اخته کردن تصمیمی است که باید با توجه به نیازهای مدیریتی گوسفندان و تقاضای بازار گرفته شود. عقیم کردن گوسفندان از جمله تصمیماتی است که موارد متعددی در آن دخیل است. تقاضا بازار، نیاز گله، شیوه مدیریت و مواردی مانند این‌ها باعث می‌شود که دام‌دار تصمیم به اخته کردن گوسفندان بگیرد. باید توجه داشت که بره قوچ‌ها سریع‌تر از بره میش‌ها و بره‌های نر اخته شده رشد می‌کنند و بر وزنشان اضافه می‌شود. زمانی که دام‌دار می‌خواهد بره قوچ را در سنین پایین (حدود ۶ ماهگی) به فروش برساند، می‌تواند دام را اخته نکند تا رشد سریع‌تری داشته باشد. البته باید توجه داشت که هیچ تفاوتی در میان گوشت بره‌های اخته شده یا بره میش‌ها یا بره قوچ‌ها وجود ندارد اما ممکن است در طعم گوشت قوچ‌های اخته شده و نشده تفاوت وجود داشته باشد و گوشت قوچ‌های اخته نشده اندکی به مذاق مصرف‌کنندگان خوش نیاید.

زمانی که دام‌دار قصد دارد بره قوچ‌ها را برای مدت طولانی‌تری نگهداری کند و آن‌ها را پرواربندی کند، برای مدیریت بهتر می‌توان آن‌ها را اخته کرد تا مشکلاتی نظیر آبستنی ناخواسته یا زودهنگام در گله بروز نکند. در صورتی که دام‌دار قصد ندارد بره قوچ‌ها را اخته کند باید آن‌ها را از سه ماهگی از میش‌ها جدا کند. همچنین پوست کندن لاشه‌های قوچ‌های مسن مشکل است و بهتر است اگر دام‌دار قصد دارد بیش از ۶ ماه از آن‌ها نگهداری کند این گوسفندان را اخته کند. طبق آمار در سال ۲۰۰۲ در حدود ۷۷ درصد از قوچ‌های آمریکا اخته شدند.

روش‌های اخته کردن

تکنیک‌ها و روش‌های متفاوتی برای اخته کردن گوسفندان وجود دارد. مهم‌ترین و رایج‌ترین روش‌های عقیم کردن عبارت‌اند از:

۱- بستن بیضه‌ها با نوار

این تکنیک همانند تکنیک قطع دم با نوار است. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص قطع دم گوسفندان پیشنهاد می‌کنیم مطلب قطع دم گوسفندان و نکاتی در خصوص آن را مطالعه کنید. در این روش یک حلقه لاستیکی مخصوص عقیم کردن گوسفندان، در اطراف بیضه‌ها بسته می‌شود و ۲ تا ۳ هفته بعد بیضه‌ها می‌افتد و پس از آن می‌توان کیسه بیضه را برداشت. البته باید توجه داشت که هر دو بیضه زیر نوار قرار گیرند تا اخته سازی گوسفندان به صورت کامل و صحیح انجام شود. این روش برای گوسفندان بسیار دردناک است و بهتر است در سن کمتر از ۷ روزگی انجام شود. می‌توان برای کاهش درد از لیدوکائین استفاده کرد و به دلیل احتمال ابتلا به بیماری کزاز، اقدامات پیشگیرانه انجام داد.

۲- عمل جراحی

عمل جراحی راه دیگری است که برای اخته کردن گوسفندان مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای برداشتن بیضه با عمل جراحی باید با استفاده از چاقوی جراحی یا یک چاقوی بسیار تیز تا یک سوم انتهایی کیسه بیضه برداشته شود. پس از عمل جراحی باید اجازه داد زخم به طور طبیعی خشک شود و درمان گردد. البته بر اساس تحقیقاتی که در انگلیس انجام شده این روش دردناک‌ترین روش برای بره‌ها است. در این روش سطح کورتیزول بسیار بالاتر از روش بستن بیضه‌ها با استفاده از نوار است. در ضمن باید به خاطر داشت که در این روش احتمال ابتلا به عفونت‌های میکروبی و لارو مگس افزایش قابل توجهی می‌یابد. برای این‌که بتوان از بروز این بیماری‌ها جلوگیری کرد بهترین راه این است که قبل یا بعد از فصل گرما که مگس‌ها فراوان هستند و می‌توانند بیماری لارو مگس را ایجاد کنند عمل انجام شود. همچنین ضدعفونی کردن زخم قبل، در حین جراحی و پس آز آن و تمیز بودن محل نگهداری بره را نباید فراموش کرد.

۳- استفاده از گاز انبر بوردیزو

گاز انبر اخته سازی بوردیزو یک ابزار چندکاره و مفید برای عقیم کردن بره‌ها است. این ابزار می‌تواند با فشردن بند بیضه‌ها، رگ‌های خونی را ببندد و جریان خون بیضه‌ها را قطع کند. اولین نکته‌ای که در هنگام استفاده از گاز انبر اخته سازی بوردیزو باید به آن توجه داشت، این است که گاز انبر مخصوص اخته سازی گاو برای عقیم کردن بره‌ها مناسب نیست و نباید از آن استفاده شود. همچنین باید توجه داشت که هر بند بیضه باید جداگانه فشرده و قطع شود.

۴- کریبتورکیسم

کریبتورکیسم یا انتقال بیضه‌ها به داخل شکم یکی دیگر از روش‌هایی است که برای جلوگیری از باردار کردن ناخواسته میش‌ها توسط قوچ‌ها استفاده می‌شود. در این روش با انتقال بیضه‌ها به داخل محوطه شکم، جلو تولید اسپرم گرفته می‌شود. این روش بسیار بهتر از روش اخته کردن است اما به دلیل نیاز به شرایط بسیار خاص بهداشتی و هزینه اقتصادی تنها در مراکز آزمایشگاهی از آن استفاده می‌کنند و برای دام‌داران توصیه نمی‌شود.

نکاتی که در اخته کردن گوسفندان باید به آن توجه داشت:

باید توجه داشت که مهم نیست از کدام روش اخته کردن استفاده می‌کنید، بره‌ها باید قبل از ۶ هفتگی اخته گردند.

احتمال بروز بیماری سنگ مثانه در بره‌هایی که قبل از ماه اول اخته شده‌اند، بیشتر است. پس بهتر است بره‌ها در ۴ تا ۶ هفتگی اخته شوند.

برخی دامپزشکان عقیده دارند که اخته کردن بره‌ها باید تا پس پیوبرتی آن‌ها به تعویق افتد. در این صورت اخته کردن باید توسط یک دامپزشک و با استفاده از بیهوشی عمومی انجام شود.

قانونی در انگلستان وجود دارد که بر طبق آن تمام بره‌های بالای ۳ ماه باید توسط دامپزشک عقیم شوند.

در هنگام اخته سازی یکی از بیماری‌هایی که ممکن است بره به آن مبتلا شود کزاز است و باید اقدامات پیشگیرانه در این خصوص انجام شود.

یکی دیگر از فوایدی که عقیم کردن قوچ‌ها دارد این است که از بروز برخی رفتار تهاجمی توسط آن‌ها مخصوصاً در فصل جفت‌گیری جلوگیری می‌کند.

از دیگر فواید اخته کردن قوچ‌ها این است که می‌توان راحت‌تر از روش‌های جدیدی مانند اصلاح نژادی استفاده کرد. در این روش میش‌ها توسط یک قوچ هترو یا قوچ همو که با روش‌های اصطلاح نژادی دارای ژن دو قلوزایی یا چند قلوزایی است باردار می‌شوند و گله با سرعت بسیار بیشتری رشد می‌کند. به خاطر داشته باشید که افزایش ضریب بره‌زایی منجر به افزایش تعداد گله و همین طور بالا رفتن میزان سود دام‌دار می‌شود.

عوامل دیگری غیر از اخته کردن که در پرواربندی گوسفند موثر هستند

همان‌طور که ذکر شد برای اخته کردن گوسفندان می‌توان از ۴ روش ذیل استفاده کرد.

• بستن بیضه‌ها با نوار
• عمل جراحی
• گاز انبر بوردیزو
• کریبتورکسیم

این روش‌ها در اکثر اوقات بدین منظور انجام می‌شوند که کیفیت پرواربندی گله یا مزرعه بالا برود. دامدارانی که اقدام به اخته‌سازی گوسفندان خود می‌کنند باید بدانند که در کنار این کار باید موارد مهم دیگری که در پرواربندی مطلوب گله یا مزرعه تاثیر دارند را نیز دانسته و رعایت کنند.

واکسیناسیون به موقع و مبارزه با بیماری‌ها، تغذیه درست و مبتنی بر جیره نویسی اصولی و … از جمله این عوامل موثر در پرواربندی هستند.

در مورد تزریق واکسن به دام‌ها باید توجه داشت که این کار امری ضروری بوده و حتماً باید تحت نظر دامپزشک انجام شود. دامداران هر اندازه که به امور دامپزشکی آشنا باشند باز هم بی‌نیاز از مشورت با دامپزشک نخواهند بود زیرا حتی محل تزریق واکسن می‌تواند روی کیفیت رشد، پروار‌بندی و گوشت تولیدی دام تاثیر منفی بگذارد.

در مورد جیره نویسی مختص هر گله، مزرعه یا هر دام نیز باید حتماً از مشورت متخصصان این حوزه بهره برد؛ زیرا بدون جیره نویسی اصولی ممکن است دامپرور هزینه زیادی را صرف جیره گوسفندان کرده و تصور کند که مقدار غذای زیاد و کافی‌ای را در اختیار دام‌ها قرار می‌دهد در حالی که ممکن است چنین هزینه و مقدار خوراکی حتی تاثیر عکس گذاشته و به پروسه پرواربندی گوسفندان آسیب وارد کند.

استفاده هم‌زمان از کنسانتره و علوفه به عنوان دو خوراک خشک و تر می‌تواند جیره‌ای مطلوب برای بره‌ها باشد ولی میزان و اندازه هر کدام با توجه به جیره نویسی مختص هر دام یا هر گله باید تعیین شود. در یک کنسانتره استاندارد مقدار کنجاله سویا، جو، سبوس، ذرت، نمک، مواد معدنی و ویتامینی و … مشخص و به اندازه است و هیچ دامداری نباید بنا به تشخیص خود از مقدار مواد غذایی درون کنسانتره کاسته یا به آن بیفزاید.

عامل مهم دیگری که در پرواربندی گوسفند بسیار اهمیت دارد و دامدارانی که قصد دارند با استفاده از اخته‌سازی و تغذیه مناسب کیفیت پرواربندی گله یا مزرعه خود را بالا ببرند، باید به آن توجه زیادی داشته باشند، استفاده از علوفه در خوراک دام‌ها است. امروزه و در واحدهای صنعتی پرورش گوسفند کشت علوفه‌های هیدروپونیک رایج شده است. بسیاری از دامداران مقدار مشخصی از علوفه‌های هیدروپونیک را همراه با کنسانتره به گوسفندان خود می‌خورانند درحالی که توجه ندارند که ساختار علوفه‌های هیدروپونیک تشکیل شده از حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد آب است.

همین عامل موجب شده است که تغذیه دام‌ها با این علوفه‌ها راهکار مناسبی نباشد و دام نتواند مواد مغذی مورد نیاز بدنش را از این علوفه‌ها تامین کند. علوفه‌های هیدروپونیک در واحدهایی سربسته مثل سوله یا انبار و در غیاب نور طبیعی و خاک، کشت می‌شوند. به همین دلیل در ساختار آن‌ها مواد مغذی به ندرت یافت می‌شود و نمی‌توان تغذیه گوسفند پرواری را با چنین علوفه‌ای، تغذیه‌ای مطلوب ارزیابی کرد. در صورتی که از این نوع از علوفه‌ها در جیره غذایی گوسفندان پرواری استفاده می‌شود باید مقدار آن را افزایش داد و جیره نویسی مخصوص را برای آن‌ها در نظر گرفت.

در ضمن مجتمع دام‌پروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا و میش دوقلوزا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.

در صورتی که مطالعه این مطلب برایتان سودمند بود پیشنهاد می‌کنیم مطلب سیستم بره زایی و هر چه لازم است در خصوص آن بدانید را مطالعه کنید.