رفتار شناسی گوسفند در پرورش و نگهداری چه نقشی دارد ؟
رفتار شناسی گوسفند یکی از اصول پرورش و نگهداری است. پرورش گوسفند آن‌قدر هم که به نظر می‌رسد ساده نیست. یکی از مشکلاتی که دامداران با آن برخورد می‌کنند رفتار عجیب گوسفندان است اما با داشتن اطلاعاتی در خصوص رفتار شناسی گوسفند می‌توان آن‌ها را راحت‌تر کنترل کرد. رفتار گوسفندان در حقیقت پاسخ حیوان به محیط اطرافش است. داشتن اطلاعات پایه‌ای از رفتار شناسی گوسفند موجب می‌شود که جابه‌جایی و پرورش گوسفند برای دامدار راحت‌تر باشد و گوسفندان نیز با تنش کمتری مواجه شوند. کسب میزان مناسبی از اطلاعات در خصوص رفتار شناسی گوسفند برای دام‌دارانی که در گله خود گوسفند چند قلوزا یا دوقلوزا دارند و گله با سرعت زیادی رشد می‌کند، از ضرورت بیشتری برخوردار است. بسیاری از افراد فکر می‌کنند که گوسفندان موجودات کودنی هستند اما برخی تحقیقات خلاف این مطلب را ثابت کرده است. مشکل از آنجایی آغاز می‌شود که غریزه گله‌دوستی و دنباله‌روی در گوسفندان بسیار زیاد است. این غریزه به قدری زیاد است که گاهی می‌تواند به حوادث ناگوار ختم شود. اگر یک گوسفند در مسیری حرکت کنند، غریزه گله‌دوستی باعث می‌شود که سایر گوسفندان نیز در همان مسیر و به دنبال او حرکت کند. یکی از مواردی که این دنباله‌روی به فاجعه ختم شد در سال ۲۰۰۶ در ترکیه اتفاق افتاد. پس از این‌که یک گوسفند سعی کرد از روی یک دره نسبتاً عمیق عبور کند باقی گوسفندان به دنبال او راه افتادند و این اتفاق منجر به مرگ ۴۰۰ گوسفند شد. البته باید توجه داشت که این غریزه قوی گله‌دوستی بخشی از تحقیقات رفتار شناسی گوسفند را به خود اختصاص داده است و در بسیاری مواقع می‌تواند مفید واقع شود. با استفاده از همین غریزه گله‌دوستی است که می‌توان گوسفندان را بهتر کنترل و هدایت کرد. همچنین در هنگام مواجهه با حیوانات شکارچی به هم می‌پیوندند و با تشکیل گروه‌های بزرگ‌تر سعی در محافظت از خود دارند.
این دنباله‌روی از زمان تولد بره‌ها در آن‌ها وجود دارد و بره‌ها معمولاً اعضای مسن‌تر گروه را تعقیب می‌نمایند. به طور معمول میش‌ها بره‌هایشان را برای دنباله‌روی ترغیب می‌کنند. اعضای غالب و قوی معمولاً گله را هدایت می‌کنند و باقی گله پیرو آن‌ها هستند. معمولاً قوی‌ترین قوچ پیشرو و سردسته است.
جابه‌جایی راحت‌تر گوسفندان
گوسفندان را به عنوان موجوداتی بسیار اجتماعی می‌شناسند. برای به وجود آمدن شرایط مناسب در چراگاه یا هنگام حرکت ، گوسفندان باید یکدیگر را ببینید. یکی از راه‌هایی که می‌تواند از بروز تنش‌های بسیاری در گوسفندان جلوگیری کند، این است که گوسفندان یکدیگر را ببینند و اطمینان حاصل کنند که در گله هستند. در رفتار شناسی گوسفند آمده است که حضور یک گروه متشکل از ۵ گوسفند برای این‌که گوسفندان حس گله‌دوستی طبیعی خود را نمایان کنند، الزامی است. زمانی که یک گوسفند از گله جدا شود، بسیار بی‌تاب، سراسیمه و مضطرب خواهد شد.
همین گله‌دوستی گوسفندان است که باعث شده بتوان از تعداد بسیار زیادی از گوسفندان نگهداری کرد و آسان‌تر از بسیاری از دام‌های دیگر آن‌ها را جا به جا کرد. حتماً دیده‌اید که یک چوپان‌ها با داشتن چند سگ گله می‌توانند یک گله بسیار بزرگ را به راحتی جا به جا کند.
بررسی رفتار تهاجمی گوسفند
رفتار تهاجمی قوچ‌ها
گوسفندان به طور معمول حیوانات رام و غیر مهاجمی هستند اما برای افرادی که تجربه پرورش گوسفند را ندارند باید بگوییم که قوچ‌ها مخصوصاً در فصل جفت‌گیری ممکن است بسیار تهاجمی باشند. این رفتار تهاجمی در برخی مواقع باعث شده تا برخی افراد که از این امر آگاه نبودند یا حواسشان به میزان کافی جمع نبوده صدمه‌های جدی و خطرناک ببینند. مهم‌ترین نکته در رفتار شناسی گوسفند در مورد حرکت تهاجمی قوچ‌ها باید به آن توجه شود این است که همیشه باید دانست که قوچ در کجای گله قرار دارد و هرگز نباید به او پشت کرد. در فصل جفت‌گیری که فصل بسیار مهمی برای پرورش گوسفند می باشد ، باید بسیار مراقب بود تا افراد ناآگاه و کودکان نزدیک قوچ‌ها نشوند، این امر می‌تواند از صدمه دیدن آن‌ها جلوگیری کند. ضربات با سر قوچ‌ها جزو رفتارهای طبیعی و آموختنی در میان آن‌ها حساب می‌شود. در فصل جفت‌گیری این رفتار بیشتر از همیشه رؤیت می‌شود. یکی از عواملی که باید به آن دقت داشت عدم نوازش یا خاراندن سر قوچ است. نوازش یا خاراندن سر قوچ می‌تواند او را برای زدن ضربه با سر ترغیب کند زیرا قوچ‌ها این کار را یک رفتار مبارزه‌طلبانه و تهاجمی به شمار می‌آورند. به خاطر داشته باشید که میش‌ها تنها پس از بره‌زایی و برای محافظت از بره‌ها ممکن است رفتار تهاجمی نشان دهند. از این رو است که رفتار شناسی گوسفند تا این حد مورد توجه قرار گرفته است.
خود درمانی گوسفندان
خود درمانی گوسفندان بخش جالب توجهی از رفتار شناسی گوسفند است. برخی از محققان معتقدند که گوسفندان تا حدودی توانایی درمان خود را دارند. این محققان معتقدند که آن‌ها یاد می‌گیرند که کدام خوراک‌ها به آن‌ها حس بهتری می‌بخشد و سعی در مصرف آن دارند. همچنین این مورد برای خوراک‌هایی که باعث ناراحتی آن‌ها می‌شود نیز وجود دارد و از خوردن این‌گونه خوراکی‌ها اجتناب می‌کنند.
رفتار گوسفند عادی
یکی از مواردی که می‌تواند پرورش گوسفند را با مشکل مواجه کند، شیوع بیماری در میان گوسفندان است. گوسفندان در هنگام بیماری از الگوهای رفتاری خاصی پیروی می‌کنند. اولین گام برای تشخیص الگوهای رفتاری مرتبط با بیماری، رفتار شناسی گوسفند سالم است. به عنوان مثال گوسفندان سالم به طور طبیعی اشتهای زیادی دارند اما در برخی مواقع در اوج فصل جفت‌گیری، قوچ‌ها میل به خوردن غذا را از دست می‌دهند. در این موقعیت درست است که قوچ از خوراک افتاده اما بیمار نمی‌باشد.
بزرگ‌ترین چالش برای این موضوع این است که چه هنگام رفتار طبیعی، غیرطبیعی می‌شود. اگر بتوان این موارد را به سرعت تشخیص داد، سلامت گله به میزان زیادی افزایش خواهد یافت. به عنوان مثال یک قوچ در فصل جفت‌گیری ممکن است برای مدت طولانی از مصرف خوراک چشم‌پوشی کند. این امر می‌تواند به از دست دادن وزن زیاد و حتی در معرض خطر قرار گرفتن سلامتی‌اش منجر شود. دامدار باید به رفتار شناسی گوسفند آشنا باشد تا بتواند بلافاصله متوجه شود که کی رفتار طبیعی قوچ تبدیل به رفتاری مخاطره‌آمیز برای سلامتی شده است.
بر اساس تجربیات به‌دست آمده در رفتار شناسی گوسفند ، یکی از بهترین زمان‌هایی که از آن می‌توان برای مدیریت گله و مشاهده رفتارهای طبیعی یا غیرطبیعی گوسفندان استفاده کرد، زمان تغذیه است. گوسفندان سالم از الگوهای خوردن و نشخوار طبیعی پیروی می‌کنند. در این الگوها گوسفندان با اشتها خوراک می‌خورند. گوسفندان سالم در انتظار خوراک بع‌بع می‌کنند و به سرعت به جایگاه تغذیه نزدیک می‌شوند. معمولاً گوسفند غالب اولین گوسفندی است که به جایگاه خوراک نزدیک می‌شود. گوسفندان سالم در روز چند ساعت مشغول نشخوار هستند و پس از یک دوره نشخوار در هنگام برخواستن تمایل دارند که بدنشان را کش بدهند.
بره‌های سالم در هنگام بیداری بسیار فعال هستند و به صورت قابل توجهی در حال پریدن و دویدن هستند. بره‌ها علاقه خاصی به بالا رفتن از تپه‌ها، ستون‌ها و حتی از بدن مادرانشان دارند تا به سطحی بالاتر از زمین برسند. نوشیدن شیر به دفعات و به صورت مشتاقانه از دیگر نشانه‌های سلامت بره‌ها است.
شواهد رفتاری بیماری
علائم رفتاری که در ادامه این مطلب می‌خوانید می‌تواند در پرورش گوسفند به دامداران کمک کند. این رفتارها اغلب نشانه وجود بیماری است و دامدار باید بررسی‌های بیشتری را انجام دهد. برای تشخیص علائم بیماری باید به نشانه‌های فیزیکی و رفتاری حاصل از رفتار شناسی گوسفند توجه کرد. کشف زودهنگام بیماری معمولاً به درمان موفقیت‌آمیز و بهبودی کامل ختم می‌شود. از مهم‌ترین رفتارهایی که در صورت مشاهده آن در گوسفندان نیاز به بررسی بیشتر وجود دارد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
1.انزوا: گوسفندان به طور شدیدی تحت تأثیر غریزه گله‌دوستی هستند. یک گوسفند یا بره منزوی ممکن است بیمار باشد.
2.عدم تمایل به خوراک: عدم تمایل به خوراک ممکن است به دلیل وجود ناراحتی در دستگاه گوارش باشد.
3.عقب ماندن: آخرین گوسفندی که از در آغل عبور می‌کند نیاز به توجه و مشاهده بیشتر رفتار دارد. این گوسفندان مظنون به بیماری هستند، مخصوصاً زمانی که گوسفندی که همیشه جزو اولین گوسفندانی بوده که از آغل خارج می‌شده و اکنون عقب مانده است.
4.میل به عدم تحرک: دراز کشیدن برای مدت زمان طولانی و عدم تمایل به تحرک می‌تواند نشان دهنده مواردی مانند تب، ورم پستان و دیگر بیماری‌هایی باشد که راه رفتن را برای گوسفند دردناک می‌کند.
5.سستی و بی حالی: گوسفندانی که سرشان به صورت مداوم پایین است، چشم‌های تیره و بی فروغ دارند، به اتفاقات اطراف بی‌توجه هستند و حالت افسردگی در آن‌ها دیده می‌شود، به احتمال بسیار زیاد بیمار شده‌اند.
6.اضطراب: اضطراب و بی‌قراری به صورت مداوم یا به عبارت کلی وجود تنش مداوم در دام، ممکن است که نشانه وجود بیماری باشد و نیاز به بررسی بیشتر دارد.
7.گند خواری: در برخی مواقع گوسفندان رو به خوردن چیزهای غیرعادی می‌آورند. چوب، استخوان، پشم، مو و کثافت از مهم‌ترین مواد غیرعادی است که گوسفند به دلیل بیماری رو به خوردن آن‌ها می‌آورد. به عنوان مثال کمبود آهن در گوسفند باعث می‌شود تا دام رو به خوردن کثافت بیاورد. گوسفندی که با کمبود فسفر مواجه است ممکن است چوب یا استخوان بخورد.
8.صدای گرفته: بره‌هایی که با صدای گرفته بع‌بع می‌کنند یا ناله می‌کنند نیاز به توجه و بررسی بیشتر دارند. این نوع صدا می‌تواند نشان دهنده بیماری، جراحت و آسیب باشد.
9.تنفس شدید: تنفس شدید در بره‌ها می‌تواند نشان دهنده آنفولانزا یا ذات‌الریه باشد.
10.مدفوع غیرطبیعی: مدفوع آبکی یا خون‌دار نشان‌دهنده بیمار بودن حیوان است.
مواردی که گفته شد در رفتار شناسی گوسفند برای تشخیص بیماری بسیار مهم و حائز اهمیت بوده و توجه بیشتری را نسبت به دیگر موارد در بررسی رفتاری گوسفندان می طلبد.
ترس در گوسفندان
یکی دیگر از رفتارهایی که گوسفندان از خود بروز می‌دهند و نیاز است که دامداران در مورد آن اطلاعات لازم را داشته باشند، بروز ترس در این دام‌ها است.
همان‌طور که در مقاله رفتارشناسی گوسفند اصلی مهم در پرورش و نگهداری توضیح داده شد، گوسفندان به طور غریزی حس گروه‌گرایی و پیروی از گله دارند. این دام‌ها در صورتی که از گله جدا شوند یا به محیط جدیدی وارد شوند، می‌ترسند.
برای جلوگیری از این اتفاق بهتر است که وقتی آن‌ها را وارد یک محیط جدید می‌کنید تا حد امکان از رفت و آمد و حضور افراد متفرقه در آن مکان پرهیز شود. ایجاد سر و صدا، داد زدن و صحبت با صدای بلند نیز می‌تواند حس ترس را در گوسفندان افزایش دهد؛ بنابراین بهتر است تا زمانی که گوسفند به محیط جدید خود عادت نکرده و در گله حضور پیدا نکرده است، از ایجاد صداهای ناهنجار در اطراف آن ممانعت شود.
از جمله نشانه‌هایی که می‌توان در صورت رویت آن‌ها متوجه شد که گوسفند ترسیده است، باید به مواردی مثل بی‌حرکت ایستادن، سم بر زمین کوفتن، وحشت و فرار از عاملی خارجی، خیره شدن به روبه‌رو با گوش‌هایی به سمت عقب، لرزیدن و تولید صدای بلند، اشاره کرد.
لازم به ذکر است که به دلیل دور بودن چشم‌های گوسفند از یکدیگر، آن‌ها بینایی مطلوبی ندارند و در بسیاری از اوقات برای شناخت و ارتباط برقرار کردن با یک محیط یا یک شی، نیاز دارند که کاملاً به آن نزدیک شوند. با توجه به این نقطه‌ضعف، باید در نظر داشت که گوسفندان برای وارد شدن به جایی که در آن سایه وجود دارد یا تغییر نوری شدید در آنجا حادث شده است، دچار ترس خواهند شد. روشن نگه داشتن مکان نگهداری آن‌ها می‌تواند تا حدودی این مورد را برطرف کند.
دامدار باید آگاه باشد که هیچ‌وقت نباید از پشت سر و از نقطه‌ای که گوسفند به آن دید ندارد به دام نزدیک شود. ورود به گله و مزرعه باید به گونه‌ای باشد که دام‌ها امکان دیدن و شناسایی افراد را داشته باشند تا دچار ترس نشوند.
البته باید اشاره کرد درست است که بینایی گوسفند زیاد قوی نیست ولی این دام‌ها شنوایی پرقدرتی دارند و می‌توانند به کوچک‌ترین صداها واکنش دهند. پس بهتر است که علاوه بر بلند صحبت نکردن و داد نزدن، در باز و بسته کردن در آغل نیز سر و صدای زیادی ایجاد نکنید. همچنین تا حدا مکان نباید از لوازم الکتریکی در اطراف آن‌ها استفاده کرد.
در ضمن مجتمع دام‌پروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا و میش دوقلوزا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.
در صورتی که مطالعه این مطلب برایتان مفید بود پیشنهاد می‌کنیم مطلب گوسفندان افشاری چند قلوزا و اصلاح نژادی در این گوسفندان را نیز مطالعه کنید.