بیماری کمبود مس در گوسفندان را می‌توان به عنوان یکی از بیماری های گوسفندان که در اثر تغذیه نامناسب ایجاد می‌شود، به شمار آورد. عناصر متفاوت معدنی در حدود ۲ تا ۵ درصد وزن بدن جانداران مختلف را تشکیل می‌دهد که ۷۵ درصد این میزان در استخوان‌های آن‌ها متمرکز شده است. مس را می‌توان یکی از مهم‌ترین املاح معدنی دانست که وجود آن در جیره غذایی نقش بسیار مهمی در سلامت گوسفندان دارد. میزان مس موجود در جیره غذایی گوسفندان بالغ روزانه باید بین ۵ تا ۹ میلی‌گرم باشد، بره به وجود ۱ تا ۵ میلی‌گرم مس در جیره غذایی روزانه نیاز دارد. کمبود مس در گوسفندان باعث بیمار شدن آن‌ها می‌شود. دام‌داران با کسب اطلاعات کافی در خصوص بیماری های گوسفندان، علائم، راه‌های پیشگیری و درمان آن‌ها می‌توانند سلامت بیشتر دام‌ها، هزینه کمتر و سود بیشتر خودشان را تضمین کنند. در این مطلب قصد داریم در خصوص بیماری کمبود مس در گوسفندان مطالبی را با هم مرور کنیم. با مجتمع دام‌پروری افشار ژن همراه باشید.

کمبود مواد معدنی چگونه ایجاد می‌شود؟

همان‌طور که گفتیم مس باید در جیره غذایی گوسفندان وجود داشته باشد تا به برخی بیماری های گوسفندان که عامل آن کمبود مس است، دچار نشوند. عناصر معدنی در بدن موجودات زنده ذخیره می‌شوند و به همین دلیل کمبود آن‌ها به سرعت احساس نمی‌شود. کمبودها ممکن است کم باشد و ظاهر گوسفندان نشان‌دهنده مشکلی نباشد اما در هر صورت پس از مدتی این کمبودها بر روی بدن آن‌ها تأثیر می‌گذارد و نشانه‌های بیماری‌های مختلف را می‌توان در آن‌ها رؤیت کرد. مهم‌ترین عواملی که باعث کمبود مس و سایر مواد معدنی در گوسفندان می‌شود عبارت‌اند از:

۱- کمبود در غذا

جیره غذایی گوسفندان باید از تعادل خوبی برخوردار باشد. برخی دام‌داران با قصد این‌که در هزینه‌های دام‌داری خود صرفه‌جویی کنند عموماً از غذاهای اطراف دام‌داری و ارزان‌تر برای تغذیه دام‌ها استفاده می‌کنند. این امر به مرور زمان باعث کمبود بسیاری از مواد معدنی از جمله مس در بدن گوسفندان می‌شود. این امر در نهایت ممکن است باعث بیمار شدن گوسفندان، پرداختن هزینه برای درمان و حتی تلف شدن دام‌ها شود و نه تنها سودی برای دام‌دار نداشته باشد بلکه باعث شود تا او متضرر شود.

۲- کمبود در خاک چراگاه

چراگاه‌ها و مناطقی که خاک فقیری دارند و مواد معدنی به میزان لازم در آن‌ها وجود ندارد، گیاهانی فقیر از مواد معدنی دارند و نمی‌توان انتظار داشت که گوسفندان با چرا در این مناطق نیازهایشان به مواد معدنی برطرف شود. کاشت متوالی یک گیاه در یک منطقه یکی از مواردی است که می‌تواند باعث فقیر شدن خاک شود. همچنین در برخی شرایط گیاهان نمی‌توانند بعضی از مواد معدنی را از خاک دریافت کنند. به عنوان مثال در خاک قلیایی جذب منگنز توسط گیاهان بسیار کم می‌شود. وجود مولبیدن در خاک باعث از بین رفتن مس می‌شود و گوسفندان نمی‌توانند به اندازه کافی مس دریافت کنند و به بیماری کمبود مس دچار می‌شوند.

۳- عدم تعادل در میزان عناصر معدنی

یکی از نکاتی که برخی از دام‌داران به آن توجه نمی‌کنند نسبت مناسب و ایجاد تعادل در مواد و عناصر معدنی است. باید گفت که وجود عناصر معدنی به تنهایی کافی نیست و برای جذب صحیح این عناصر باید نسبت مناسبی میان عناصر وجود داشته باشد. برخی عناصر از جذب عناصر دیگر توسط بدن جلوگیری می‌کنند. به عنوان مثال میزان کلسیم بالا در بدن گوسفندان باعث می‌شود تا جذب فسفر، روی و منگنز کاهش پیدا کند.

تأثیر مس و بیماری کمبود مس در گوسفندان

مس به صورت عمده در کبد، کلیه‌ها، قلب و در بخش‌های رنگی چشم، پشم و موها وجود دارد. مس را می‌توان به عنوان یکی از ضروری‌ترین عناصر برای بافت‌های خون از نظر رشد سلول‌های خون یا ترمبوسیت‌ها دانست. در اثر بیماری کمبود مس اختلالاتی در مکانیسم انعقاد خون رخ خواهد داد. آزمایش‌ها نشان می‌دهد که در صورت وجود مس در غذای گوسفند اثرات آن بلافاصله در خون گوسفند ظاهر می‌شود. نتایج آزمایش‌های دیگری نشان دهنده این مسئله است که مس در درجه اول در کبد گوسفندان و سپس مغز استخوان آن‌ها ذخیره می‌شود و در سایر بافت‌ها میزان کمتری مس ذخیره می‌شود.

بدن بره‌ها در هنگام تولد مقدار نسبتاً زیادی مس را به عنوان ذخیره دارد. دلیل این امر کم بودن میزان مس در شیر گوسفندان است و بره‌ها برای برطرف کردن نیازهای خود به مس به این ذخیره نیاز دارند. میش‌هایی که به بیماری کمبود مس دچار هستند، بره‌های‌شان نیز با کمبود مس مواجه خواهند شد و همین امر باعث نازک و شکننده شدن استخوان‌های آن‌ها می‌شود. برای جلوگیری از این کار باید از رسیدن میزان کافی مس به میش باردار اطمینان حاصل کنید.

مس به عنوان کاتالیزور در سنتز هموگلوبین نقش دارد و از نظر فیزیولوژی با متابولیسم آهن در بدن ارتباط می‌یابد. در اثر کمبود مس، انتقال آهن از بافت‌ها به پلاسمای خون و همچنین غلظت آهن در خون کاهش می‌یابد که این نکات در انتها به ایجاد بیماری کم‌خونی منجر خواهد شد. همچنین مس موجود در مجرای روده جذب آهن را تسریع می‌کند و کمبود مس ، باعث کاهش میزان دریافت آهن توسط دام می‌شود.

بیماری کمبود مس در گوسفندان باعث می‌شود تا جعد پشم‌ها از بین برود و آن‌ها صاف شوند. همچنین کمبود مس در کیفیت پشم نیز تأثیرگذار است و باعث ضخیم و بی‌رنگ شدن تارهای پشم گوسفندان خواهد شد.

باید توجه داشت که گوسفندانی که تحت پرواربندی هستند کمتر به بیماری کمبود مس دچار می‌شوند زیرا میزان کافی از مس در کنستانتره وجود دارد.

از دیگر بیماری های گوسفندان که کمبود مس باعث ایجاد آن است تورم مفاصل، لنگش و عدم تعادل است.

بیماری‌هایی نظیر آسفالومالاسی نیز یکی دیگر از بیماری‌هایی است که در اثر کمبود مس در گوسفندان مشاهده می‌شود. این بیماری را می‌توان نوعی بیماری مغذی به حساب آورد که در صورت ابتلا به آن به دستگاه عصبی و عضلات گوسفند صدمه وارد می‌شود و باعث ناهماهنگی میان عضلات و لنگیدن در حین راه رفتن می‌شود.

مسمومیت ناشی از مس

همان‌طور که کمبود مس می‌تواند باعث ایجاد بیماری در بدن گوسفندان شود، زیاد بودن بیش از حد آن نیز گوسفندان را مسموم می‌کند. به طور طبیعی گوسفندان به ۵ میلی‌گرم مس به ازای هر کیلو وزن نیاز دارند که در صورتی که این میزان بیشتر از ۵ برابر شود یا به عبارتی به بیشتر از ۲۵ میلی‌گرم در هر کیلوگرم برسد، گوسفندان با عوارض ناشی از مسمومیت با مس مواجه می‌شوند. در زمان مسمومیت با مس اولین عضوی که آسیب می‌بیند کبد گوسفندان است، زیرا بیشتر میزان مس دریافت شده توسط گوسفندان در این عضو ذخیره می‌شود.

در زمان مسمومیت با مس پوست دام زرد می‌شود و ادرار او به رنگ مسی در می‌آید. توجه داشته باشید که مسمومیت با مس برای دام می‌تواند خطرناک باشد و یک تا دو روز پس از ظهور برخی نشانه‌ها دام ممکن است تلف شود.

چراگاه‌های آلوده به مس  معمولاً نزدیک معادن مس هستند، خوردن گل آفتابگردان وحشی و مراتعی که به تازگی بر روی آن‌ها کود سوپر فسفات پاشیده شده است از مهم‌ترین عوامل دریافت مس بیش از حد توسط گوسفندان و ایجاد مسمومیت در آن‌ها است. مسمومیت با مس ممکن است تا یک سال هیچ علائمی نداشته باشد و علائم به صورت دفعتاً ظهور پیدا کنند. عواملی مانند استرس، تغییر ناگهانی فشار جوی، جا به جایی و عوامل دیگری که می‌تواند به حیوان شک وارد کند می‌تواند باعث انتقال مس از کبد به خون گوسفندان شود و نشانه‌های مسمومیت مس رؤیت شود. به همین دلیل دام‌داران باید توجه ویژه‌ای به مسمومیت با مس داشته باشند. شاید برخی از دام‌داران ندانند که کود مرغ حاوی مقادیر بسیار زیادی از مس است و وجود مرغ در دام‌داری می‌تواند باعث مسمومیت گوسفندان با مس شود.

آشنایی با دیگر بیماری‌های گوسفندان

در این مقاله با بیماری کمبود مس در دام‌های سبک و گوسفندان آشنا شدید و دلایل بروز آن، نشانه‌ها و علائم و تاثیر این بیماری روی گوسفند را متوجه شدید. در ادامه به برخی دیگر از بیماری‌هایی که ممکن است برای گوسفندان یک گله یا مزرعه رخ بدهد اشاره می‌کنیم و علائم آن‌ها را نیز با هم مرور خواهیم کرد.

دامداران محترم باید بدانند که به محض مشاهده هر کدام از این علائم و بروز آن‌ها بلافاصله باید با مشورت دامپزشک اقدامات درمانی را آغاز کنند.

برای اطلاعات بیشتر و آگاهی با اکثر بیماری‌های مربوط به گوسفندان نیز می‌توانید به مقاله شایع‌ترین بیماری گوسفند ها؛ بخوانید و بدانید – بخش اول و مقاله شایع‌ترین بیماری گوسفندها ؛ بیماری های دام را بشناسید – بخش دوم، مراجعه کنید.

ردیف	نام بیماری	علائم بیماری
۱	ذات‌الریه	تب داشتن گوسفند، سرفه، اختلال در مکیدن شیر، تنگی نفس، کم شدن اشتها، ریزش آب از چشم و افزایش تعداد دفعات دم و بازدم
۲	کپلک	ریختن پشم‌های دام، کم شدن وزن آن، بروز کم خونی، اسهال، ضعف عمومی بدن، مشاهده تورم زیر گلو و مشاهده تخم‌هایی به رنگ زرد مایل به قهوه‌ای در مدفوع گوسفند
۳	گری یا گال	مالش خود به دیوار و اجسام، ریختن پشم‌ها، بی‌قرار بودن به دلیل خارش در پوست و ایجاد شدن دمل‌های کوچک روی پوست.
۴	خون شاش	مشاهده خون در ادرار، داشتن تب و زرد شدن چشم
۵	آرتریت	لنگیدن دام، به سختی راه رفتن، بلند شدن دشوار، افسردگی و بي‌حالی
۶	قزل قورت	کم شدن وزن، مشاهده خون در مدفوع، ضعف عمومی بدن، بروز اختلال در تنفس و مشاهده پدیده شکستن پشم‌ها
۷	آنتروتوکسمی	خمیازه کشیدن، به سختی راه رفتن، ترشح زیاد بزاق دهان، بی‌حال بودن، تلوتلو خوردن، توجه نداشتن به خوراک، نفخ و تجمع خون در شیردان یا شکمبه
۸	پیروپلاسموز	مشاهده خون در ادرار، بي‌اشتها بودن دام، زرد شدم چشم‌ها، افزایش پیدا کردن ضربان قلب، یبوست، ادرار قهوه‌ای رنگ، افزایش سرعت نفس کشیدن، تب زیاد و زرد رنگ شدن پستان میش‌ها
۹	انسداد مری	اختلال در قورت دادن غذا، کم شدن اشتها، بروز نفخ و ترشح زیاد آب دهان
۱۰	تب شیر	سر بر زمین گذاشتن، لنگیدن، افزایش ترشحات بینی، ضعف عمومی بدن و فلج زایمان

نکته‌ای که گله‌داران و مزرعه‌داران باید به آن توجه و دقت زیادی داشته باشند این است که اکثر این بیماری‌ها قابل پیشگیری هستند و با رعایت کردن نکات بهداشتی و دامپزشکی اصلا امکان بروز را پیدا نخواهند کرد. واکسیناسیون به موقع بره‌ها و گوسفندان بالغ و رعایت مسائل بهداشتی در مکان نگه‌داری دام‌ها می‌تواند بسیاری از این بیماری‌ها را ریشه‌کن کند.

در صورتی که مطالعه این مطلب برایتان سودمند بود پیشنهاد می‌کنیم مطلب بیماری آگالاکسی چیست؟ را مطالعه کنید.

در ضمن مجتمع دام‌پروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا و میش دوقلوزا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.