نژادهای گوسفندان ایران ، معرفی و بررسی – بخش سوم
در این سری مطالب قصد داریم شما را با انواع نژادهای گوسفندان ایرانی و خصوصیات آن‌ها نظیر خصوصیات ظاهری، وزن، گوسفند دوقلوزا، نژاد و رنگ آشنا کنیم. پیشنهاد می‌کنیم در ابتدا مطلب نژادهای گوسفندان ایرانی را مطالعه کنید و سپس به مطالعه این مطلب بپردازید
در اولین بخش از مطلب معرفی نژادهای گوسفندان ایرانی، نژادهای افشاری، بلوچی، زل و زل مازندران را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
در دومین بخش مطلب معرفی نژادهای گوسفندان ایرانی، نژادهای زندی، کردی خراسان، سنجابی، سنگسری، شال و طالشی را معرفی کردیم.
اکنون در سومین بخش این مطلب قصد داریم با نژادهای فشندی، قره گل سرخی، قزل و دالاق از گوسفندان ایران آشنا شویم.
گوسفند فشندی
نژاد و رنگ: گوسفند فشندی، یکی دیگر از نژادهای گوسفندان ایرانی که در دسته گوشتی – شیری طبقه بندی می‌شود. این گوسفندان در بدو تولد رنگ قهوه‌ای (تیره تا روشن) دارند و در هنگام بلوغ این رنگ‌ها به کرم، کهربایی روشن، قهوه‌ای روشن و گاهی قهوه‌ای تیره تغییر می‌کند.
پراکنش و جمعیت: در حدود دویست و پنجاه هزار راس از این گوسفندان ایران ییلاق را در مراتع مرتفع طالقان، کندوان، کرج، شمیرانات می‌گذرانند و برای قشلاق به حاشیه دشت قزوین و شهریار برده می‌شوند. شهرستان ساوجبلاغ مهمترین منطقه از لحاظ تعداد و میزان پراکنش این گوسفندان است.
خصوصیات ظاهری: گوسفند فشندی، جثه‌ای متوسط دارد. روی سر آن‌ها لکه سفید کوچک وجود دارد که گاهی روی پیشانی را می‌پوشاند. میش‌های این نژاد غالبا بدون شاخ هستند، برخی از قوچ‌های این نژاد شاخ دارند و برخی بدون شاخ هستند. این گوسفندان شباهت زیادی به گوسفندان افشاری دارند. دنبه نسبتا حجیم که شکافی ۵ تا ۷ سانتی متری در آن دیده می‌شود که دنبالچه از بالای شکاف به طرف پایین افتاده است.
خصوصیات تولیدی: این گوسفندان تولید شیر مناسبی هم دارند و در یک دوره شیر دهی ۸۵ تا ۱۰۰ کیلوگرم شیر تولید می‌کنند. بره‌های نر این گوسفندان در هنگام تولد ۴٫۳ کیلوگرم و ماده‌ها ۳٫۷۷ کیلوگرم وزن دارند. در پایان دوره شیرخوارگی وزن نرها به ۲۶٫۵ و ماده‌ها به ۲۴٫۵ کیلوگرم می‌رسد. در زمان شش ماهگی و بلوغ نرها به ترتیب ۳۷٫۵ و ۷۳ کیلوگرم و ماده‌ها به ترتیب ۳۵٫۳ و ۵۴ کیلوگرم وزن خواهند داشت. تولید پشم این نژاد از گوسفندان در طول سال در حدود ۱٫۵ کیلوگرم برای نرها و ۱٫۱ کیلوگرم برای ماده‌ها است.
نکات دیگر: شرایط محیطی منطقه تاثیر بسیار زیادی در سرعت رشد و تولید مثل این نژاد گوسفندان ایران دارد.
آشنایی با انواع نژاد گوسفندان ایرانی
گوسفند قره گل سرخسی
نژاد و رنگ: در میان انواع نژادهای گوسفندان ایرانی ، پوست گوسفندان قره گل سرخسی را می‌توان جزو مرغوب‌ترین آن‌ها قرار داد. پس می‌توان این نژاد گوسفندان را در طبقه‌بندی گوشتی – پوستی قرار داد. بره‌هایی که در سرخس و مشهد به دنیا می‌آیند در بدو تولد سیاه رنگ هستند و به مرور زمان این رنگ روشن می‌شود و به جز سر و گردن که مشکی باقی می‌ماند بقیه بدن در هنگام بلوغ به خاکستری یا سفید تبدیل می‌شود.
گوسفندان قره گل از نظر مشخصات نژادی به دو دسته دنبه‌دار و دم‌دار تقسیم می‌شوند. گوسفندان قره گل دنبه‌دار پوست چندان با کیفیتی ندارند و مانند بسیاری از گوسفندان ایرانی و آسیایی دنبه دارند. گوسفندان قره گل دم‌دار، دمی دارند که به دلیل ذخیره شدن چربی در اطراف آن، حجیم به نظر می‌رسد. در این دم شکافی وجود ندارد و میزان مرغوبیت پوست این نژاد بالاتر از نوع دنبه‌دار است.
پراکنش و جمعیت: در حدود سیصد هزار راس از این نژاد در سرخس، خراسان، فارس، قم و ورامین پرورش داده می‌شود.
خصوصیات ظاهری: گوسفندان قره گل دم دار سری متوسط و کشیده دارند که در قسمت پیشانی و روی بینی کمی برآمدگی وجود دارد. بینی تنگ و فشرده این گوسفندان از پیچش و خمیدگی بیشتری نسبت به سایر نژادهای گوسفندان ایرانی برخوردار است و این تغییر در ساختار بینی باعث شده که این حیوان بتواند در محیط‌های گرم و همچنین محیط‌هایی که گرد و غبار فراوانی وجود دارد، مقاومت خوبی از خود نشان دهد. گوش‌های ۱۵ سانتی‌متری نسبتا بلند و برجستگی در ناحیه کپل از دیگر خصوصیات ظاهری نژاد قره گل است. قوچ‌های این نژاد عموما دارای شاخ هستند.
خصوصیات تولیدی: بره‌های این گوسفندان در هنگام تولد در حدود ۳٫۵ کیلوگرم وزن دارند که این وزن در زمان بلوغ برای قوچ‌ها به عددی میان ۶۵ تا ۷۵ کیلوگرم و برای میش‌ها به ۵۵ تا ۶۰ کیلوگرم خواهد رسید. گوسفندان نژاد قره گل در یک دوره شیری به طور میانگین ۶۰ لیتر شیر تولید می‌کنند. میزان تولید پشم قوچ‌ها در این نژاد، سالانه ۲٫۵ کیلوگرم و میزان تولید پشم میش‌ها ۲ کیلوگرم است.
نکات دیگر: نژاد قره گل در شرایط اقلیمی گرم و خشک بسیار عالی پرورش می‌یابند و دام‌دارانی که در این مناطق به دنبال پرورش گوسفندان با بازده بالا هستند می‌توانند نژاد قره گل را در نظر داشته باشند.
این نژاد یکی از قدیمی‌ترین نژادهای گوسفندان ایرانی است و شواهدی وجود دارد که این گوسفندان در ۱۴۰۰ سال پیش نیز پرورش داده می‌شدند. اولین بار این گوسفندان توسط آلمانی‌ها به روستای قره گل در نزدیکی ترکمنستان برده‌شد و دلیل نام‌گذاری این نژاد نیز وفور آن‌ها در روستای قره گل است.
کیفیت پوست این گوسفندان ایران بر اساس میزان جعد موها، رنگ، درخشندگی و براقی آن‌ها نعیین می‌شود و بسیاری از بره‌ها را در همان ابتدا برای استفاده از پوست درخشنده و براقی که دارند، ذبح می‌کنند. هر چقدر از عمر بره بگذرد، میزان ارزش پوست نیز کمتر می‌شود به طوری‌که پس از گذشت ۴ هفته پوست از ارزش چندانی برخوردار نیست. پوست بره‌ها تا ۴ ماهگی اول دوران جنینی فاقد پیچش و طرح خاصی است اما در ماه پنجم گل‌هایی بر روی پوست ظاهر می‌شود که تا زمان تولد تکامل پیدا می‌کنند. پس از تولد این گل‌ها بازتر می‌شوند و پس از ۴ هفته به دلیل باز شدن گل‌ها و محو تدریجی آن‌ها، پوست ارزش چندانی نخواهد داشت.
گوسفندان نژاد ایرانی و خصوصیات آن‌ها
گوسفند قزل
نژاد و رنگ: گوسفند قرل را در میان گوسفندان گوشتی – شیری قرار می‌دهند. این گوسفندان بدنی قهوه‌ای روشن تا تیره دارند که تنوع رنگ قرمز در آن به چشم می‌خورد.
پراکنش و جمعیت: در حدود یک میلیون و هشتصد هزار راس از این نژاد گوسفند در استان آذربایجان غربی و شرقی پرورش داده می‌شود. مناطق کوهستانی اطراف تبریز، کوهپایه‌های سهند، اطراف مراغه، بناب، آذرشهر، سراسکندر و هشترود از مهمترین مناطق پرورش و نگهداری این گوسفندان است.
خصوصیات ظاهری: گوسفندان قزل دارای دنبه‌ای گرد و دنبالچه‌ای به شکل گلابی هستند رنگ دنبه، سینه، دستها و پاها تیره‌تر از سایر نقاط بدن است و اکثر گوسفندان این نژاد در زیر گردن منگوله دارند.
خصوصیات تولیدی: میانگین وزن تولد بره‌های این نژاد در هنگام تولد در حدود ۴ کیلوگرم است که این وزن در هنگام ۶ ماهگی برای نرها به ۳۴ کیلوگرم و ماده‌ها به ۳۲ کیلوگرم می‌رسد. همچنین قوچ‌های این گوسفندان در یک سالگی ۴۲ کیلوگرم و میش‌های نژاد قزل در یک سالگی ۳۸ کیلوگرم وزن خواهند داشت.
گوسفندان قزل در یک دوره شیری به طور میانگین ۸۰ لیتر شیر تولید می‌کنند. در مورد خصوصیات تولید مثل گوسفند قزل باید گفت: احتمال وجود گوسفند دوقلوزا و دوقلوزایی در این نژاد در حدود ۱۱ درصد است.
گوسفند قشقایی
نژاد و رنگ: گوسفندان قشقایی یکی دیگر از نژادهای گوسفندان ایرانی هستند و در دسته گوسفندان گوشتی طبقه‌بندی می‌شوند. این گوسفندان در هنگام تولد کاملا قهوه‌ای هستند اما پس از گذشت شش ماه به رنگ شکری در خواهند آمد البته رنگ سر و صورت، جلوی سینه، زیر شکم و دستها و پاها معمولا قهوه‌ای باقی خواهد ماند. رنگ عمومی بدن گوسفندان قشقایی بالغ سفید بور، بور قرمز، ابلق سفید و ابلق بور است.
پراکنش و جمعیت: عشایر ترک قشقایی در حدود دویست و پنجاه هزار راس از این دام را پرورش می‌دهند.
خصوصیات ظاهری: سر کشیده و مثلثی، پوزه گرد، گوش‌های بلند و افتاده، اندازه متوسط دستها و پاها، دنبالچه صاف، کمی برجستگی بر روی بینی و پیشانی صاف یا دارای اندکی برآمدگی بخشی از خصوصیات ظاهری نژاد گوسفندان قشقایی است. در این نژاد قوچ‌ها اکثرا دارای شاخ و میش‌ها فاقد شاخ هستند.
خصوصیات تولیدی: بره‌های نر این نژاد در هنگام تولد در حدود ۴ کیلوگرم و بره‌های ماده در حدود ۳٫۶ کیلوگرم وزن دارند که این وزن در نرها برای شش ماهگی به ۳۳ کیلوگرم، در یک سالگی به ۳۹ کیلوگرم و در هنگام بلوغ کامل به ۷۲ کیلوگرم می‌رسد. میش‌های نژاد قشقایی در شش ماهگی ۳۰٫۵ کیلوگرم، در یک سالگی ۳۶ کیلوگرم و در هنگام بلوغ کامل ۵۴ کیلوگرم وزن خواهند داشت. میزان تولید پشم در میش‌های این نژاد در حدود ۱ کیلوگرم در سال و قوچ‌ها در حدود ۱۸۰۰ گرم است. این گوسفندان از میزان دوقلوزایی پایینی برخودار هستند و احتمال وجود گوسفند دوقلوزا و دوقلوزایی در آن‌ها بین ۲ تا ۳ درصد است.
با تمام نژادهای گوسفندان ایرانی آشناشوید
گوسفند دالاق
نژاد و رنگ: یکی دیگر از نژادهای گوسفندان ایرانی نژاد گوشتی دالاق است. این گوسفندان در هنگام تولد به رنگ سیاه یا قهوه‌ای تیره هستند و زمانی که به بلوغ می‌رسند، رنگشان شکری خواهد بود. گوسفندان آتابای که به زبان ترکی دالاق نامیده می‌شوند بسیار درشت‌تر از نژاد زل هستند. تصور بر این است که این نژاد گوسفندان ایران از رگ‌گیری و ترکیب دو نژاد ترکمن و زل به وجود آمده باشد.
پراکنش و جمعیت: در حدود صد هزار راس از این نژاد در استان گلستان پرورش می‌یابند.
خصوصیات ظاهری: میش و قوچ این نژاد فاقد شاخ است و بدن کشیده، دستها، پاها و گوش‌های بلند از دیگر خصوصیات ظاهری آن‌ها است. بینی قوس‌دار، حدقه چشم برجسته، پیشانی و گردن پوشیده از پشم، نیمرخ محدب، دنبه متوسط و دنبالچه کوتاه دارای خمیدگی از دیگر نشانه‌های ظاهری گوسفندان دالاق است.
خصوصیات تولیدی: بره‌های این نژاد با وزنی در حدود ۴٫۸ کیلوگرم متولد می‌شوند و در سه ماهگی به حدود ۲۳٫۵ کیلوگرم می‌رسند و در هنگام بلوغ ۴۵ کیلوگرم وزن دارند.
در بخش چهارم مطلب معرفی نژادهای گوسفندان ایرانی، در خصوص گوسفندان نژادهای بهمنی، فراهانی، عربی، ماکویی، کبوده شیراز و کردی مطالبی بیان خواهیم کرد.
بخش پنجم مطلب معرفی نژادهای گوسفندان ایرانی به معرفی گوسفندان نژادهای کرمانی، کلکوهی، لری، لری بختیاری، مغانی، نائینی و مهربان اختصاص دارد.
در صورتی که مطالعه این مطلب برایتان مفید بود پیشنهاد می‌کنیم مطلب پرورش گوسفندان و توضیح انواع روش‌های نگهداری از گوسفند را نیز مطالعه کنید.
نتیجه‌گیری
در این مقاله گوسفندان نژادهای فشندی، قره‌گل سرخسی، قزل، قشقایی و دالاق معرفی شده و به بررسی ویژگی‌های آن‌ها پرداختیم. در جدول ذیل این اطلاعات به صورت مختصر بیان شده‌اند.
| نام نژاد | ویژگی‌ها و مشخصات | |
| 1 | فشندی | از نوع گوشتی – شیری، رنگ بدن در سن بلوغ متغیر، مکان اصلی پرورش دشت‌ها و کوهستان‌های اطراف تهران به خصوص شهرستان ساوجبلاغ، جمعیت تخمینی دویست و پنجاه هزار راس، دارای جثه‌ای متوسط، میش‌ها بدون شاخ و قوچ‌ها شاخ‌دار و بدون شاخ، شبیه‌ترین نژاد گوسفند به نژاد افشاری و بسیار متاثر از شرایط محیطی |
| 2 | قره‌گل سرخسی | از نژادهای گوشتی – پوستی، دارای مرغوب‌ترین پوست بین نژادهای ایرانی، در سن بلوغ دارای رنگ خاکستری و سفید، جغرافیای اصلی پرورش مشهد و سرخس و مناطقی از قم، ورامین و استان فارس، دارای دو زیر نژاد دنبه‌دار و دم‌دار، مقاومت مطلوب در اقلیم گرم و خشک و دارای گرد و غبار، میش‌ها فاقد شاخ و قوچ‌ها شاخ‌دار و بدون شاخ، یکی از قدیمی‌ترین نژادهای گوسفندان ایران با قدمتی بیش از 1000 سال |
| 3 | قزل | از نوع گوشتی – شیری، رنگی در طیف تیره، قهوه‌ای تا قرمز، جمعیت تخمینی یک میلیون هشتصد هزار راس، مکان اصلی پرورش شمالغرب کشور در منطقه آذربایجان و دارای دنبه‌ای گرد |
| 4 | قشقایی | از نژاد گوشتی، دارای رنگ‌های متغیر در سن بلوغ، جمعیت تخمینی دویست و پنجاه هزار راس، مکان اصلی پرورش در مناطقی است که اقوام ترک قشقایی سکونت دارند، میش‌ها بدون شاخ و قوچ‌ها دارای شاخ و دارای گوش‌های بلند |
| 5 | دالاق | از نوع گوشتی، رنگ دوره بلوغ شکری، احتمالاً از تلاقی دو نژاد زل و ترکمن ایجاد شده است، نام دیگر این نژاد آتابای، درشت‌تر از گوسفندان نژاد زل، جمعیت تخمینی صد هزار راس، مکان اصلی پرورش استان گلستان، میش‌ها و قوچ‌های این نژاد بدون شاخ هستند و دارای بدن و دست و پاهایی کشیده |
*جدول معرفی برخی از نژادهای گوسفند ایرانی و ویژگی‌ها آن‌ها
| نژاد | وزن تولد نر | وزن تولد ماده | وزن پایان شیرخوارگی نر | وزن پایان شیرخوارگی ماده | وزن ۶ ماهگی نر | وزن ۶ ماهگی ماده | وزن دام بالغ نر | وزن دام بالغ ماده | افزایش وزن روزانه به گرم | درصد دوقلویی زایی | |
| ۱ | فشندی | ۴٫۳ | ۳٫۷ | ۲۶٫۵ | ۲۴٫۵ | ۳۷٫۵ | ۳۷ | ۷۳ | ۵۴ | ||
| ۲ | قره گل | ۴٫۲ | ۴ | ۲۴ | ۲۲ | ۲۹ | ۲۷ | ۵۰ | ۴۵ | ۱۲۷ تا ۱۳۵ | ۳ |
| ۳ | قزل | ۴٫۴ | ۴ | ۲۴ | ۲ | ۳۴ | ۳۲ | ۵۲ | ۴۹ | ۲۴۰ | ۱۱ |
| ۴ | قشقایی | ۴ | ۳٫۶ | ۲۸ | ۲۶ | ۳۳ | ۳۰٫۵ | ۷۲ | ۵۴ | ۱۸۷ | – |
| ۵ | دالاق | ۴٫۱ | ۳٫۸ | ۳۱ | ۲۸ | ۴۴ | ۴۰ | ۵۱ | ۴۵ | ۱۴۰ | ۷ |
با توجه به اطلاعاتی که مشاهده می‌کنید، گوسفندان بررسی شده در این مقاله میزان دوقلوزایی کمتری از نژاد افشاری دارند. گوسفندان افشاری را می‌توان یکی از بهترین نژادهای گوسفندان ایرانی برای پرورش دانست. این گوسفندان با آب و هواهای مختلف سازگاری دارند، در برابر شرایط محیطی، بیماری‌ها و مشکلات مقاوم‌تر هستند و می‌توان به راحتی کار اصلاح ژنتیکی را بر روی آن‌ها انجام داد تا تولید گوشت، شیر و پشم آن‌ها افزایش یابد. همچنین می‌توان با استفاده از میش‌ها و قوچ‌های همو و هتروی نژاد افشاری که خاصیت دوقلوزایی و چندقلوزایی را کسب کرده‌اند، سرعت رشد گله را به صورت مناسبی افزایش داد.
در نژادهای گوسفندهای ایران ، معرفی و بررسی – بخش چهارم، در خصوص گوسفندان نژادهای بهمنی، فراهانی، عربی، ماکویی، کبوده شیراز و کردی مطالبی بیان خواهیم کرد.
نژادهای گوسفندان ایرانی ؛ معرفی و بررسی – بخش پنجم به معرفی گوسفندان نژادهای کرمانی، کلکوهی، لری، لری بختیاری، مغانی، نائینی و مهربان از نژاد گوسفندان ایران اختصاص دارد.
در صورتی که مطالعه این مطلب برایتان مفید بود پیشنهاد می‌کنیم مطلب پرورش گوسفندان و توضیح انواع روش‌های نگهداری از گوسفند را نیز مطالعه کنید.
در ضمن مجتمع دامپروری افشار ژن محصولات بی‌نظیری مثل قوچ هترو ، قوچ همو ، میش هترو ، میش همو ، گوسفند چندقلوزا ، گوسفند دوقلوزا ، میش چندقلوزا و میش دوقلوزا را به متقاضیان عرضه می‌کند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.