بیماری های خونی چند سیستمی ؛ خون‌شناسی، ایمونولوژیک و لنفاوی در گوسفندان
بیماری های خونی چند سیستمی – بیماری های خونی گوسفندان – بیماری های گوسفندان – کم خونی دام – گلبول های سفید
بیماری های خونی چند سیستمی در دام‌های کوچک، یکی از مطالب بسیار مهم مورد بررسی در زمینه بیماری های خونی گوسفندان است. بررسی و کسب آگاهی از بیماری های گوسفندان برای شناخت دام سالم از ناسالم و تشخیص دام بیمار، برای حفظ و نگهداری از گله و دام خود، موضوع مهمی است. بیماریهای خونی از دسته بیماری‌هایی هستند که در ابتدا شاید نماد بیرونی در ظاهر دام نداشته باشند ولی در بدن دام پیشرفت کرده و می‌توانند باعث از بین رفتن حیوان بشوند. به طور مثال کم خونی دام یکی از این موارد است. لذا باز هم تأکید بر اهمیت شناخت آن‌ها می‌نماییم. در ادامه، بخش‌هایی از مقاله‌ای تخصصی و مهم را که کمتر از ۶ ماه از انتشار آن در مجامع علمی بین‌المللی می‌گذرد، به بیانی ساده و روان و غیرتخصصی ترجمه و تطبیع نموده‌ایم تا برای همه افراد، به‌دور از اصطلاحات تخصصی و پزشکی، قابل‌درک باشد. با افشار ژن همراه باشید.
در ادامه در بخش‌های زیر به بررسی این نوع از بیماری های خونی گوسفندان پرداخته‌ایم.
بیماری های خونی چند سیستمی ، خون‌شناسی مقدماتی
سیستم لنفاوی چیست و چه‌کاری انجام می‌دهد؟
طریقه جمع‌آوری خون مورد نیاز برای آزمایش
موارد مهم در نتایج به دست آمده
پارامترهای طبیعی هماتولوژی برای گوسفند و بز
سیستم FAMACHA در ارزیابی کم خونی دام
بیماری های خونی چند سیستمی ،خون‌شناسی مقدماتی
- هماتولوژی یا خون‌شناسی یعنی چه؟
در ابتدا به توضیح معنی کلمه هماتولوژی می‌پردازیم. هماتولوژی یا خون‌شناسی به معنی شناخت و بررسی یاخته‌های خونی، انعقاد خون و فرایند خون‌سازی است. هدف اصلی از این علم تشخیص و درمان بیماریهای خونی است. این‌که بتوان این نوع بیماری را تشخیص داد مستلزم این است که شناخت کاملی از اجزاء خون و فرآورده‌های آن داشته باشیم. فرآورده‌های خونی در درمان بیماریهای خونی کاربرد دارند. بیماری های خونی چند سیستمی در دام‌های کوچک علاوه بر خون‌شناسی به رشته‌های دیگری هم‌چون ایمونولوژی و شناخت سیستم لنفاوی نیز مربوط می‌گردند. این رشته‌ها در شناخت و درمان بیماری های خونی گوسفندان نقش مهمی دارند. در ادامه به توضیح معنی ایمونولوژی می‌پردازیم.
- ایمونولوژی چیست؟
ایمونولوژی، در حقیقت مطالعه سیستم ایمنی بدن است و یک شاخه مهم علوم‌پزشکی و زیست‌شناسی است. اگر سیستم ایمنی بدن خوب کار نکند، می‌تواند منجر به بیماریهای خودایمنی مثل آلرژی و یا سرطان بشود. از علم ایمونولوژی در شناخت گروه‌های خونی و پیوند عضو استفاده می‌شود. همچنین علم ایمونولوژی منجر به ساخت واکسن در قرن ۱۸ میلادی شده‌است. بسیار از بیماری های گوسفندان ، با زدن واکسن و داشتن برنامه واکسیناسیون از بین رفته و یا کنترل می‌گردند.
سیستم لنفاوی چیست و چه‌کاری انجام می‌دهد؟
سیستم لنفاوی یک شبکه عروق کم‌فشار است که در حقیقت مسیر بازگشت مایعات بین‌سلولی به شبکه رگ‌های خونی را فراهم می‌نماید. همچنین عملکرد ایمنی مهمی را در بدن انجام می‌دهد. موی‌رگ‌ها برای تأمین مواد مغذی سلول‌ها روزانه قریب به ۲۰ لیتر پلاسمای خون را فیلتر و تصفیه می‌نمایند. مایع بین‌سلولی در حقیقت همان پلاسمای تصفیه‌شده است. بخش اصلی این مایعات میان‌بافتی به صورت مستقیم وارد رگ‌های خونی می‌شود. سیستم لنفاوی حدود ۲۰٪ از این مایعات بین سلولی را که از تصفیه توسط موی‌رگ‌ها جامانده‌اند، تصفیه و فیلتر می‌نماید. از این رو بیماری های خونی چند سیستمی هستند و در شناخت بیماری های خونی گوسفندان باید دقت زیاد انجام داد. قبل از هر چیزی از راه‌کارها و علائم آن مطلع بود.
در ادامه بیماری های خونی چند سیستمی در نشخوارکنندگان کوچک مانند گوسفند، بز و آهو مورد بحث قرار گرفته‌اند. به طور کلی هر سه گونه با هم مورد بررسی قرار گرفته‌اند ولی در مواردی که داده‌های جداگانه در دسترس باشند هرگونه به طور مجزا مورد بحث قرار گرفته‌است.
بیماری های خونی چند سیستمی – بیماری های خونی گوسفندان – بیماری های گوسفندان – کم خونی دام – گلبول های سفید
طریقه جمع‌آوری خون مورد نیاز برای آزمایش
خون مورد نیاز برای تجزیه و تحلیل و فرایندهای بیوشیمیایی، برای سنجش بیماری های خونی گوسفندان ، بهتر است از سیاه‌رگی موسوم به ژوگولار به دست آید. معمولاً گوسفند و بز در حالت ایستاده نمونه‌گیری می‌شوند. با به سمت بالا برگرداندن سر این حیوانات اهلی می‌توان به‌راحتی به ورید مورد نظر دست پیدا کرد و برای بررسی بیماری های خونی چند سیستمی ، در حیوان نمونه خون مد نظر را تهیه کرد. باید مو و یا پشم روی ناحیه سینه حیوان به خوبی کنار زده شود تا شرایط دست‌یابی به رگ مورد نظر فراهم شود. در حالت ایدئال، حیوان باید توسط شخص دیگری غیر از نمونه‌گیری کننده خون مهار شود، اگر چه ممکن است همان فرد بتواند گوسفند را مهار کند؛ زیرا حیوان باید در حالت استراحت با حداقل هیجان باشد؛ زیرا شرایط التهابی در بزها اغلب منجر به تغییر در تعداد تجمعی نوتروفیل‌ها به صورت آرایش‌های جمعی بیشتر، بدون تغییر تعداد کلی گلبول های سفید می‌شود. نمونه‌گیرنده باید از عروق ضربان‌دار اجتناب کند زیرا احتمالاً عروق کاروتید هستند. عروق کاروتید در حقیقت سرخ‌رگ‌هایی هستند که خون تازه را به مغز و اعضای خلفی (پشتی) بدن می‌رسانند. برای دریافتن بیماری های گوسفندان نمونه‌گیری از سیاه‌رگ انجام شود بهتر است.
محل باید با الکل یا مواد ضدعفونی‌کننده دیگر، آب با یک اسفنج، یا گاز استریل، کاملاً تمیز شود. یک سوزن 18 یا 20، 1 تا 5/1 اینچی برای گرفتن نمونه از یک دام بالغ کافی است. برای دام‌های کم سن و سال، چون پوست نازک‌تری دارند می‌توان از سوزن ۲۲ استفاده کرد. ولی در دام‌های بالغ که پوست ضخیم‌تری دارند نفوذ با سوزن بزرگ دشوار است. پس از نمونه‌گیری از دام برای تحلیل بیماری های خونی چند سیستمی ، برای جلوگیری از نشت خارج عروقی خون و تشکیل هماتوم (جمع شدن خون در بدن، ولی در ناحیه‌ای خارج از رگ. اصطلاحاً همان خون‌مردگی) باید به مدت یک دقیقه یا بیشتر محل سوراخ را فشار داد تا خون به طور طبیعی منعقد گردد. از آن‌جایی که گلبول‌های قرمز کوچک مستعد همولیز (شکست همگن پیوند شیمیایی و یا یک سلول) هستند، باید بلافاصله به نمونه گرفته شده داروی ضد انعقاد اضافه نمود. به‌علاوه در حین نمونه‌گیری به جهت کشف بیماری های خونی گوسفندان ، برای جلوگیری از انعقاد سریع خون، باید از دام فقط به واسطه سرنگ خون‌گرفته شود و نباید از دستگاه مکنده استفاده کرد.
موارد مهم در نتایج به دست آمده
توزیع تغییرات جزئی پارامتری (دیفرانسیلی) و شمارش گلبول های سفید ، خصوصیات رنگ‌پذیری سلول‌های خونی و مورفولوژی (ریخت‌شناسی) ممکن است با بررسی میکروسکوپی فیلم خون رنگ‌آمیزی شده ارزیابی شود. این شمارش در روند تشخیص بیماری های خونی چند سیستمی نقش بسزایی دارد. یک داروی ضد انعقاد ترجیحی برای شمارش کامل کل گلبول‌های‌خون (CBC) اتیلن دی آمین تترا استات (EDTA) است و برای اطمینان از نسبت مناسب خون به داروی ضد انعقاد، باید لوله‌های نمونه خون به طور کامل پر شوند. نمونه‌های خون باید در اسرع وقت پس از جمع‌آوری پردازش شوند. در صورت پیش‌بینی تأخیر در انجام آزمایش، نمونه خون باید در یخچال (4 درجه سانتی‌گراد) قرار گیرد و باید از خون خشک‌شده در تماس با هوا استفاده شود زیرا تماس طولانی‌مدت خون با EDTA باعث تغییر در مورفولوژی گلبول‌های قرمز و جدا شدن برخی از انگل‌های عامل بیماری های خونی گوسفندان می‌شود. خون می‌تواند به مدت 24 ساعت در یخچال نگهداری شود و هنوز یک شمارش کامل گلبولی دقیق ارائه کند.
محدوده مرجع برای داده‌های خون‌شناسی گوسفندان و بزها در جدول زیر ارائه شده است. بزها به دلیل گلبول‌های قرمز کوچک‌تر، متوسط حجم پیکره (Mean Corpuscular Volume – MCV) کم‌تری دارند. گوسفندان و بزهای کمتر از 6 ماه علائم هماتوکریت، تعداد بیشتر گلبول‌های قرمز، هموگلوبین و پروتئین پلاسما و همچنین تعداد کلی گلبول های سفید آن‌ها بیشتر است. بره‌ها غالباً هنگام تولد هماتوکریت بالایی دارند که با بلع آغوز کاهش می‌یابد.
اما هماتوکریت چیست؟ بنا به تعریف ویکی‌پدیا، نسبت حجم سلول‌های خون به کل خون برحسب درصد را هماتوکریت می‌نامند.
در تشخیص بیماری های خونی چند سیستمی موارد جدول زیر کمک شایانی به پزشک معالج و یا محققان می‌نماید.
پارامترهای طبیعی هماتولوژی برای گوسفند و بز
| ردیف | پارامترها(واحدها) | گوسفند بالغ | بز بالغ |
| 1 | هماتوکریت (%) | 27–45 | 22–36 |
| 2 | هموگلوبین (g/dL) | 9–15.8 | 8–12 |
| 3 | شمارش گلبول‌های قرمز (×106/μL) | 9–17.5 | 8–17 |
| 4 | حجم متوسط بدن (fL) | 28–40 | 15–26 |
| 5 | میانگین غلظت هموگلوبین بدن (g/dL) | 31–34 | 29–35 |
| 6 | تعداد پلاکت (×105/μL) | 2.4–7.0 | 2.8–6.4 |
| 7 | شمارش کل گلبول های سفید خون (/μL) | 4000–12,000 | 4000–13,000 |
| 8 | نوتروفیل‌های قطعه قطعه شده (/μL) | 1500–9000 | 1400–8000 |
| 9 | نوتروفیل‌های باند (/μL) | 0 | 0 |
| 10 | لنفوسیت‌ها (/μL) | 2000–9000 | 2000–9000 |
| 11 | مونوسیت‌ها (/μL) | 0–600 | 0–500 |
| 12 | ائوزینوفیل‌ها (/μL) | 0–1000 | 0–900 |
| 13 | بازوفیل‌ها (/μL) | 0–300 | 0–100 |
| 14 | پروتئین کل پلاسما (g/dL) | 6.2–7.5 | 6.0–7.5 |
| 15 | فیبرینوژن (mg/dL) | 100–600 | 100–500 |
پارامترهای طبیعی هماتولوژی برای گوسفند و بز
پارامترهای طبیعی هماتولوژی برای گوسفند و بزمیش‌هایی که دارای بره بوده و به آن‌ها شیر می‌دهند، ممکن است هماتوکریت و غلظت هموگلوبین در بدنشان کاهش یابد؛ اما دام‌هایی که در ارتفاع زیاد چرا می‌کنند تعداد گلبول قرمز و طبیعتاً هماتوکریت و غلظت هموگلوبین خون در بدن آن‌ها افزایش خواهد یافت. لذا این موارد را نباید جزء بیماری های خونی گوسفندان در نظر گرفت.
بیماری های خونی چند سیستمی – بیماری های خونی گوسفندان – بیماری های گوسفندان – کم خونی دام – گلبول های سفید
ارزیابی‌های اضافی هماتولوژیک
- آسپیراسیون مغز استخوان
آسپیراسیون مغز استخوان نام روشی برای جمع‌آوری و معاینه مغز استخوان است. با این روش سلامت مغز استخوان و طبیعی بودن مقادیر سلول‌های خونی را بررسی می‌نمایند. متخصصین از این روش برای ارزیابی و تشخیص بیماریهای خونی گوسفندان و دام‌های کوچک استفاده می‌کنند. همچنین برای بررسی مغز و برخی سرطان‌ها و تب‌های با منشأ نامعلوم نیز از این روش بهره برده می‌شود. مغز استخوان دارای یک بخش جامد و یک بخش مایع است. در بیوپسی، پزشک اقدام به برداشتن نمونه از قسمت جامد کرده و در آسپیراسیون نمونه از قسمت مایع برداشته می‌شود. این دو فرایند هم‌زمان انجام‌شده و مجموعاً به عنوان آزمایش مغز استخوان نام می‌گیرد.
نمونه‌های آسپیراتی مغز استخوان و نمونه‌های بیوپسی هسته‌ای گرفته‌شده از گلبول قرمز فعال می‌توانند برای ارزیابی تولید گلبول‌های قرمز و تعیین علت کم خونی دام و سایر ناهنجاری‌های هموگرام مفید باشند. محل‌های بیوپسی شامل ستون فقرات استخوان، استخوان ران و ایلئوم (دراز روده) است. این روش باید در زمان آرامش دام به‌وسیله داروی شیمیایی یا بیهوشی انجام شود. نمونه‌گیرنده باید دستکش استریل داشته باشد تا بتواند انسداد را حفظ کند. در نمونه‌گیری فرایند تشخیص بیماری های خونی چند سیستمی ، آسپیرات را می‌توان با قرار دادن یک سوزن استریل متصل به سرنگ 3 یا 6 سی‌سی حاوی یک یا دو قطره EDTA از طریق استخوان و وارد کردن در مغز استخوان بدست آورد. چنین نمونه‌ای ممکن است از حداقل 5/0 میلی لیتر مغز استخوان تشکیل شود. اگر قرار است بلافاصله نمونه پردازش شود، هیچ ماده ضد انعقادی لازم نیست. نمونه‌برداری‌های اصلی با استفاده از سوزن نمونه‌برداری جمشیدی (نام این دستگاه و این روش به نام آقای دکتر خسرو جمشیدی، مخترع آن که یک پزشک ایرانی است، نام‌گذاری شده است.) یا وسترمن-جنسن انجام می‌شود. پوست با چاقوی جراحی بریده می‌شود و سوزن بیوپسی به استخوان وارد می‌شود و چندین بار چرخانده می‌شود تا نمونه هسته‌ای به دست آید. سپس نمونه‌گیر با بخیه یا منگنه پوست را می‌بندد. نمونه‌های بیوپسی با قرار دادن آن‌ها در محلول فرمالین 10 درصد بافر خنثی، حفظ می‌شود. آسپیرات مغز استخوان و نمونه‌برداری، روش‌های دردناک و تهاجمی هستند؛ بنابراین، حیوانات باید تا جایی که ممکن است تحت درمان آنتی‌بیوتیکی و داروهای ضدالتهابی قرار گیرند.
سیستم FAMACHA در ارزیابی کم خونی دام
سیستم فاماچا (FAffa MAlan CHArt) روشی برای درمان انگلی به نام “Haemonchus contortus” موسوم به کرم قطبی آرایشگاه یا کرم سیم‌پیچ است که انگلی بسیار رایج در بیماری های خونی گوسفندان و یکی از بیماری‌زا ترین نماتودهای نشخوارکنندگان است. کرم‌های بالغ به مخاط شیردان متصل می‌شوند و از خون تغذیه می‌کنند. این انگل عمدتاً در تابستان و در مناطق گرم‌ومرطوب، عامل کم خونی دام و مرگ گوسفند و بز است. این روش نیز یکی از رویکردهای سریع و تهاجمی بوده و فقط گوسفندها یا بزهای خاص در گله برای درمان انتخاب می‌شوند. انتخاب برای درمان بر اساس درجه کم خونی دام است که حیوانات در غشای مخاطی خود نشان می‌دهند که از طریق یک نمودار رنگی ارزیابی می‌شود. به عنوان یک جایگزین برای آزمایش خون‌شناسی (هماتولوژی)، مقایسه رنگ غشای نازک داخلی پلک، با نمونه‌ها در یک نمودار استاندارد FAMACHA به عنوان ارزیابی سریع و ارزان کم خونی دام و بیماری های گوسفندان در کل گله‌ها استفاده شده‌است.
- تغییرات در هموگرام
شمارش کامل خون یا Complete Blood Count یا همان هموگرام که در اصطلاح پزشکی به آن سی‌بی‌سی (CBC) می‌گویند، آزمایشی است که اطلاعات کلّی درباره سلول‌های خونی بیمار را ارائه می‌کند. کم خونی دام معمولاً در پی از دست دادن خون، همولیز یا بیماری‌ای مزمن رخ می‌دهد. از دست دادن خون عموماً پنهان است و معمولاً به علت انگل‌های گوارشی یا خارجی ایجاد می‌شود. از دست دادن خون شدید غالباً در اثر ترومای بزرگی (تروما در دانش پزشکی به هر نوع آسیب‌دیدگی، ضربه، جراحت، شوک، آسیب و حادثه واردشده به بدن گفته می‌شود با این شرط که از خارج به بدن وارد شود و عامل درونی یا بیماری در بدن علت ایجاد آسیب نباشد.) از قبیل گازگرفتگی توسط حیوان درنده، پارگی شدید، مبارزه با نرهای دیگر و یا عوارض اخته‌کردن و یا کندن شاخ ایجاد می‌شود. مقادیر CBC بلافاصله پس از از دست دادن خون نیز طبیعی به نظر می‌رسد. با این حال، پس از چند ساعت از توزیع مجدد مایعات، کم خونی دام و هیپوپروتئین خون مشهود است. چون بدن نمی‌تواند پروتئین را مانند چربی در خود ذخیره کند، لذا پروتئین‌ها باید روزانه مصرف شوند. هیپوپروتئینمی یعنی کمبود پروتئین علی‌رغم مصرف پروتئین که نشانه عدم هضم و جذب پروتئین توسط سیستم گوارش دام و یکی از علائم بیماری های خونی چند سیستمی دامی است. شواهد بازسازی گلبول‌های قرمز (ماکروسیتوز، رتیکولوسیتوز و گلبول‌های قرمز هسته‌دار) باید در طی یکی دو روز بعد از از دست دادن خون ظاهر شود. همولیز معمولاً پس از مصرف گیاهان سمی، وجود انگل، تزریق وریدی (IV) عوامل هیپوتونیک یا هیپرتونیک، یا همان محلول‌های کلرید سدیم با غلظت کمتر از ۹/۰ و بیشتر از ۹/۰ درصد، تماس با سموم باکتریایی، مسمومیت با آب یا از بین بردن گلبول‌های قرمز به واسطه سیستم ایمنی و دیگر گلبول‌های ایمنی اتفاق می‌افتد. سموم خورده شده توسط دام، شامل ترکیبات گوگردی از پیاز و گیاهان براسیکا (کلم‌پیچ و کلزا) نیترات‌ها، نیتریت‌ها و مس است. به‌جز موارد ناشی از مس، همولیز معمولاً طی یک یا دو روز پس از مصرف اتفاق می‌افتد و باعث ایجاد بیماری های خونی گوسفندان می‌شود. مسمومیت مس ممکن است پس از مصرف بیش از حد، به صورت پیشرفته رخ دهد اما بیشتر در حیواناتی دیده می‌شود که به طور مزمن بیش از حد از غذای آلوده به فلز مس استفاده می‌کنند و دچار یک رویداد استرس‌زا می‌شوند. بزها بیش از گوسفندان نسبت به مس اضافی تحمل دارند و نژادهای خاصی از گوسفندان، به ویژه نژاد سافولک، به سم‌زدایی مس بسیار حساس هستند.آلودگی به انگل، آنتی‌بادی سازی و بلعیدن گیاهان سمی معمولاً باعث همولیز خارج عروقی و بروز برخی بیماری های گوسفندان می‌شود. در این موارد، گلبول‌های قرمز آسیب‌دیده توسط سلول‌های سیستم رتیکولو اندوتلیال برداشته می‌شوند، در نتیجه کم خونی دام ، رنگ‌پریدگی، ضعف، افسردگی، یرقان و ادرار تیره ایجاد می‌شود. سموم باکتریایی، تغییر در اسمولالیته پلاسما و میزان سمی بودن مس باعث همولیز داخل عروقی می‌شود. علائم دیگری مانند تب، علائم عصبی و مرگ ناگهانی ممکن است با بیماریهای خاص دیده شود که همگی نشانه‌های بیماری های خونی چند سیستمی در دام‌های کوچک است. علائم بازسازی باید 1 تا 2 روز پس از شروع همولیز در هموگرام مشاهده شود.درشت‌خوارها یا ماکروفاژها دارای قدرت درشت‌خواری هستند. آن‌ها در سراسر بدن پراکنده‌اند و تقریباً در اکثر بافت‌های بدن حضور دارند. آن‌ها سلول‌هایی با عمر طولانی هستند و می‌توانند چندین ماه در بافت‌ها زنده بمانند. مجموعه مونوسیت‌ها، ماکروفاژهای متحرک و ثابت بافت‌ها و سلول آندوتلیال عمل یافته در مغز استخوان، طحال و غدد لنفاوی سیستم رتیکولو آندوتلیال نامیده می‌شود. تقریباً تمام این سلول‌ها از سلول‌های مادر مونوسیتی منشأ می‌گیرند؛ بنابراین سیستم رتیکولو آندوتلیال تقریباً با سیستم مونوسیتی-ماکروفاژی مترادف است. ضمناً مونوسیت‌ها گلبول های سفید ای از دستگاه ایمنی بدن و از دسته آگرانولوسیت‌ها هستند.کم خونی دام که به ازدست دادن یا تخریب گلبول‌های قرمز ربطی نداشته باشد، معمولاً به دلیل کمبود تولید ایجاد می‌شود و بنابراین بازسازی نمی‌شود. اگرچه ممکن است اشکال خفیف در گوسفندها و بزهای باردار و کسانی که کمبود مواد معدنی حیاتی دارند (به عنوان مثال آهن، سلنیوم، مس و روی)، شایع‌ترین علت کم خونی دام غیر احیا کننده بیماریهای مزمن است. در این شرایط، آهن به شکل غیرقابل استفاده در مغز استخوان رسوب می‌کند. رنگ‌آمیزی یک نمونه مغز با لکه آبی پروس، ذخایر بزرگ آهن را نشان می‌دهد و این بیماری را از کم خونی دام فقر آهن که از بیماری های گوسفندان است، متمایز می‌کند. دلایل بیماری کم خونی دام مزمن بی‌شمار است و شامل شرایط عفونی (به عنوان مثال، ذات‌الریه، پوسیدگی سم و لنفادنیت موردی)، سوء تغذیه و عوامل استرس‌زای محیطی است.
بیماری های خونی چند سیستمی – بیماری های خونی گوسفندان – بیماری های گوسفندان – کم خونی دام – گلبول های سفید
درمان کم خونی دام
بیشتر کم خونی دام ها، برخلاف دیگر بیماری های خونی گوسفندان ، نیازی به درمان ندارند. تا زمانی که از دست دادن جرم RBC سریع و شدید نباشد، حیوان معمولاً قادر است با کاهش فعالیت، ظرفیت کاهش اکسیژن را جبران کند. لازم به یادآوری است که کم خونی دام اغلب برای گله‌دار هنگامی آشکار می‌شود که گوسفندان بیش از حد تحت فشار قرار بگیرند، یا هنگام حرکت یا رسیدگی از بین بروند. در صورت امکان، باید علت کم خونی دام را بررسی کرد. این می‌تواند شامل تلاش برای کنترل انگل‌های داخلی و خارجی، تغییر رژیم غذایی و درمان بیماریهای عفونی باشد. حفظ هیدراتاسیون (آب‌رسانی به بدنی که آب ازدست‌داده است) کافی در حیواناتی که همولیز داخل عروقی دارند برای جلوگیری از آسیب لوله‌کلیوی ناشی از هموگلوبین، ضروری است. بیماری های خونی چند سیستمی عموماً به‌صورت کم خونی دام نیز خود را نشان می‌دهند. ترکیبات ویژه مانند نمک‌های مولیبدن، مانند مولیبدات آمونیوم و گوگرد یا پنی‌سیلامین برای میزان سم موجود در مس 16 و متیلن‌بلو که دارویی برای ضدعفونی کردن مجاری ادراری دام است، (15 میلی‌گرم بر کیلوگرم در محلول 4 به 5 دکستروز یا نرمال سالین به صورت داخل وریدی) برای میزان سم موجود در نیترات، برای استفاده گله‌ای و گروهی، معمولاً بسیار گران یا دشوار هستند، اما ممکن است در دام‌های شخصی و یا با ارزش، مفید باشد. دام‌پزشکان باید توجه داشته باشند که متیلن‌بلو دیگر برای استفاده برای دام‌های گوشتی و شیری مورد تأیید نیست.
دام‌هایی که دچار افت شدید خون یا همولیز هستند باید تحت انتقال خون کامل قرار بگیرند. از آنجا که واکنش‌های انتقال خون نادر هستند و آنتی‌ژن‌های قوی گلبول قرمز در نشخوارکنندگان کوچک، شناسایی نشده‌اند، تقریباً هر اهدا کننده‌ای از همان‌گونه (گوسفند یا بز) برای اولین تزریق قابل قبول است تا بتوان بیماری های خونی گوسفندان یا بزها را مهار کرد. برای اطمینان از سازگاری می‌توان تطبیق متقابل را انجام داد که اگر حیوان بیش از یک‌بار تزریق انجام دهد، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. خون باید با نسبت 1 به ۵/۷ با اسید سیترات دکستروز، یا 9 به 1 با 2٪ سیترات سدیم یا داروی ضد انعقاد مناسب دیگر مخلوط شود و از طریق یک پک خون مورد تأیید، تزریق شود. اگر رگ گردن در دسترس نباشد، ممکن است خون به حفره صفاقی تزریق شود، اما جذب کندتر از آن محل، آن را برای درمان کم خونی دام حاد کم می‌کند. 15 تا 30 دقیقه اول تزریق باید کند باشد. اگر هیچ واکنشی مانند تب، تنفس سریع سطحی، تپش قلب شدید و لرزش مشاهده نشود، می‌توان میزان تزریق را افزایش داد. در برخی بیماری های خونی چند سیستمی ، گلبول‌های قرمز تزریق شده ممکن است فقط چند روز زنده بمانند و بنابراین، باید علت اصلی کم خونی دام بررسی شود.
تغییرات در لکوگرام
در ابتدا لازم است بدانیم لکوگرام چیست. تا بهتر بتوانیم از آن در جهت تشخیص بیماری های خونی چند سیستمی و یا بیماری های خونی گوسفندان بهره ببریم. جدول‌بندی از نوع و مقدار لکوسیت‌های ( گلبول های سفید ) موجود در یک نمونه خون را لکوگرام می‌گویند. شمارش گلبول های سفید پیرامونی، شامل گرانولوسیت‌ها (گلبول‌های سفیدی که در سیتوپلاسم خود گرانول دارند.) و سلول‌های تک‌هسته‌ای (لنفوسیت‌ها و مونوسیت‌ها) هستند. اشکال نابالغ نوتروفیل و لنفوسیت‌ها (تولیدکنندگان پادتن در بدن) ممکن است در طی بیماریهای التهابی شدید دیده شوند. ناهنجاری‌های خط نوتروفیل‌ها که گلبول های سفید بیگانه‌خوار هستند، معمولاً بهترین شواهد سلولی از التهاب در نشخوارکنندگان کوچک است و التهاب تقریباً همیشه نشانه عفونت است؛ که خود علت وجود دیگر بیماری های گوسفندان است. افزایش تعداد نوتروفیل‌ها و سهم نسبت آن‌ها در تعداد کل WBC معمولاً در عفونت‌های باکتریایی گرم خفیف مثبت، حاد یا مزمن دیده می‌شود. حیواناتی که بیماری شدیدتری دارند ممکن است تعداد زیادی یا طبیعی از خود نشان دهند، اما بخش بیشتری از نوتروفیل‌ها تغییرات سمی ایجاد می‌کنند یا به صورت اشکال نابالغ هستند. (سلول‌های باند، سلول‌های فراسلول یا سلول‌های میل) در التهاب شدید، حاد و بسیاری از بیماری های گوسفندان ناشی از باکتری‌های گرم منفی، کاهش موقتی تعداد نوتروفیل‌ها، اغلب با تغییر هم‌زمان به سمت اشکال سمی یا نابالغ‌تر مشاهده می‌شود. اگر حیوان از این بیماری جان سالم به‌در برد، نوتروپنی (یک نارسایی ایمنی ناشی از کمی نوتروفیل) باید طی 3 تا 4 روز برطرف شود. ابتدا از طریق افزایش سلول‌های نابالغ و بعداً از طریق نتایج حضور نوتروفیل بالغ این برطرف شدن قابل مشاهده است. یکی دیگر از دلایل مهم افزایش تعداد کل و نسبی نوتروفیل‌ها، استرس (یا تجویز گلوکوکورتیکوئید) است که باعث مهار حاشیه نوتروفیل‌ها و برون‌ریزی می‌شود و در نتیجه تعداد این سلول‌ها را در روند جریان خون افزایش می‌دهد.
بیماری های خونی چند سیستمی – بیماری های خونی گوسفندان – بیماری های گوسفندان – کم خونی دام – گلبول های سفید
افزایش تعداد ائوزینوفیل‌ها (گروهی از گلبول های سفید ) معمولاً مربوط به قرارگرفتن در معرض انگل‌های یوکاریوتی (در زیست‌شناسی به جانداری که سلول‌های آن هسته سلولی واقعی و اندامک‌های سلولی دارند گفته می‌شود) است. کاهش آن‌ها به ندرت از اهمیت بالینی برخوردار است و ممکن است بخشی از واکنش استرسی باشد. واکنش‌های نوع آلرژیک ایدیوپاتیک (به بیماری‌ای اطلاق می‌شود که علت، مکانیسم یا منشأ نامشخصی دارد) نیز شاخص‌های آسیب‌شناسی بوده اما بسیار نادر هستند. افزایش بازوفیل‌ها (نوعی از گلبول سفید که نقش مهمی در واکنش‌های التهابی دارد) نیز به ندرت از نظر بالینی قابل توجه است. علاوه بر بیماری های خونی چند سیستمی ، افزایش تعداد لنفوسیت‌ها اغلب منعکس‌کننده بیماری التهابی مزمن مانند بیماری آبسه داخلی است. در موارد نادر، لنفوسیتوز ممکن است از سلول‌های غیرطبیعی، از نوع بلاست تشکیل شده باشد و نشان‌دهنده نئوپلاسم لنفوپرولیفراتیو باشد. نئوپلاسم یا نورُسته که در زبان عامیانه تومور نیز نام می‌گیرد، یک بافت غیرطبیعی ناشی از زایش و رویش تازه (نئوپلازی) در سلول‌هاست که رشد آن از رشد طبیعی بافت مربوط و بافت اطراف آن بیشتر است. در نئوپلاسم پس از قطع عامل محرکی که سبب ایجاد این تغییر شده‌است رشد و تقسیم سلولی با همان شدت ادامه می‌یابد. لنفوپرولیفراتیو نوعی از اختلالات سیستم ایمنی بدن در بیماری های خونی چند سیستمی است. لنفوپنی قسمت مهمی از پاسخ استرس است. لنفوپنی پایین رفتن تعداد لنفوسیت‌ها در گردش خون است. با این حال، پزشک باید به خاطر داشته باشد که بسیاری از بیماری‌ها برانگیختگی استرسی ایجاد می‌کنند؛ بنابراین لنفوپنی و نوتروفیلی ممکن است نشان‌دهنده استرس یا التهاب باشد و بررسی ریخت‌شناسی نوتروفیل و غلظت فیبرینوژن پلاسما در تشخیص این دو وضعیت مفید است. غلظت بالای فیبرینوژن (پروتئینی محلول در خون است که هنگام انعقاد خون بر اثر آزاد شدن و فعال شدن آنزیم ترومبین به رشته‌های نامحلول فیبرین تبدیل می‌شود)، تغییرات سمی و تعداد زیاد نوتروفیل‌های نابالغ نشان‌دهنده التهاب در آن شرایط است. تعداد مونوسیت‌های خون نیز ممکن است استرس یا التهاب مزمن را نشان دهد. در بیماری های خونی گوسفندان ، مشکلات در تفسیر ناهنجاری‌های شمارش سلول‌های فردی، اهمیت به دست آوردن شمارش تغییرات جزئی پارامتری (دیفرانسیلی) WBC و توصیف مورفولوژی (ریخت‌شناسی) سلولی در ارزیابی گوسفندان و بزهای بیمار را برجسته می‌کند.برای ناهنجاری‌های لوکوگرام به‌ندرت درمان خاصی انجام می‌شود. استفاده از اطلاعات لوکوگرام برای تهیه برنامه‌ای برای درمان بیماری عامل ناهنجاری، بسیار رایج‌تر و مفیدتر است.این مقاله با هدف ارتقاء سطح علمی مخاطبین گرامی ترجمه شد و به رشته تحریر درآمد. امیدواریم مورد پسند شما واقع شده باشد. در ادامه این مطالب مطالعه بیماری آنتروتوکسمی و نکاتی در خصوص واکسن آن را پیشنهاد می‌نماییم.در ضمن مجتمع دام‌پروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا ، میش دوقلوزا و افشار برولا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.