دچار سختزایی شده باشد ممکن است بره نیاز به تحریک تنفسی داشته باشد. برای این کار میتوان قفسه سینه آن را با ملایمت و به وسیله یک مشت کاه یا یک حوله ماساژ داد. راهکار دیگر فرو بردن یک پر کاه در بینی بره است. آویزان کردن از یک پا و یا پاشیدن آب سرد روی صورت آن نیز راهحلهای دیگر برای تحریک تنفسی برهها است. دمیدن در سوراخ بینی بره هم روشی است که به دامداران برای کمک به تنفس بره تازه متولد شده توصیه میشود. فقط باید دقت داشت که هنگام انجام این کار لبها نباید با بره خیس تماس داشته باشد. البته ابزاری تجاری نیز به همین منظور ساخته شده است که میتوان از آن هم کمک گرفت.
مراقبتهای بعد از تولد
دامدار باید مطمئن شود که میش بره یا برههای تازه متولد شدهاش را میپذیرد و به آنها اجازه شیر خوردن میدهد. اگر بره دچار مشکل نبوده و قوی باشد باید طی نیم یا یک ساعت بعد از تولد، برخاسته و اقدام به شیر خوردن کند. دامدار باید مطمئن شود که هر بره به اندازه کافی ماک یا آغوز که غذای بره در بدو تولد است را دریافت کند.
اگر میانگین مرگ بره را در نظر بگیریم، حدود 20 درصد از آنها قبل از اینکه به مرحله از شیرگیری برسند، میمیرند. همچنین 80 درصد از میزان بیماری بره و مرگ آن نیز در 10 روز ابتدایی تولد رخ میدهد. مراقبت مطلوب و درست از برهها باعث میشود تعداد برههایی که توسط میش رشد پیدا میکنند، افزایش پیدا کند. به طور معمول هدف دامداران از مراقبتهای صحیح بعد از تولد برهها این است که نرخ مرگ و میر آنها را به 4 تا 5 درصد برسانند.
اقدامات هنگام زایمان
کمی قبل از زایمان یا پیش از آن باید میش و برههایش را به یک جایگاه برهزایی یا اتاقک برهزایی منتقل کرد و بعد از گذشت 3 روز اگر مشکلی پیش نیاید، میتوان آنها را از جایگاه خارج کرد. حضور در این جایگاهها میتواند به برقراری رابطه و پیوند بین میش و بره منجر شده و از اشتباه گرفتن بین بره و مادر کمک کند. استفاده کردن از این جایگاه توسط دامدار کنترل سلامت مادر و بره تازه را آسانتر میکند.
بلافاصله بعد از زایمان باید پستان میش را بررسی کرد تا فراهم بودن شیر و یا مشکلات احتمالی نظیر ورم پستان شناسایی شوند. هر سرپستانک باید توسط دامدار استریپ شود (با فشار انگشتان شیر درون سر پستانک تخلیه شود). با این کار سوراخگیر مومی سرپستانک نیز خارج خواهد شد.
همچنین برهها را باید از نزدیک تحت نظر داشت تا مطمئن شد که به راحتی شیر مینوشند. برهای که شیر خورده باشد هنگامی که لمس شود پر بودن شکمش احساس میشود.
دستورالعملهایی برای بره تازه متولد شده
بعد از اینکه دامدار مطمئن شد بره تازه متولد شده ماک کافی خورده و غذای بره به حد کافی به آن رسیده است، باید آنها را تعیین هویت کرده و مشخصاتشان را ثبت کند. در برخی از کشورها نظیر کانادا احتمال میدهند که تمامی برهها با کمبود «سلنیم» متولد میشوند. به همین خاطر به تمامی برهها دز معینی ویتامین ای (E) یا سلنیم تزریق میشود. این تزریقات به صورت درونماهیچهای یا زیرپوستی انجام میشود. البته اگر میش در طی دوران آبستنی با سلنیم مکملسازی شده باشد، نیازی به این کار نخواهد بود.
ضدعفونی کردن بند ناف
بند ناف بره تازه یکی از راههایی است که ممکن است عوامل عفونتزا به بدن وارد شده و باعث بیماری بره یا حتی مرگ بره شود. بند نافهایی که طول آنها از 5 سانتیمتر بیشتر است باید به فاصلهای نزدیکتر به بدن کوتاه شوند و بعد از کوتاه کردن آن برای جلوگیری از عفونت باید بند ناف را ضدعفونی کرد.
تنتورید، بتادین یا کلر هگزیدین از جمله این مواد ضدعفونیکننده هستند که میتوان آنها را به بند ناف اسپری کرد یا بند را در محلول آنها غوطهور کرد. اگر دامداری از محلول استفاده میکند باید بعد از اینکه 10 بره ضدعفونی شدند، محلول درون ظرف را تعویض کند.
همچنین اگر دامدار در گله یا مزرعه خود عمل قطع دم یا اختهسازی را انجام میدهد، باید این کار را در چند روز ابتدای تولد بره انجام دهد.
ماک و اهمیت آن به عنوان غذای بره
میزان اهمیت ماک به عنوان غذای بره آنقدر زیاد است که پرورشدهندگان دام به آن طلای مایع میگویند. اولین شیر تولید شده بعد از زایمان در پستان مادر، ماک یا آغوز نامیده میشود. همه پستانداران ماک را تولید میکنند. این ماده غلیظ بوده و رنگ آن مایل به زرد است.
از آنجایی که آغوز یا ماک حاوی مقدار زیادی پادتن است برای سلامتی بره تازه متولد شده و ایمنی آن در مقابل بیماریها در چند هفته ابتدایی زندگی، ضروری است. از آنجایی که پستانداران در بدو تولد هیچگونه پادتنی در بدن خود ندارند، همه آنها در بدو تولد نیاز به ماک خواهند داشت. باید دانست که پادتنها در جریان خون میش جابهجا نمیشوند و به همین دلیل از طریق بند جفت به جنین منتقل نخواهند شد.
پادتنها مولکولهای پروتئینی درشتی هستند که فقط در بازهی 24 تا 36 ساعت بعد از تولد امکان عبور از دیواره روده را داشته و میتوانند وارد جریان خون بره شوند. اگر این پادتنها در چندین ساعت ابتدایی تولد جذب شوند، بیشترین کارایی را خواهند داشت. اگر برهای ماک دریافت نکند احتمال اینکه در یک محیط پاکیزه و بدون بیماری زنده بماند، بالا خواهد بود ولی اگر برههایی ماک کافی دریافت نکنند احتمال بیماری بره و در نهایت مرگ بره خیلی بالا خواهد رفت.
بره تازه ذخایر انرژی محدودی دارد بنابراین برای اینکه بتواند دمای بدن را برای زنده ماندن حفظ کند نیاز به ماک دارد به خصوص برهای که در آبوهوای سرد متولد شده است. به همین دلیل است که برههای یتیم یا برههایی که به اندازه کافی ماک باکیفیت دریافت نمیکنند، بیشتر در معرض بیماریهای اسهال و ذاتالریه قرار میگیرند.
فواید ماک یا آغوز برای بره تازه
بره تازه متولد شده عموماً ذخیره ویتامین اِی (A) پایینی دارد و ماک با سرشار بودن از این ویتامین میتواند نیاز بره را برطرف کند. در ضمن ماک یا آغوز منبع تامین ویتامین ای (E) برهها نیز هست. مقدار آهن موجود در این غذای بره 10 تا 17 برابر بیشتر از آهن موجود در شیر طبیعی است. آغوز یا ماک ملین بوده و به دفع مواد دفعی در دستگاه هضمی برههای تازهزا کمک میکند.
باید دانست که بعد از زایمان حتماً سرپستانکهای میش برای برسی کیفیت و کمیت ماک، باید استریپ شوند. نکته بعدی در مورد میشهای جوان است. این میشها معمولاً گرایش به تولید ماک کمتر و با کیفیت پایینتر دارند. میشی که در اواخر دوره آبستنی تغذیه بهتر و اصولیتری داشته باشد مقدار بیشتری ماک، با کیفیت بالا تولید خواهد کرد. حال اگر میشی ضعیف باشد و تغذیه مناسبی هم در اواخر دوره آبستنی دریافت نکرده باشد ماک کافی تولید نخواهد کرد به خصوص که این میش دو بره یا بیشتر هم به دنیا آورده باشد.
ماکهایی که کیفیت بالا داشته باشند بیش از 50 میلیگرم یا بیشتر «ایمونوگلوبولین جی» دارند. غلظت این ماده در ماک، بعد از زایمان بلافاصله کاهش پیدا میکند. بر اساس برخی از تحقیقها غلظت ایمونوگلوبولین بعد از گذشت 23 ساعت از زایمان میش، به صفر خواهد رسید.
برای جلوگیری از مرگ بره یا بیماری بره بهتر است که بعد از گذشت نیم ساعت یا یک ساعت از زایمان، بره اقدام به نوشیدن شیر نماید. نهایتاً هم تا 18 ساعت بعد از به دنیا آمدن، بره باید شیر یا همان ماک را بنوشد.
مقدار نوشیدن آغوز با توجه به وزن بره یا شرایط محیطی، متفاوت است ولی معمولاً توصیه میشود در 24 ساعت ابتدایی تولد، بره تازه به اندازه 10 درصد از وزن بدنش ماک دریافت کند. زمانبندی دریافت ماک در این 24 ساعت هم باید به گونهای باشد که بره تازه متولد شده هر 3 تا 4 ساعت مقداری آغوز بنوشد. در ضمن دمای ماک دریافتی بره نیز باید بین 39 تا 40 درجه سانتیگراد (دمای خون بدن) باشد.
منابع آغوز
بهترین منبع ماک برای بره آغوز مادر یا آغوز میشی است که تازه زایمان کرده باشد. اگر امکان استفاده از این دو منبع وجود نداشته باشد میتوان از ماک منجمد استفاده کرد. ماک منجمد از میشهایی به دست میآید که بعد از زایمان دارای ماک اضافه هستند. میشهایی که یک بره به دنیا آوردهاند در اکثر موارد آغوز کافی برای بره دوم نیز دارند و ذخیرهسازی و منجمد کردن ماک این میشها بهترین راهحل برای داشتن بانک ماک است. اوایل فصل برهزایی بهترین موقع برای ذخیرهسازی ماک است.
در صورتی که ماک منجمد هم در دسترس نبود میتوان از ماک تولیدی گله یا مزرعهای دیگر استفاده کرد ولی باید دقت داشت که گله یا مزرعه مورد نظر از لحاظ بیماریها باید مشابه گله شما باشد تا بیماری جدیدی وارد مجموعه نشود. در صورتی که هیچکدام از این مواد در دسترس نباشند، استفاده کردن از ماک گاو یا بز نیز میتواند جایگزین مناسبی برای آغوز میش باشد. البته از آنجایی که شیر گاو به اندازه شیر میش مغذی نیست، در صورتی که به عنوان غذای بره استفاده میشود باید حجم بیشتری از آن را استفاده کرد. مقدار استاندارد استفاده از آغوز گاو برای بره تازه میتواند حدود یکسوم بیشتر از آغوز میش باشد. در نهایت باید دامدار بداند که ماک گله خود دارای پادتنهای سفارشی است و این بهترین نوع ماک برههای تازهزا است.
نکاتی در مورد ماک
- اگر قبل از اقدام به شیر دوشی مقداری «اکسیتوسین» به صورت وریدی یا درونماهیچهای به میش تزریق شود مقدار ماک حاصل شده را افزایش داده و جاری شدن آن را نیز آسانتر میکند.
- استفاده از ماک منجمد باید به ترتیبی باشد که به آرامی در آب نیمهگرم یخگشایی شود. اگر از ماکروویو برای این کار بهره گرفته میشود باید از این دستگاه برای زمانی کوتاه و با درجه حرارت پایین استفاده کرد؛ اما در نهایت استفاده از ماکرویو توصیه نمیَشود. استفاده از حرارت مستقیم و بالا موجب از بین رفتن پادتنهای موجود در ماک میشود.
- برای منجمد کردن ماک بهتر است حجمهای کم این ماده را بستهبندی کرد، زیرا بعد از گرم شدن نمیتوان باقیمانده آن را دوباره منجمد کرد.
- میتوان از سینیهای یخ مکعبی شکل برای منجمد کردن آغوز استفاده کرده و سپس ماکهای قالبی را درون کیسههای فریزر قرار داد. روش دیگر بستهبندی ماک، بستهبندی و منجمد کردن این ماده در ظروف 500 سیسی است.
- آن دسته از دامدارانی که در بین دامهای خود بیماری بره ذاتالریه پیشرونده یا (opp) را شناسایی کردهاند باید دقت زیادی داشته باشند که منبع ماک آنها عاری از بیماری باشد؛ زیرا این بیماری میتواند از طریق آغوز میش مبتلا به بره تازه متولد شده منتقل شود.
دایهگری
دلایل مختلفی وجود دارند که باعث میشوند یک بره تازه برای نوشیدن شیر به میشی دیگر داده شود. بهتر است قبل از اقدام به تغذیه بره با شیشه شیر، دایه برای آن انتخاب شود. در واقع پس از تولد بهتر است که هرچه زودتر دایه بره انتخاب شود. حتی اگر امکان آن وجود دارد تا زمانی که بره تازه متولد شده هنوز خشک نشده است، این اتفاق رخ دهد بهتر خواهد بود.
برخی از دامداران باتجربه در اینجور مواقع با پاشیدن مقداری نمک روی بره خیس میش دایه را ترغیب به لیس زدن آن مینمایند که این کار باعث برقراری پیوند عاطفی بین آنها میشود. میشهایی که تغذیه خوبی داشتهاند و برههای خود را از دست دادهاند، بهترین گزینه برای دایهگری هستند.
در ضمن اگر قرار است دایهگری در مورد یکی از سهقلوها انجام بگیرد باید قویترین بره برای این کار در نظر گرفته شود. همچنین اگر دامداری قصد پرورش مصنوعی برهها را دارد، انتخاب ضعیفترین بره بهترین گزینه برای این کار خواهد بود.
نحوه دایهگری
بعد از انتخاب میش پذیرنده، باید آن را به همراه بره در یک جایگاه برهزایی قرار داد تا از موفقیتآمیز بودن سازگاری آنها اطمینان حاصل کرد. برای راضی کردن میش به پذیرش بره میتوان از تکنیکهای ذیل استفاده کرد.
- بره مهمان را در جفت بره اصلی میش پذیرنده بمالید.
- اگر میش پذیرنده دچار مرگ بره شده است، میتوان پوست بره مرده را روی بره مهمان قرار داد. البته این کار از نظر بهداشتی چندان توصیه نمیشود.
- میتوان میش را در یک جایگاه پیوندزنی که دارای مکانی برای گیر دادن سر میش است، قرار داد. با این کار هنگام مکیدن شیر از پستان، میش امکان اینکه بره را با سر خود هل بدهد نخواهد داشت.
بیماری بره
بیماریهایی مثل ذاتالریه، اسهال، کاهش دمای بدن و موردی مثل گرسنگی از جمله مواردی هستند که در دسته بیماری بره قرار گرفته و هر کدام نیاز به مراقبتهای خاص خود دارند.
اسهال
عامل ایجادکننده بیماری اسهال در بره یکی از باکتریهای ای.کویل، سالمونلا و کلستریدیوم پرفرینژینس تیپ c است. مصرف زیاد شیر نیز میتواند عامل اسهال تغذیهای یا غیر عفونی در بره تازه متولد شده باشد. رعایت اصول بهداشتی و استفاده از ماک به عنوان غذای بره میتواند از بروز این بیماری جلوگیری کند.
برای درمان اسهال میتوان از آنتیبیوتیکها، مایعات و الکترولیتها بهره برد. یک آنتیبیوتیک خوراکی به نام «اسپکتینومایسین» یکی از داروهایی است که برای درمان اسهال بره تازه توصیه شده است. واکسنهای تجاری برای اسهالهایی با منشا ای.کویل و کلستریدیوم پرفرنیتزینس تیپ سی نیز وجود دارند.
ذاتالریه
ذاتالریه نیز یکی بیماری با منشا باکتریایی است که عموماً به وسیلهی باکتریهای پاستورلا همولیتکا و در برخی از موارد باکتری مایکوپلاسما رخ میدهد. از علائم ذاتالریه باید به تب، ناتوانی در مکیدن شیر، افزایش نرخ تنفسی اشاره کرد. درمان نشدن این عارضه میتواند منجر به مرگ بره شود.
نحیف بودن بره، دریافت نکردن ماک کافی، مشکلات تهویه در مکان نگهداری، آلودگی، رطوبت و سرما از جمله عوامل بروز ذاتالریه در بره هستند. عموماً این بیماری در میان گوسفندانی که در مزرعه یا جایگاه پرورش داده میشوند به نسبت گوسفندانی که در مرتع نگهداری میشوند، شایعتر است. برای درمان آن نیز از آنتیبیوتیکهایی مثل پنیسیلین، تتراسایکلینها و … استفاده میشود. خوراندن مایعات نیز به روند بهبودی این بیماری کمک میکند.
کاهش دمای بدن و گرسنگی
- سرمازدگی یا کاهش دمای بدن به همراه گرسنگی دو علت اصلی مرگ بره هستند. این دو عامل میتوانند باعث 5 تا 20 درصد تلفات بره تازه متولد شده باشند. عموماً 30 درصد از تلف شدن برهها تا زمان از شیرگیری آنها، به دلیل گرسنگی و کاهش دمای بدن رخ میدهد؛ و عموماً هم در 3 هفته ابتدایی تولد به وقوع میپیوندد.
- یک بره تازه برای اینکه در یک محیط سرد دمای بدنش را مناسب نگه دارد، باید به همان اندازه که دما از دست میدهد، دما تولید کند. در صورتی که این اتفاق رخ ندهد، بره دچار سرمازدگی خواهد شد.
- برههای کمسنتر به دلیل اینکه چربِی ذخیرهای کمتری (حدود 3 درصد) دارند در مقایسه با گوسفندان بالغ که حدود 10 تا 15 درصد چربی ذخیرهای دارند، زودتر سرمازده خواهند شد.
- لیسیده شدن توسط میش در بدو تولد، داشتن پوشش ضخیمتر و حضور در یک مکان سرپوشیده میتواند از سرمازدگی بره در بدو تولد و بیماری بره و مرگ آن جلوگیری کند.
برهای که سرمازده باشد در ایستادن ضعف داشته و حالتی جمعشده و قوز دارد و حتی در موارد حادِ سرمازدگی ناتوانی در بالا نگه داشتن سر و گوشهای افتاده نیز نشانه کاهش دمای بدن است. وجود سرما در گوشها و دهان و ناتوانی در مکیدن شیر نیز از دیگر نشانههای این عارضه هستند.
دمای طبیعی بدن برهها بین 38.5 تا 39.5 درجه سانتیگراد بوده و اگر دمای بدن آنها پایینتر از 37.8 درجه سانتیگراد باشد، بدن آنها دچار کاهش دمایی شده است. برای سنجش دمای بدن بره میتوان از دماسنجهای مقعدی استفاده کرد.
گرم کردن بره
انتقال بره به یک محیط گرم، خوراندن ماک به آن، در صورت ناتوانی از خوردن استفاده از لوله تغذیه برای غذای بره ، در صورت خیس بودن خشک کردن و پیچیدن بره در یک حوله و استفاده از سشوار از جمله راههای گرم کردن برهای است که دچار سرمازدگی شده است.
اگر احساس کردید که به دلیل سرمازدگی مرگ بره نزدیک است، برای گرم کردن سریع میتوانید آن را درون آب گرمی با درجه حرارت 40 تا 45 درجه سانتیگراد قرار داده و بعد از بالا رفتن دمای بدن، بره را با حوله خشک کرده و سپس اقدام به خوراندن شیر به آن کرد. اگر بره تازه متولد شده تا دو ساعت بعد از تولد شیر ننوشد باید برای این کار به آن کمک کرد.
همچنین باید دانست کاهش دمای بدن برای بره تازه به دلیل در معرض هوای سرد بودن، است و در برههایی که 24 ساعت از تولد آنها گذشته باشد، به دلیل گرسنگی رخ میدهد.
دلایل گرسنگی بره
مصرف ناکافی ماک، پس زدن شدن توسط مادر، ورم پستان میش، تولید شیر ناکافی در میش، بیماری، صدمات مفصلی، زخم دهان در بره و سختزاییِ رخ داده برای آن و سرپستانکهایی خیلی بزرگ و نزدیک به زمین، از جمله دلایلی هستند که میتواند منجر به گرسنگی بره شود.
گرسنگی عموماً در 3 روز ابتدای تولد بره رخ میدهد و نشانههای آن هم ضعیف به نظر رسیدن بره، گوشهای افتاده، ناتوانی در ایستادن، پی بردن به معده خالی بره با لمس کردن، لرزیدن و کاهش دمای بدن، هستند.
مرگ بره
در حدود 75 درصد مرگ بره ها در زمان نزدیک به زایمان میش اتفاق میافتد. تعداد زیادی از این برهها یا مرده به دنیا میآیند یا در هفتههای ابتدایی تولد تلف میشوند.
از جمله دلایل اصلی مرگ و میر برهها باید به مردهزایی 30 درصد، گرسنگی و سوتغذیه و مسائل مربوط به غذای بره 30 درصد، موارد مربوط به بیماری بره 20 درصد، حوادث و شکارگرها 5 درصد، نقصهای تولد 5 درصد و سقط جنین 10 درصد، اشاره کرد. این اطلاعات به صورت مدون در جدول ذیل نیز درج شدهاند.
ردیف | دلیل تلفات | درصد |
1 | مردهزایی | 30 |
2 | گرسنگی و سوتغذیه | 30 |
3 | بیماری و مشکلات آن | 20 |
4 | سقط جنین | 10 |
5 | حوادث و شکارگرها | 5 |
6 | نقصهای تولد | 5 |
*در جدول فوق دلایل تلفات برهها با درصد هر کدام از آنها ذکر شده است.
برای جلوگیری از بروز چنین مرگ و میرهایی باید لوازم و امکاناتی را قبل از زایمان میش در مزرعه یا گله فراهم کرد. از جمله این موارد باید به موارد ذیل اشاره کرد.
- ویتامین ای (E) یا سلنیم تزریقی
- محلول تنتورید 7 درصد یا محلول ید
- ساولن
- سرنگهای مناسب گوسفند در اندازههای 1 سیسی و 10 سیسی
- سرسوزنهای شماره 18 و 20
- سرسوزنهای زیرپوستی
- پلاکهای گوش
- انبر گوش یا انبر خالکوبی
- حلقههای دمبُر یا قطع دم
- ابزارهای مربوط به اختهسازی
- پروپیلن گلیکول
- اسپری ضدعفونیکننده
- اسپری دورکننده حشرات
- انواع آنتیبیوتیک
- قرصهای درون رحمی
- الکترولیتها
- لوله شکمبه به همراه سرنگ 60 سیسی (برای تغذیه برههای سرما زده)
- ماک منجمد
- شیشه پستانک و سرپستانک
- دستکش دامپزشکی
- حوله یا پارچه تمیز
- سطل تمیز برای آب گرم
- دماسنج برای سنجش درجه تب
- جایگاه گرمکننده.
امیدواریم در این مقاله توانسته باشیم مسائل مهم در مورد بره تازه متولد شده را با شما در میان گذاشته باشیم. با کارشناسان افشار ژن در تماس باشید.