لنگش گوسفندان ؛ خطری برای دامپروری
لنگش گوسفندان نام یک نوع بیماری است که گوسفند به آن مبتلا می‌شود. این بیماری با علائم التهاب و قرمزی سم و میان انگشتان پاهای گوسفند ظاهر می شود. این عارضه سبب کاهش توانایی حیوان برای راه رفتن و در نتیجه لنگیدن آن می‌شود، به همین دلیل به آن لنگش گوسفند می‌گویند. ازآنجایی‌که سایر دام ها نیز به این بیماری مبتلا می‌شوند، به‌طورکلی به آن لنگش در دام نیز گفته می‌شود.
دلایل و علائم بیماری لنگی در گوسفندان چیست؟
این بیماری به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود که هرکدام عوارض متعددی نیز دارند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
تاول
این عارضه عموماً به‌وسیله بریدگی پوست توسط خارها و گیاهان و اجسام تیز که شرایط را برای نفوذ باکتری محیا می‌کنند، به وجود می‌آید. تاول، تورم و سوزش پاها از مهم‌ترین علائم این بیماری است. گوسفند مبتلا به این بیماری، پوست بین انگشتان دست یا پای آن دچار قرمزی ، تورم و التهاب شده و توسط یک‌لایه نازک از ترشح سفید پوشانده می‌شود.
گندیدگی سم
گندیدگی سم یک عارضه شایع و به‌شدت مسری است که از عفونتی دوگانه توسط باکتری‌های دیکلوـ باکتر نودوزوس و فزوباکتریوم نکروفورم ناشی می‌شود. این باکتری‌ها که در شرایط گرم و مرطوب به وجود می‌آیند، منجر به جدا شدن شاخ‌های نزدیک به سم می‌شوند. گندیدگی سم یک عارضه بسیار دردناک است که بوی بسیار بدی دارد و موجب لنگش می‌شود. در عفونت‌های مزمن و وخیم، سم‌ها تغییر شکل داده و بیش‌ازحد مجاز رشد می‌کنند و یا حتی از بین می‌روند. در این حالت گوسفند درد زیادی دارد، به‌همین دلیل برای مدت‌های طولانی دراز می‌کشد و وزن خود را روی پای آسیب‌دیده نمی‌گذارد. اگر هر دو پای جلویی مبتلا شده باشد گوسفند روی زانو راه می‌رود.
التهاب پوست انگشتان مسری گوسفندی (CODD)
تفاوت اساسی میان این عارضه با گندیدگی سم در منشأ ضایعات اولیه یعنی در نوار کرونر است. این ضایعات به شکل زخم هستند و در موارد شدید باعث جداشدن کامل سٌم می‌شوند. علت اصلی ابتلا به این بیماری هنوز مشخص نشده‌است. بااین‌وجود باکتری‌های مختلفی ازجمله اسپیروکت‌ها در پاهای آسیب‌دیده شناسایی‌شده است.
گلوله شدن خاک
اگر مراتع یا ساختمان‌های محل نگهداری دام گل‌آلود و نامناسب باشد، توده‌های سخت خاک میان انگشتان گوسفند جمع و سفت می‌شود. این گلوله‌ها باعث آسیب رسیدن به پوست بین انگشتان دام شده که شرایط را برای ایجاد تاول مهیا می‌کنند.
پوسته‌پوسته شدن سم
این عارضه زمانی ایجاد می‌شود که دیواره بیرونی انگشتان در اثر نبود فرسایش، بیش‌ازحد رشد کند، شل شود و شکل جیب به خود بگیرد. این شرایط باعث می‌شود که خاک وارد آن جیب تشکیل‌شده شود. خاک جمع شده در جیب، به زیر دیواره سم فشار وارد می‌کند و منجر به آبسه کردن سم می‌شود.
آبسه خط سفید
نقطه اتصال بین دیواره و کف شاخ سم که یک خط کمرنگ قابل‌مشاهده است، اصطلاحاً خط سفید نامیده می‌شود. اغلب هم به‌طور ناگهانی ممکن است این نقطه آبسه کند و سبب لنگش گوسفندان شود.
آبسه مفصل پدالی
در این عارضه سم متورم و چرکی می‌شود، این چرک از اطراف بالای سم و بین انگشتان بیرون می‌زند و اغلب هم با ریزش مو در همان ناحیه همراه است. مفصل داخل سم می‌تواند به‌طور دائمی آسیب ببیند. این بیماری معمولاً در دام‌های چاق بیشتر دیده می‌شود.
گرانولوم
این عارضه اغلب به دلیل سم چینی نامناسب به وجود می‌آید. همچنین می‌تواند نتیجه گندیدگی سم نیز باشد. در این عارضه روی سم گوسفند حالتی شبیه به توت‌فرنگی ایجاد می‌شود که اغلب با لمس کردن خون‌ریزی کرده و درد شدیدی به‌همراه دارد.
همچنین دلایل متعدد دیگری نیز برای این بیماری نیز وجود که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
بریدگی
مسائل متعددی سبب بریدگی و لنگش در دام می‌شود که عبارت‌اند از:
- نامناسب بودن محل چرا: گوسفندانی که به‌صورت سنتی پرورش داده می‌شوند و آزادانه در مراتع چرا می‌کنند، در هنگام راه رفتن ممکن است سنگ یا جسمی تیز پاهایشان را ببرد. اگر این زخم زود التیام نیابد، تبدیل به محل نفوذ و رشد باکتری می‌شود.
- نامناسب بودن بستر: باید توجه کرد که محل نگهداری گوسفند، عاری از اجسام تیزی مانند کلوخ، میخ و غیره باشد. در غیر این صورت ممکن است سم دام زخم شده و به این بیماری منجر شود.
- سم چینی نامناسب: سم یکی از مهم‌ترین عضوهای بدن گوسفند است که باید به سلامت آن بسیار توجه شود، در غیر این صورت ممکن است به لنگش گوسفندان دچار شود. یکی از راه‌های مراقبت از سم، سم چینی اصولی است. اگر سم چینی به‌صورت اصولی انجام نشود می‌تواند سبب ایجاد زخم و ابتلا گوسفند به این بیماری شود.
مرطوب بودن محل نگهداری
وجود رطوبت از عواملی است که سبب رشد و تکثیر باکتری‌ها می‌شود. ازآنجایی‌که لنگش گوسفندان در اکثر موارد در اثر عفونت توسط باکتری به وجود می‌آید، مرطوب بودن دائمی محل زندگی و چرای گوسفندان سبب بالا بردن احتمال ابتلا به این بیماری می‌شود.
تغذیه نامناسب
اگر تغذیه دام نامتعادل باشد و وعده‌های غذایی او حاوی مقدار زیادی کربوهیدراته با فیبر ناکافی باشد PH شکمبه دام کاهش‌یافته و حالت اسیدی پیدا می‌کند، این شرایط باکتری‌های مفید را از بین می‌برد و موجب رشد باکتری مضری به نام لاکتوباسیل می‌شود. در واکنش به این شرایط بدن دام هیستامین تولید می‌کند که این خود موجب انقباض مویرگ‌های پا و تخریب دیواره عروق خونی می‌شود و از تولید طبیعی کراتین در سم جلوگیری می‌کند. به طورکلی این حالت برای دام بسیار دردناک بوده و باعث لنگش در دام می‌شود.
عدم رعایت بهداشت
سهل‌انگاری در ضدعفونی کردن دام و بستر آن شرایط را برای نفوذ و رشد باکتری و ابتلا به بیماری لنگش پا گوسفند را محیا می‌کند. لازم به ذکر است که این بیماری به‌شدت مسری بوده و اگر گوسفند بیمار در مجاورت با دیگر گوسفندان قرار بگیرد آن‌ها را نیز مبتلا می‌کند. پس اگر گوسفند بیمار از گله جدا نشده و به‌صورت جداگانه نگهداری نشود، موجب سرایت بیماری به دیگر گوسفندان می‌شود.
انواع لنگش در دام بر اساس میزان شدت
لنگش حاد
در لنگش حاد، خط سفید سم یا مفصل مچ خون‌ریزی می‌کند. پوست سم گرم می‌شود، میزان تنفس و ضربان قلب افزایش می یابد.
لنگش تحت حاد
در لنگش تحت حاد، گوسفند مبتلا از یک تا چهار ماه نخست از خود هیچ علائمی نشان نداده و پس‌ازآن زخم‌هایی در دیواره سم و مچ ایجاد می‌شود. در این صورت سم گوسفند تغییر رنگ داده و زرد می‌شود و دائماً خون‌ریزی می‌کند.
لنگش مزمن
در لنگش مزمن پای دام به‌صورت غیرطبیعی رشد می‌کند، در این صورت کف پا عریض‌تر از حالت طبیعی می‌شود و گودی پاشنه پا تقریباً از بین می‌رود.
لنگش گوسفندان چه پیامدهایی را به همراه دارد؟
بیماری لنگش گوسفند هم به رفاه دام با ایجاد درد و ناراحتی شدید و هم به صنعت و بهره‌وری انسان از آن آسیب می‌رساند. گوسفند مبتلا به‌دلیل درد شدید قادر به چرا و تغذیه مناسب نیست و این سبب بروز مشکلات فراوانی برای دامداران می‌شود. این مشکلات عبارت‌اند از:
- کاهش وزن شدید و درنتیجه معنای تولید گوشت کمتر
- کاهش تعداد گوسفندان به‌علت مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری
- کاهش درصد باروری و زایمان به‌علت وزن پایین
- کاهش وزن بره هنگام تولد و درنتیجه وجود شانس کمتر برای زنده ماندن
- کاهش تولید شیر
- کاهش تولید پشم
چگونه می‌توان از ابتلای گوسفندان به این بیماری جلوگیری کرد؟
اولین راه پیشگیری از ابتلا به این بیماری شناسایی علل ایجاد و تلاش برای رفع آن است. همچنین یک دسته از اقداماتی وجود دارند که با انجام آن می‌توان درصد ابتلا به این بیماری را کاهش داد. این اقدامات عبارت‌اند از:
- یک برنامه بهداشتی و رفاهی مکتوب با مشاوره‌های دامپزشکی و فنی مناسب تهیه شود. این برنامه باید چرخه تولید سالانه را برای هر گله تحت پوشش قرار داده و علاوه‌بر آن باید حاوی سیاست‌های واکسیناسیون، کنترل داخلی و خارجی انگل‌ها و مراقبت از پاها باشد.
- مراتع برای جلوگیری از ابتلا به بیماری هنگام چرا مدیریت شوند.
- دوره‌های پرخطری که امکان ابتلا در آن بیشتر است شناسایی شوند.
- تمامی کارکنان دامداری با برنامه بهداشتی و رفاهی و شرح‌حال دام‌ها آشنا شوند.
اگر به این موارد گفته‌شده توجه شود و اقدامات مناسب صورت بگیرد تا حد بسیار زیادی می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهد.
راه‌های درمان بیماری لنگی در گوسفندان چیست؟
اولین قدم برای درمان این بیماری تشخیص صحیح و به‌موقع آن است. این امر از پیشرفت و رنج کشیدن دام جلوگیری می‌کند. ازآنجایی‌که این بیماری به‌شدت مسری بوده و به‌سرعت به گله سرایت می‌کند، باید این را مشکل تمام گله دانست و برای درمان از روش‌های زیر استفاده کرد:
- جدا کردن گوسفندان بیمار از گله برای درمان
- انجام صحیح سم چینی
- استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها به‌صورت اسپری در محل آسیب‌دیده
- تزریق طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک توسط دامپزشک جراح در موردهای وخیم
- استفاده از حمام سم
- کشتن گوسفندانی که درمان روی آن‌ها جواب نمی‌دهد
- انجام واکسیناسیون به‌عنوان بخشی از برنامه کنترل بیماری
لازم به ذکر است که ترکیب کردن چند روش باهم به‌جای به کار بردن تنها یکی از آن‌ها بسیار مؤثرتر بوده و نتایج مطلوب‌تری را به بار خواهد آورد.
همان‌گونه که ذکر شد گوسفند مبتلا به این بیماری به دلیل درد شدید قادر به چرا نبوده و درنتیجه دچار کاهش وزن شدید می‌شود. کاهش وزن گوسفند ضررهای مالی و اقتصادی زیادی به دامداران و دولت وارد می‌کند، علاوه‌بر آن هزینه‌های هنگفتی سالانه برای استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان این بیماری صرف می‌شود. این امر پیامدهای رفاهی جدی به جامعه با ایجاد تصویری منفی از پرورش گوسفند، هم برای خریدار و هم برای پرورش‌دهنده به وجود می‌آورد. به این معنا که پرورش‌دهندگان به دلیل ترس از ضرر مالی و از دست دادن سرمایه از این کار اجتناب می‌کنند و خریداران هم به دلیل پرورش گوسفندان به‌صورت غیرانسانی و اخلاقی و یا عدم اطمینان از سلامت گوشت، خرید خود را کاهش می‌دهند. پس بهترین راه برای جلوگیری از این اتفاقات، اقدامات پیشگیرانه است.
